فەلدشەرلەر taspanews.kz تىلشىسىنە قازاقستاندا جەدەل جاردەمدى كوبىندە نەگىزسىز شاقىرادى دەپ شاعىمداندى.
قازاقستانعا بىرنەشە جىل بۇرىن رەسەيدەن كوشىپ كەلگەن ەكاتەرينا جەدەل جاردەم قىزمەتىنە قاتىستى ءوز تاجىريبەسىمەن ءبولىستى.
– مەن قازاقستانعا كوشىپ كەلگەلى بىرنەشە رەت اۋىردىم. بارلىعى جەڭىل جاعدايلار بولدى: دەنە قىزۋى كوتەرىلدى، جوتەل باستالدى. سونداي ساتتەردە ارىپتەستەرىم مەن تانىستارىم ماعان جەدەل جاردەم شاقىرۋدى كەڭەس بەردى. بۇل ماعان ءارقاشان تاڭقالارلىق ەدى. «نە ءۇشىن جەدەل جاردەم شاقىرامىن؟ مەن ءولىم اۋزىندا جاتقان جوقپىن عوي»، - دەپ ويلايتىنمىن. بىرنەشە اي بۇرىن عانا مۇندا ادامداردىڭ جەدەل جاردەم شاقىرۋعا مۇلدەم باسقاشا قارايتىنىن ءتۇسىندىم. ولار كەيدە وزدەرىن «جاعىمسىز سەزىنسە» دە، 103-كە قوڭىراۋ شالا بەرەدى ەكەن. فەلدشەرلەردىڭ ناعىز ءقاۋىپ ءتونىپ تۇرعان ناۋقاستارعا دا، جەڭىل سەبەپتەرمەن حابارلاسىپ تۇرعاندارعا دا قالاي ۇلگەرەتىنى ماعان قىزىق، – دەيدى ەكاتەرينا.
ەكاتەرينا رەسەيدەگى جاعدايدىڭ باسقاشا ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
– رەسەيدە ءبارى باسقاشا. ەگەر دەنە قىزۋى 38 گرادۋستان تومەن بولسا، ءوزىڭىز ەمحاناعا باراسىز. ال ەگەر جوعارى بولسا، جەرگىلىكتى دارىگەردى ۇيگە شاقىرۋعا بولادى. دارىگەر قانشا ۋاقىت قاجەت بولسا، سونشا كۇتەسىز. ال جەدەل جاردەم تەك ءولىم ءقاۋپى بار كەزدە عانا شاقىرىلادى جانە ادەتتە ول اۋرۋحاناعا جاتقىزۋدى تالاپ ەتەدى. مەندە ءۇش كۇن بويى كۆينكە ءىسىنۋى بولدى – بۇل بەت پەن تاماقتىڭ ىسىنۋىنە اكەلەتىن اللەرگيالىق رەاكسيا. ءتورت رەت قاتتى ءىسىنىپ، تۇنشىعا باستادىم. تەك سودان كەيىن عانا جەدەل جاردەم شاقىردىم. ءار شاقىرعانىمدا مەديسينا قىزمەتكەرلەرى اۋرۋحاناعا بارعان دۇرىس ەكەنىن ايتتى، ءبىراق مەن بارعىم كەلمەدى. ەمدەۋگە جاتقىزۋدان باس تارتۋ تۋرالى قاعازعا قول قويدىم، ال فەلدشەرلەر ماعان جىلدام اسەر ەتەتىن ءدارى ەگىپ، بىرنەشە مينۋتتا تىنىسىمدى اشا الاتىن. رەسەيدە جەدەل جاردەمگە شىن قاجەتتىلىك بولماسا، وعان حابارلاسپايدى، سەبەبى فەلدشەرلەر اۋىر جاعدايدا جاتقاندارعا كومەك كورسەتۋ ءۇشىن بارسىن دەپ ويلايدى. ال قازاقستاندا جاعداي وزگەشە ەكەن، – دەپ اتاپ ءوتتى ەكاتەرينا.
الماتىلىق ايجان جەدەل جاردەم قىزمەتىنە ءجيى جۇگىنەتىنىن ايتادى.
«كەيدە ەتەككىر كەلگەندە، ۇيدە اۋىرسىنۋدى باساتىن دارىلەر قالماي قالسا، جەدەل جاردەم شاقىرامىن. ءىشىم اۋىرعاندا ءدارىحاناعا بارعىم كەلمەيدى، ال فەلدشەرلەر ءاردايىم قاجەتتى دارى-دارمەكپەن كەلەدى»، – دەيدى ول.
قازاقستاندىق دارىگەرلەر مەن فەلدشەرلەر Taspanews.kz تىلشىسىنە جەدەل جاردەم شاقىرۋ جۇيەسىنىڭ وڭ جانە تەرىس جاقتارى تۋرالى ايتىپ بەردى. كەيدە جەدەل جاردەمدى جالعان سەبەپتەرمەن شاقىراتىن جاعدايلار دا كەزدەسەدى، بۇل قىزمەتكەرلەرگە قيىندىق تۋعىزادى.
جەدەل جاردەمدى نەگىزسىز شاقىرۋ
جەدەل جاردەم بريگاداسىنىڭ فەلدشەرى ۆيورەل سادىقوۆ 16 جىلدان بەرى جۇمىس ىستەيدى.
