«ەلىمىزدىڭ باستى قۇندىلىعى – ادام. بۇل – ايقىن نارسە. سوندىقتان ۇلتتىق بايلىقتى تەڭ ءبولۋ جانە بارشاعا بىردەي مۇمكىندىك بەرۋ – رەفورمانىڭ باستى ماقساتى».
قاسىم-جومارت توقايەۆ
ەلىمىزدە كوپتەگەن وزگەرىس بولىپ جاتىر. سونىڭ باسىم كوپشىلىگى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا نەگىزدەلگەن. جاھاندىق گەوساياسي جاعدايعا قاراماستان، تۇراقتىلىق پەن تولەرانتتىلىق ساقتالىپ تۇر. بۇل ىشكى جانە سىرتى احۋالدىڭ وڭتايلى جولعا قويىلعانىن اڭعارتادى. دەيتۇرعانمەن قول قۋسىرىپ، جاي وتىرۋعا بولمايدى. مەيلىنشە ەلدى دامىتۋدىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرى مەن تىڭ تەتىكتەرىن قاراستىرعان ءجون.
ءححى عاسىر – ادامزاتتىڭ التىن عاسىرى. مۇندا عىلىمي پروگرەسس تەز قانات جايۋدا. سونىڭ ارقاسىندا مۇمكىن ەمەستەي كورىنگەن وركەنيەت جاڭالىعى ءىس جۇزىندە ىسكە اسۋدا. دۇنيە ءجۇزىنىڭ الپاۋىت دەرجاۆالارى جاساندى ينتەللەكت پەن ادامي قۇندىلىقتاردى قاتار دامىتقاندى قالايدى. وسى ەكى شىلبىردى تەڭ ۇستاۋ - بارىنە ماقسات. بۇل جاعىنان قازاقستان قالتارىستا قاڭتارىلمادى. قايتا تازا، قۋاتتى، ءادىل مەملەكەت بولۋعا ۇمتىلۋدا. بۇنى ودان ءارى قۇلاشىن جايا ءتۇسۋ ءۇشىن ەلگە بەلگىلى ازاماتتاردىڭ ءتىل قاتۋى، ۇسىنىس بىلدىرگەنى ماڭىزدى. وسىعان وراي، ەكونوميست، قوعام بەلسەندىسى بەكنۇر قيسىقوۆتى اڭگىمەگە تارتتىق.
تەڭ مۇمكىندىك
دۇنيەدە قولىنان ءىس كەلەتىن، وزىق ويلى ادامعا مۇمكىندىك كوپ. ءىستىڭ كوزىن تاۋىپ، قارجىنى ەسەلەيمىن دەسە، ءوز ەركى. تەك تالماي ءارى ناتيجەلى تىرلىك قىلا بىلسە بولدى. نارىقتىق ەكونوميكانىڭ زامانىندا قارجى تابۋ اسا ءبىر باس قاتىراتىن نارسە ەمەس. ەڭ باستىسى، ءادىل ءھام تەڭ دارەجەدە بارىنە كوڭىل بولسەك، وزامىز.
ادىلەتتى قازاقستان – كوپ فۋنكسيالى. مۇنى دامىتۋدىڭ سىرى دا، قىرى دا بار. دامۋ مەن وركەندەۋدىڭ العى شارتتارىن ۇسىنايىق. قولدان كەلگەن مۇمكىندىكتى جاسايىق. اۋىزدى اشىپ، ايعا قاراپ وتىرمايىق. ءجيى ايتىلاتىن ءسوز بار. ياعني سىرتتان كەلىپ، ەشكىم بىزگە ءبارىن جايناتىپ بەرمەيدى. ونى جاسايتىن وسى ەلدىڭ ازاماتتارى. سوندىقتان ءار يگى ءىستى باستاردا بىلەك سىبانايىق.
