الماتىدا عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسيا ءوتتى
جوشى ۇلىسى، التىن وردا تاريحىنا دەگەن قىزىعۋشىلىق باتىس ەلدەرىندە دە جوعارى دەڭگەيدە. بۇل تۋرالى بۇگىن الماتىدا وتكەن حالىقارالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسيادا بەلگىلى بولدى. اباي ۋنيۆەرسيتەتىندە وتكەن عىلىمي جيىنعا كانادا، جاپونيا، تۇركيا جانە گەرمانيا سىندى ەلدەردەن تاريحشى عالىمدار قاتىستى.
جوشى ۇلىسىنىڭ 800 جىلدىعىنا ارنالعان كونفەرەنسيا تاقىرىبى «جوشى ۇلىسى: تاريحى، مۇراسى جانە تاعىلىمى» دەپ اتالدى. جيىنعا قاتىسقان وتاندىق جانە شەتەلدىك عالىمدار جوشى ۇلىسىنىڭ (التىن وردانىڭ) تاريحناماسى مەن دەرەككوزدەرىن تالداپ، ورتاعاسىرلىق داڭىقتى مەملەكەتتىڭ ەتنوساياسي، ەكونوميكالىق جانە مادەني تاريحىنا قاتىستى جاڭا كوزقاراستارىن ورتاعا سالدى.
عىلىمي تالقى جيىنىنىڭ مىنبەرىندە ت.ع.د.، اكادەميك حانكەلدى ءابجان ۇلت تاريحىنىڭ وتارلىق كەزەڭدە زارداپ شەككەن تاريحي ساناسى جانە قازىرگى تاريح عىلىمىنىڭ ماڭىزى تۋرالى توقتالىپ ءوتتى. اكادەميك وتارلىق كەزەڭنىڭ ەڭ نەگىزگى زارداپتارىن ۇشكە ءبولىپ قاراستىردى: اشتىق پەن سوعىس، قۋعىن-سۇرگىن، تەرريتوريانىڭ تارىلۋى، بۇل ءۇش تاريحي زارداپتىڭ ىزدەرى قازىرگى ۇلتىمىزدىڭ ءون-بويىنان كورىنىپ تۇرعانىن، ونى جويۋ ءۇشىن عىلىمعا جانە جاستارعا كوڭىل ءبولۋ كەرەك ەكەنىن جەتكىزدى.
كونفەرەنسيا مىنبەرىندە انكارا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، تاريحشى، ورتاعاسىرلىق تاريح مامانى ابدۋللا گۇندوگدۋ جوشى ۇلىسى مەن انادولى تۇرىكتەرى اراسىنداعى قارىم-قاتىناس تۋراسىندا قىزىقتى بايانداماسىن جاسادى.
جيىندا جوشى ۇلىسىنان قازاق حاندىعىنا دەيىنگى كەزەڭگە قاتىستى تاريحي دەرەكتەر دە تالداندى. بۇل تاقىرىپ بويىنشا كانادانىڭ تورونتو ۋنيۆەرسيتەتىنەن كەلگەن عالىم دجيۋ-يۋپ ءليدىڭ بايانداماسى كوپشىلىكتىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتتى. دەگەنمەن، تاريحىمىزعا قاتىستى كەيبىر ماسەلەلەردە وزىمىزگە مەيلىنشە تۇسىنىكتى، ءداستۇرلى كەيبىر ۇعىمدار شەتەلدىك عىلىمي ورتا ءۇشىن سونشالىقتى كۇردەلى، ءارى كۇڭگىرت تاريحي دەرەك رەتىندە قاراستىرىلاتىنى دا بەلگىلى بولدى. ايتالىق، ورتاعاسىرلىق مەملەكەتتەردىڭ كەيدە بيلەۋشىلەردىڭ اتىمەن اتالۋى، تاقتىڭ نەمەسە شاڭىراقتىڭ ءۇيدىڭ كەنجەسىنە قاراتىلۋى سىندى ءداستۇرلى ۇعىمدار شەتەلدىك عىلىمي ورتالار ءۇشىن شەشۋى قيىن جۇمباقتارعا پارا-پار.
