نەمەسە قازاقتىڭ تۇرمىس-سالتىنىڭ ءبارى تۇنىپ تۇرعان عىلىم
بۇگىندە زاماناۋي جيھازداردىڭ ءتۇر-تۇرى بار. قوناق بولمە، بالالار بولمەسى، جاتىن بولمە، ءدالىز، كىرەبەرىس دەيسىز بە، بارىنە قالاعان ديزايندا تاپسىرىس بەرىپ جاساتىپ الاسىز. اسۇيىڭىزگە ءتورتبۇرىش الدە ءۇشبۇرىش نەمەسە دوڭگەلەك ۇستەل كەرەك پە، ونى دا ءوز تالعامىڭىزبەن جاساتۋعا مۇمكىندىك جەتەدى.
سوعان قاراماستان، ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك وڭىرلەرىندە ءالى دە كوپ اعايىن جەرۇستەلگە، ياعني جوزىعا وتىرىپ ءشاي ىشەدى. ۇلكەن تويدى دا جەرۇستەلگە جاساي بەرەتىن ايماقتاردى بىلەمىز. قالادان بارعاندار ول ۇستەلگە وتىرا الماي، ءارى توڭكەرىلىپ، بەرى توڭكەرىلىپ، ابدەن مازاسى قاشاتىنىن كورىپ ءجۇرمىز.
كەشە اۋىلعا بارعاندا بايقاعانىم، ۇلكەنى دە، كىشىسە دە مالداس قۇرىپ وتىر داستارحان باسىندا. ەمىن-ەركىن. ءبارى سەرگەك. تىڭ. قۋاندىم. بالا كۇنگى كوز الدىمدا قالعان قازاقى قالىپتىڭ جوعالماعانىنا قۋاندىم، بالكىم.
كەيدە قالاعا كەلگەن ۇلكەندەرىمىزدىڭ «مىناۋ اسپانداپ وتىراتىندارىڭ قولايسىز بىزگە، جەرگە ىشسەڭدەر قايتەدى» دەپ قالاتىنى بار. ول كىسىلەر جەرگە مالداس قۇرىپ، تىزەنى بۇگىپ نەمەسە اياقتى سوزىپ تاستاپ وتىرۋدىڭ، جەردە جاستىققا شىنتاقتاپ، سوزىلىپ جاتۋدىڭ پايدالى ەكەنىن جاقسى بىلەدى. ونى مەديسينا دا دالەلدەپ قويعان. ال، شىنتۋايتىندا، دانا قازاق ودان ەرتەرەك بىلگەن.
اتالارىمىز مالداس قۇرۋدى ەر كىسىنىڭ دۇرىس وتىرۋ ءتاسىلى دەپ ەسەپتەگەن. ال ايەلدەر جاعى ادەپپەن عانا وڭ اياعىن استىنا باسىپ، سول تىزەسىن بۇگىپ وتىرىپ شاي قۇيعان. زەرتتەۋلەرگە سۇيەنسەك، بۇلاي وتىرۋ قان اينالىمىن جاقسارتىپ، اياقتاعى قان تامىرلارىنىڭ جۇمىسىنا ەلەۋلى اسەر ەتەدى ەكەن. قاراپايىم تىلمەن تۇسىندىرسەك، اياقتاعى بۇلشىق ەتتىڭ بار بولىگىنە كۇش تۇسەدى دە، قان جاقسى اينالادى. سوعان وراي زات الماسۋ پروسەسى دە قارقىندى جۇرەدى. ال ورىندىقتا وتىرعان ادامنىڭ بۇلشىق ەتىنىڭ ءبىراز بولىگى قيمىلسىز قالادى دەيدى ماماندار.