ءبىر نارسەنى شەگەلەپ ايتقىم كەلەدى. ءادىل قوعام ورناسىن دەسەك، ءار قازاقستان ازاماتى تەڭ بولۋى كەرەك. ونى قوعامداعى ستاتۋسىمەن، جاس، كارى نەمەسە ايەل دەپ بولمەيىك. قىرىق ءتۇرلى قىلىق تانىتىپ، الاقانداي جۇرتتىڭ جىكتەلگەنىن قالامايمىز. بارىنشا ءبىر جۇدىرىق بولىپ جۇمىلايىق. قولدان كەلگەن جاقسىلىقتى ەلگە بەرەيىك. بەرەكەلى ءىستىڭ باسى-قاسىنان تابىلايىق. بۇدان ارتىق اكسيوما جوق. وسىنى ءبىر رەتكە كەلتىرىپ، جۇيەلەپ سارالاعان دۇرىس. ايتپەسە، ىلگەرىلەۋگە شىلاۋ كوپ جابىسادى. ال ونداي ىمىراسىزدىق وپا بەرمەيدى. سول سەبەپتى، ادىلەت ءسوزى اركىمنىڭ جۇرەگىنە جەتۋى قاجەت. سوندا ويعا العان ءىستىڭ باسى كورىنىپ، كوپكە جاعادى.
وڭ ناتيجەگە ۇمتىلىس كەرەك
جاھان دەرجاۆالارىنىڭ كۇش-قۋاتى مىعىم. اقش، ەۋروپا ەلدەرى دۇنيەگە ۇلگى بولۋعا تىرىسادى. ادام كاپيتالىن ءتيىمدى پايدالانادى. ىشكى نارىقتى قامتاماسىز ەتە بىلگەن. سىرتقا ەكسپورتتى مول تاسىمالدايدى. كولىكتىك لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمدى الدەقاشان جاڭارتقان. وسىنداي اۋىز تولتىرىپ ايتاتىن جەتىستىكتەرگە 2-3 عاسىر بۇرىن يە بولعان. ولاردان اسۋ ءۇشىن ەكى ەسە قيمىل كەرەك بولىپ تۇر.
قازاق ەلى – جاس مەملەكەت. تاريحتا ءوزىن دالەلدەگەندەرمەن يىق تىرەستىرىپ كەلەمىز. 200–300 جىل بۇرىن وركەنيەت داڭعىلىنا تۇسكەندەردىڭ قاتارىندا بولۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ۇدايى ەكونوميكالىق پوتەنسيالدى كوتەرۋ قاجەت بولادى. ونسىز ىلگەرى باسۋ مۇڭ. الايدا، ەڭسەنى تۇسىرۋگە بولمايدى. لاجى كەلسە، وڭ ناتيجەگە جەتەتىندەي قيمىلداي بەرەيىك. ول ءۇشىن باي مەن كەدەي اراسىن الشاقتاتىپ المايىق.
شەتەلدە حالىقتىڭ تۇرمىستىق كورسەتكىشى ورتا كلاستەرمەن ولشەنەدى. ماسەلەن، جان باسىنا ءار ايدا 2-3 مىڭ دوللار جەتكىلىكتى بولسا، سونى 12 ايعا شاعىپ ورتاق ەسەبىن شىعارادى. سوندا 1 جىلدا ءبىر وتباسى شامامەن العانداعى كورسەتكىشى پايدا بولادى. بۇل جاعىن ناقتى ەسەپتەۋ، ستاتيستيكالىق، قارجىلىق مونيتورينگ ماماندارىنىڭ ەنشىسىندە. ءبىراق قاراپايىم ەسەپ، ۇعىنۋعا جەڭىل ەسەپ وسىلايشا ورىلەدى.
بىرەۋدىڭ ەنشىسىنە شامادان تىس دۇنيە بۇيىرىپ، شالقىسا، ەكىنشى بىرەۋ نەسيەگە باتىپ، يپوتەكاسىن تولەي الماسا، وسى ادىلەتتىلىك پە؟! ارينە، مۇندايعا ەندىگى جەردە جول بەرمەيىك.
ءبىزدىڭ قاسيەتتى وتانىمىزدىڭ بايلىعى حالىققا تيەسىلى. ونىڭ ىشىنە جەراستى، جەرۇستى بايلىعى تۇگەل كىرەدى. مۇنىڭ تيىمدىلىگىن، پايداسىن ءاربىر ازامات كورۋى كەرەك. بۇنى رەتتەۋشى، تەڭ ۇلەستىرۋشى جۇيە جۇمىس ىستەپ كەلەدى. بۇل باعىتتا اتقارىلىپ جاتقان شارۋا جەتەرلىك. سوڭعى كەزدەرى جاقسىلىق، ادىلدىك ورناپ كەلەدى.