دەي تۇرعانمەن دجيۋ-يۋپ لي پروفەسسور جوشى ۇلىسىنا قاتىستى ءبىرقاتار تىڭ دەرەكتەردى دە ورتاعا سالدى. جوشى ۇلىسىنداعى ءتۇرلى حالىقتاردىڭ تاريحىنا قاتىستى دەرەكتەردى ايتا كەلىپ، ءسوز سوڭىندا ءوزىنىڭ نەگىزگى عىلىمي قورىتىندىسىن كەلتىردى. ياعني دجيۋ-يۋپ لي مىرزا «قازىرگى قازاقتار – جوشى ۇلىسىنىڭ ەڭ نەگىزگى مۇراگەرى/ The morden Kazakhs are the most representative desendants og the Jochid ulus» دەگەن عىلىمي تۇجىرىمعا كەلگەن.
بۇدان سوڭ جاپون عالىمى حيرويۋكي ناگامينە اراب جازۋىمەن ساقتالعان جوشى ۇلىسىنا قاتىستى دەرەكتەرگە تالداۋ جاسادى. ءارى ونداعى كەيبىر جاڭساق پىكىرلەرگە توقتالدى. عىلىمي اينالىمدا وزگە ءبىر ەلدىڭ نەمەسە جەردىڭ اتاۋى رەتىندە اتالىپ جۇرگەن كەيبىر اتاۋلار شىن مانىندە ءار ءتۇرلى كەزەڭدەگى جوشى ۇلىسىنا قاتىستى بوپ كەلەتىنىن ناگامينە مىرزا ءوز بايانداماسىندا ناقتى دالەلدەرمەن ءتۇسىندىردى.
ءال-فارابي ۋنيۆەرسيتەتى تاريح فاكۋلتەتىنىڭ قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ت.ع.د. پرفەسسور بەرەكەت كارىبايەۆ التىن وردا داۋىرىنەن جەتكەن، قازىرگە دەيىن تىلىمىزدە، اۋىز ادەبيتى مەن جازبا ادەبيەتىندە قولدانىلىپ جۇرگەن كەيبىر تامسىلدەر مەن ماتەلدەر تۋرالى توقتالدى. ايتالىق، «ءدىن وزبەكتەن قالعان» نەمەسە «نار مويىنى بەردىبەكتەي كەسىلدى» دەگەن سىندى ءتامسىل سوزدەردىڭ استارىندا جوشى ۇلىسى، التىن وردا كەزەڭىندەگى تاريحي وقيعالاردىڭ جاتقانىن تالداپ بەردى.
جيىن سوڭىندا كانادادان كەلگەن عالىم دجيۋ-يۋپ ليدەن بىرەر اۋىز سويلەدى.
«انىعىندا مەن كاناداعا كورەيادان قونىس اۋداردىم. وندا مەنىڭ تاقىرىبىمدى زەرتتەلىپ جاتىر. نەگىزى بۇل ءبىر عانا كانادا نە تورونتوعا ەمەس، اقش، ەۋروپا بولسىن جالپى باتىس ەلدەرىنە دە قىزىق تاقىرىپ. تورونتودا كونە تۇركى ءتىلى جانە سوعان ۇقساس تاقىرىپتار زەرتتەلىپ كەلگەن، بازاسى بولعاسىن سوندا كوبىرەك قاراستىرىلىپ جاتىر. ولار قازىرگى جۇڭگو، رەسەي جانە قازاقستان سىندى مەملەكەتتەردىڭ قالىپتاسۋىنا جوشى ۇلىسى جانە سوعان قاتار ۇلىستاردىڭ ۇلكەن اسەرى بولعاندىعى سەبەپتى وسى تاقىرىپقا قىزىعۋشىلىق تانىتادى»، – دەدى عالىم.
ايتا كەتەيىك، بيىل ەلىمىزدە جوشى ۇلىسىنىڭ 800 جىلدىعى اتالىپ جاتىر. تاريحتاعى بۇل ايبىندى مەملەكەت ءبىزدىڭ تەرريتوريامىزدىڭ ءبىرتۇتاس ءبىر مەملەكەتتىڭ قۇرامىندا قالىپتاسا باستاعان كەزەڭىمەن تىكەلەي قاتىستى. جانە التىن وردانى بيلەۋشىلەر مەن قازاق حاندىعى تىكەلەي جالعاسىمىن تاپقىن، ءبىر سوزبەن ايتقاندا الىپ التىن وردا، جالپى جوشى ۇلىسىنىڭ زاڭدى مۇراگەرى رەتىندە الەمدە قازاقتار اتالىپ جاتىر. بۇنداي داڭقتى تاريحىن تانۋ، تاريحي سانانى جاڭعىرتۋ قازىرگىمىز ءۇشىن دە اسا قاجەتتى.