شىندىق سول، ءقازىر ەڭكەيىپ ەدەن دە جۋمايمىز ايەلدەر. تاياقپەن جۋامىز. دەمەك، تىزە بۇگىلمەيدى. دەنە يىلمەيدى. بۇگىنگى وركەنيەتتى قوعامداعى ۇستەلگە وتىرعاندا دا ءدال سونداي، تىزەمىز بۇگىلمەيدى، ورىندىقتا وتىرعان سوڭ وعان كۇش تە تۇسپەيدى، تەك قولىمىز بەن اۋزىمىز عانا قيمىلدايدى. ال مالداس قۇرىپ، تىزەرلەپ وتىرعان ادامداردىڭ دەنەسى بوساڭسىپ، سول ارقىلى ميى دا تىنىشتالاتىن كورىنەدى. مي تىنىشتالعان سوڭ، تاماق تا ءسىڭىمدى بولاتىنى ءسوزسىز.
اۋىلدا، شاي، تاماق ءىشىلىپ بولعان سوڭ، توق باسۋ ءۇشىن جەرۇستەلدى اينالا، ءبىر-بىر جاستىقتى قولتىعىنا باسىپ الىپ، شىنتاقتاپ جاتىپ اڭگىمە سوعاتىن نەمەسە الداعى كۇننىڭ شارۋاسىن اقىلداسا باستايتىن شارۋاقور اكەلەردىڭ، اعا-ىنىلەردىڭ بەينەسى قانداي! بىلايشا ايتقاندا، قازاقتىڭ جوزىسى، جەرۇستەلى وتباسى مۇشەلەرىن جاقىنداستىراتىن قاسيەتكە يە بولعان دەسەك، قاتەلەسپەسپىز. اس قايىرىپ، باتا جاساپ، ورىندارىنان تۇرىپ بارا جاتقاندا دا تىزە ءبىر بۇگىلىپ، ءبىر جازىلادى. ال ونىڭ ءبارى دەنساۋلىققا پايدالى. قازاقتىڭ تۇرمىس-سالتىنىڭ ءبارى تۇرىپ تۇرعان عىلىم عوي.
تاقىرىپقا وراي
داستارحان ادەبى
- داستارحان جاسالعاندا، ۇستىنە الدىمەن نان قويىلادى. ۇستەل باسىنا قول جۋماي وتىرمايدى. ايتپەسە، استىڭ قۇتى قاشادى دەپ ىرىمداعان.
- داستارحانعا اۋەلى ءۇيدىڭ ۇلكەندەرى جايعاسادى. سەبەبى، قازاق ءۇيدىڭ بەرەكەسى ۇلكەندەردە تۇرادى دەپ ساناعان.
- تورگە اۋلەتتىڭ اتاسى، اتا بولماسا، وتاعاسى وتىرادى. اتانىڭ سول قاناتىنا، جۇرەك تۇسىنا ۇلدارى جايعاسادى. ولاردان كەيىن انا، جۇبايى، كەلىنى وتىرادى. اتانىڭ وڭ قاناتىندا قوناق، قوناقتان كەيىن تۇرمىس قۇرماعان قىز جايعاسادى. ودان كەيىن سول ءۇيدىڭ نەمەسە اۋلەتتىڭ تۇرمىسقا شىققان قىز-كۇيەۋ بالاسى وتىرادى.
- استى وڭ قولمەن الىپ جەيدى. ناندى ءبىر قولمەن ۇزبەيدى. داستارحان باسىندا استى شىلپىلداتپاي، توگىپ-شاشپاي جەگەن دۇرىس. تاماق ۇستىندە جوتەلىپ، قاقىرىنۋ، قۇلاق-بەتتى شۇقىلاۋ دا ۇلكەن ادەپسىزدىك.
- قازاق ايەلى كەتىك كەسەگە ءشاي نە قىمىز قۇيمايدى، ياعني سىنىق ىدىسپەن تاماق ۇسىنبايدى. ىدىستىڭ كەتىك جەرىنەن شايتان تاماق ءىشىپ وتىرادى دەپ سەنگەن. جىرتىق، ماي باسقان، ەسكى داستارحاندى جايمايدى. سەبەبى، كەدەيلىك شاقىرادى دەپ ىرىم ەتكەن.
- داستارحان ادەبىندەگى ەڭ ۇلكەن مادەنيەت – استى باتا جاساپ بارىپ ءىشۋ جانە اس-سۋدى ءىشىپ بولعان سوڭ، اس قايىرۋ باتاسىن بەرۋ.