جاس كەلسە – ىسكە
ءار قوعامنىڭ قوزعاۋشى كۇشى – جاستار. سونىڭ ىشىندە كرەاتيۆتى ويلايتىن، بويىندا وتانشىلدىق رۋحى جوعارى جانداردى قاتتى باعالايىق. ويتكەنى، جاس ادام جاس كەزىندە بارىنشا ماكسيماليست بولادى. كەز كەلگەن قيىندىقتى ەلەمەيدى، ەشتەڭەدەن تايسالا قويمايدى. ولاردىڭ قۋاتى مەن اقىل-ويى زور پايدا. ءومىر ۇلكەن تاۋەكەلدەردەن تۇرادى. ال تاۋەكەل ەتكەندەر توپ جارادى.
ەلىمىزدە جاستارعا مۇمكىندىك بارشىلىق. قولىنان ءىس كەلەتىندەر كوش باستاۋدا. جاڭا تەحنولوگيا، ءىت، روبوتتەحنيكا جاساۋ ءىسى العا شىقتى. ءتۇرلى سمارتفون قوسىمشالارى، جەتكىزۋ قىزمەتىن جاساپ جۇرگەن دە جاستار. بۇگىنگىنىڭ جاس ازاماتتارىنا كوڭىلىمىز تولادى. ءبىز ءۇش ءتىل بىلەمىز. ال كەيبىر قاراكوزدەرىمىز 5-6 ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەن. سۋداي سىرعىتىپ سويلەگەندە، تاڭقالاسىز. ەسەپ-قيساپقا جۇيرىك. كومپيۋتەردى جەتىك بىلەدى. تەحنولوگياعا بەيىم. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ولارعا قاراپ اۋەسىڭ كەتەدى.
پاتريوت – ۇلى تۇلعا. ءبىزدىڭ جاستارعا اسا قاجەت دۇنيە، ول – وتانشىلدىق رۋح. بۇعان بەيجاي قاراۋعا بولمايدى. بالالارىمىزدى كىشكەنە كۇنىنەن كىتاپ وقۋعا باۋلىعان ابزال. سمارتفونعا ەلەڭدەپ، ءوقۋ-بىلىمدى ىسىرىپ قويىپ جاتىرمىز. بار قىزىق ينتەرنەتتە ەمەس. ىشىنە كىرسەڭىز، شاتاساسىز. قايدان كىرىپ، قايدان شىققانىڭىزدى بىلمەي قالاتىن كەز دە بولادى. فەيك اقپاراتتار قاپتاپ ءجۇر. وسى رەتتە ورمەكشى قۇرال بار. تاعى قايتالاپ ايتام، ول – كىتاپ. ادامي قۇندىلىقتار العا ورلەۋى شارت.
بۇل دۇنيەدە اقشا تابىلادى. ەكونوميكانى وركەندەتە الاسىز. تەك قانا وسىنىڭ تەتىگىن تاۋىپ، ءىستىڭ كوزىن بىلسەڭىز بولدى. ال ينتەللەكت قالىپتاستىرۋ وڭايعا تۇسپەيدى. ۇزاق پروسەسس بولۋى ىقتيمال. ەڭ باستىسى، ۇلتتىق يدەولوگياعا بەت بۇرايىق.
الاش ارداقتىلارىن ءجيى ايتامىن. ەسكى زامانداعى باتىرلار كەزەڭىنە كەتپەي، بۇگىنگىلەردىڭ ەرلىك ىستەرىن ۇمىتپايىق. اباي، ىبىراي، شوقان سىندى دارا تۇلعالارىمىزدىڭ سالىپ كەتكەن سارا جولى عاجاپ دەپ بىلەمىز. جاس ورەندەر ۇلتتىق ادەبيەت، شەجىرە، فولكلورلىق ءاڭىز-افسانانى ءبىلىپ، سۋسىنداپ وسسە ەكەن.
