بايىرعى جۇلدىزشىلاردىڭ ومىرلىك تاجىريبەلەرىنەن جيناقتالعان بايىپتى بولجام، ناقتى جورامال وسىنداي.
ماۋسىم ايىندا امال كوپ-اق. «بۇلبۇل تورعاي»، «ۇركەردىڭ باتۋى»، «الاكۇلىك»، «ساراتان-زاۋزا»، بۇلاردىڭ سىرتىندا «كوكىرەكشال»، «قۇرالايدىڭ سالقىنى»، «الاساپىران» امالدارى بار. جاز باسىنداعى العاشقى امال – «بۇلبۇل تورعاي».
جاز تورعايىنىڭ كەلۋىنە بايلانىستى وسىلاي اتالسا كەرەك. بۇرىنعى كەزدە كوكتەمنىڭ باسىن ماۋسىم ايىنان ەسەپتەگەن. سەبەبى، الىستان كەلەتىن قۇستار وسى مەزگىلدە تۇگەل كەلىپ بولاتىن كورىنەدى. قازاقتا «جىل قۇسىنداي» دەگەن تاماشا ءسوز تىركەسى بار. الەم تانىعان جازۋشىمىز مۇحتار اۋەزوۆ بۇل تىركەستى ءجيى قولدانعان. قازاق ادەبيەتىنە جاستار لەك-لەگىمەن كەلە باستاعاندا «بۇل ءوزى جىل قۇسىنداي جاڭالىق بولدى» دەپ قۋانا جازعان ەدى.
مامىردىڭ 15-ىندە ۇركەر كورىنبەي كەتەدى ەكەن. ەندى ءبىر دەرەكتە «...ماۋسىم ايى باستالىسىمەن ۇركەر مۇلدە كورىنبەي كەتەدى دە، 40 كۇن شىلدە باستالادى» دەلىنەدى. قازاقتا «ۇركەر جەرگە تۇسپەي، جەر قىزبايدى» دەگەن ءتامسىل بار. ۇركەردىڭ كورىنبەۋىن حالىق «ۇركەردىڭ جەرگە ءتۇسۋى» دەپ تە اتايدى.
وسى ۋاقىتتا «الاكۇلىك» دەگەن سۋىق امال كەلەدى. ول ماۋسىمنىڭ ونىندا كىرىپ، ون بەسىندە شىعادى. تۇيەلەر بۇل كەزدە اعاش جاپىراعىن جاپىرا جەگەندە بايقاۋسىزدا جاپىراق استىنداعى «الاكۇلىك» دەگەن قۇرتتى جەپ قويادى دا، جارداي بولىپ سەمىرىپ، جۇرىپ-تۇرۋى قيىندايدى، كەيدە ءولىپ قالادى. سوندىقتان تاجىريبەلى مالشىلار بۇل كەزدە تۇيەلەردى الاكۇلىك قۇرتى قونبايتىن تومەنىرەك جەرگە باعادى. وسى امالمەن قاباتتاسىپ «ساراتان-زاۋزا» امالى كەلەدى. قازاقتار وسى امالدان قاۋىپتەنىپ، ۇنەمى ساقتانىپ، قامدانىپ وتىرعان.
جالپى، قازاق شاريعاتتان گورى تابيعاتقا جاقىن حالىق. ەرتەرەكتە شارۋالار «جەتىقاراقشى تومەن ەڭكەيىپ كەلمەي، جاز بولمايدى» دەگەن. ويتكەنى، جەتىقاراقشىعا قاراپ، ءتۇن مەزگىلدەرىن بەلگىلەۋمەن قاتار، جىل مەزگىلدەرىن دە ايىراتىن بولعان. شارۋا ادامى ءۇشىن ۇركەردىڭ جەرگە ءتۇسۋى مالعا قولايلى.
اسپان دەنەلەرىنىڭ بىلدىرۋىنە قاراعاندا كۇننىڭ قىزۋى اقىرىنداپ ارتا باستايدى. دەگەنمەن، جاۋىن جاۋۋىن توقتاتپايتىن ءتۇرى بار. كۇندە-كۇنارا ءالسىن-السىن سەلدەتىپ، نوسەرلەتىپ تۇرادى. تاۋ توڭىرەگىندە نايزاعاي ويناپ، بۇرشاق جاۋۋ ءقاۋپى بار. باسىن ايبارلى الاتاۋدان العان وزەندەر مەن جىلعالارداعى تاسقىن «جارىسى» دا ءازىر توقتاماسا كەرەك...
بۇگىن قولدانىستاعى كۇنتىزبە بويىنشا، ماۋسىم ايىنىڭ – 1ء-ى. اي ەسەبىمەن دە ايدىڭ –1ء-ى. قازاقشا (ەسكى ەسەپپەن) ساناعاندا جاڭا اي 13 كۇننەن كەيىن باستالادى. بۇرىننان جازىپ كەلە جاتقانىمىزداي، قازەكەڭ ءاربىر ايدىڭ 14ء-ىن ايدىڭ باسى (ءبىرىنشى كۇنى) دەپ ەسەپتەگەن.
قالاي بولعاندا دا، جاز باستالدى. اۋا رايىنىڭ قۇبىلمالى بولعانىنا قاراماستان، كۇننىڭ جىلۋى كەمىمەسى انىق. جازدىڭ اتى – جاز عوي. ءبىراق بۇل جاڭبىر جاۋمايدى دەگەن ءسوز ەمەس. الداعى اپتادا اپتاپ ىستىقپەن بىرگە نوسەرلى جاۋىن، وكپەك جەل، سالقىن سامال بولۋى ابدەن مۇمكىن. نايزاعاي ويناپ، كۇن كۇركىرەۋى دە عاجاپ ەمەس.