بالالارىمىزعا ارناپ ۇلتتىق رۋحانياتىمىزعا بەيىمدەپ انيماسيا، بالالار كوركەم فيلمدەرىن تۇسىرەيىك. بالاپاندارىمىز ءوزىمىزدىڭ ءباھادۇر بابالاردى ۇلىقتاپ، تۇلعالارىمىزعا قاراپ بوي تۇزەسىن. ءقازىر الەۋمەتتىك جەلى، YouTube، ءتۇرلى سايتتاردا سىرتتىڭ بالالارعا ارنالعان مۋلت توپتاماسى تولىپ ءجۇر. ودان دا وتاندىق انيماسيانىڭ تامىرىنا قان جۇگىرتىپ، ءبۇلدىرشىن پسيحولوگياسىنا كەرى اسەر ەتەتىن دۇنيەنى توقتاتايىق. سوندا عانا ءبىر جىرتىعىمىزدى جاماپ، ايبىندى ءىس قىلعانداي بولامىز.
سايلاۋدان ءۇمىت زور
الەمدە سايلاۋ ناۋقانى ءارتۇرلى وتەدى. ءبىرى الاۋلاتىپ، جالاۋلاتىپ وتەدى. ەندىگىسى تىپ-تىنىش، ءۇنسىزتۇنسىز وتكەنىن كوزدەيدى. ەڭ باستىسى، ەل تىزگىنىنە وتانشىل، ءوز تۋعان ولكەسىن سۇيەتىن، ىسكەر ازامات سايلانعانى ابزال.
سايلاۋدىڭ ءادىل ءوتۋى - ەڭ وزەكتى ماسەلە. سوڭعى كەزدەرى جۇيەنىڭ جاڭارىپ جاتقاندىعىن بايقاۋدامىز. ەلگە بەلگىلى تۇلعالار تىزگىندى قولعا الۋدا. بۇيىرسا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنت ءماجىلىسى سايلاۋى وتەدى. ول 19 ناۋرىزعا بەلگىلەندى. بۇعان دا كوپ ۋاقىت قالعان جوق. بۇل جولعىسى بۇرىنعىسىنان وزگەرەك. 70%-ى پارتيالىق ءتىزىم، 30%-ى ماجوريتارلىق ءبىر مانداتتى جۇيە بويىنشا وتەدى. سونىسىمەن دە ەرەكشە بولايىن دەپ تۇر.
وڭىرلەردەگى ءماسليحات بەدەلى ارتىپ كەلەدى. بۇعان سايلاناتىن دەپۋتاتتار ءوڭىر، قالا اۋماعىنداعى وزەكتى دۇنيەنى كوتەرەدى. جالپى حالىقتىڭ وكىلىنە قويىلاتىن نەگىزگى تالاپ، ول – ادىلدىك. وسى قاعيدادان اتتاماسا بولدى. ءبىز ۇنەمى جەتۋدى، سولار سياقتى بولۋدى كوكسەيتىن، جاڭا تەحنولوگيانىڭ اتاسىنا اينالعان جاپونيا سياقتى بولامىز. ءتىپتى، اراب ەميراتتارى سىندى ءومىر سۇرۋگە تولىق مۇمكىنشىلىگىمىز بار. مەندەلەيەۆتىڭ حيميالىق ەلەمەنتتەرىنىڭ 99%-ى بار. سوندىقتان جاستار، ايەلدەر، ۇلكەندەر سياقتى بىرنەشە ءتوپ وكىلدەرى حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن ۇدايى مىنبەردەگىلەرگە جەتكىزىپ وتىرۋ كەرەك. سونىمەن بىرگە، تۇيتكىلدى شەشۋگە ۇلەس قوسسا، شارۋا ونەدى.
قاسيەتتى قازاق ەلىنىڭ بولاشاعىن ويلاۋدى ءبىر ساتكە قالتارىسقا قالدىرمايىق. زامان دامىسا، شاڭىن جۇتپايىق. قايتا كوشىن باستايىق. بىرنارسە انىق. ەلدى كوتەرەتىن قازاقى رۋحتاعى ءادىل ازامات. ۇلتتىق ينتەلليگەنسيانىڭ جاڭا بۋىنىن قالىپتاستىراتىن كۇن جەتتى. قازاق مەملەكەتى ءاردايىم عالامنىڭ دامىعان ەلدەرى قاتارىنىڭ باسىندا بولعاي!