«كوپتەگەن نەگىزسىز قوڭىراۋلار تۇسەدى، بىزدەن «دارىگە رەسەپت جازىپ نەمەسە ەمدەۋ جوسپارىن قۇرىپ بەرۋدى» سۇرايدى. ءبىز مۇنىمەن اينالىسپايمىز، بۇل جەرگىلىكتى دارىگەردىڭ قۇزىرەتىنە كىرەدى. كەيدە ءوز دارىگەرى بەرگەن دارمەكتەردى «سالىپ بەرۋدى» (ينەكسيا جاساۋ، سيستەما سالۋ) سۇرايدى. سونداي-اق ءبىزدى مۇلدەم قاجەت ەتپەيتىن جاعدايلاردا دا شاقىرادى. مىسالى، اياعىنداعى سۇيەل ءتۇرىن وزگەرتسە، ساۋساعىن كەسىپ السا، تىرناعىن سىندىرسا دەگەندەي. مۇنداي قوڭىراۋلار وتە كوپ، ال وسى ۋاقىتتا شىن مانىندە كومەككە مۇقتاج ادام ۇزاق كۇتىپ قالادى»، – دەدى سادىقوۆ.
سادىقوۆ سونداي-اق «ايلاكەرلىكپەن» شاقىرۋشىلاردىڭ دا بار ەكەنىن اتاپ ءوتتى. مىسالى، جۇمىسقا نەمەسە وقۋعا بارماۋدى شەشسە، قاجەتتى قۇجاتتاردى جازىپ بەرۋ ءۇشىن جەدەل جاردەمدى شاقىرادى.
«كوبىنەسە 16 مەن 25 جاس ارالىعىنداعى قىزدار ەتەككىر كەلگەندە جەدەل جاردەم شاقىرادى. وسىنداي جاعدايلاردا ايىپپۇل سالىنسا، مەنىڭ ويىمشا، ماسەلە شەشىلەر ەدى. كوپشىلىك ايىپپۇل سالىناتىنىن ءبىلىپ، ارتىق شاقىرۋلاردان باس تارتار ەدى»، – دەپ ءتۇسىندىردى سادىقوۆ.
بەس جىل جەدەل جاردەم فەلدشەرى بولىپ جۇمىس ىستەگەن ەرنۇر دا ارىپتەسىمەن كەلىسەدى.
«ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزدا قيىندىقتار كوپ، كەيدە ءتىپتى تاماقتانۋعا دا ۋاقىت جوق. بيكستە (ستەريليزاسيالىق كونتەينەر – رەد.) كەيدە دارى-دارمەكتەر تاۋسىلىپ قالادى. ولاردى تولتىرۋ ءۇشىن ستانسياعا بارۋ قاجەت، ءبىراق وعان دا كەيدە كىرگىزبەيدى»، – دەيدى ەرنۇر.
فەلدشەردىڭ ايتۋىنشا، وتىنىشتەرى كوپ بريگادالار بارلىق ناۋقاسقا ۋاقىتىندا بارىپ ۇلگەرمەيدى.
«ادامدار 2-3 ساعاتتاپ كۇتىپ قالادى. سوندىقتان ءبىز كەلگەندە، اشۋعا بۋلىققان ناۋقاستاردان ءسوز ەستىپ، كەيدە ءتىپتى قول كوتەرگەندەر دە بولدى. ءبىز جانجالدى بولدىرماۋعا، جاعدايدى تۇسىنىستىكپەن قابىلداۋعا تىرىسامىز، سەبەبى بريگادا قۇرامىندا كوبىنەسە تەك ءبىر عانا ادام بولادى. ول ناشاقورلارمەن، ماسكۇنەمدەرمەن نەمەسە پسيحياتريالىق ەسەپتە تۇرعان ادامدارمەن كەزدەسۋدەن قاۋىپتەنەدى»، – دەپ اتاپ ءوتتى مەديسينا قىزمەتكەرى.
ول كەيبىر فەلدشەر قىزدارعا ءقاۋىپ تونگەن جاعدايلار تۋرالى دا ايتتى: «مىلتىقپەن قوقان-لوققى جاساپ، قول كوتەرۋ، پىشاقپەن قورقىتۋ سەكىلدى وقيعالار دا بولعان».
«ءبىزدىڭ قىزمەتكەرلەر ساق جۇرۋگە ءماجبۇر، اسىرەسە قىزدار ءۇشىن قيىن. سوندىقتان بريگادالار سانىن كوبەيتىپ، ەكى فەلدشەر بىرگە قىزمەت ەتەتىندەي شارالار قولدانۋ قاجەت. بۇل ءبىزدىڭ تاراپىمىزدان دا جۇمىس پەن كورسەتىلەتىن كومەكتىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتەر ەدى»، – دەپ ءتۇسىندىردى ول.
فەلدشەر جەدەل جاردەمدى مەديسيناعا قاتىسى جوق سەبەپتەر بويىنشا شاقىراتىن جاعدايلاردىڭ دا بار ەكەنىن راستادى.
«ىشىمدىك ءىشىپ الىپ، ۇرىس شىعارعاندا ءبىزدى شاقىراتىندار بار»، – دەدى ول.
دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ باستاماسى
جاقىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى «اشىق نقا» سايتىندا جوبا جاريالادى. جوبادا جەدەل جاردەمنىڭ بارلىق پاسيەنتتەرگە تاۋلىك بويى قىزمەت كورسەتپەيتىنىن قاراستىرادى، سەبەبى «بۇل ءتيىمسىز شارا».
جوبا ماتىنىنە سايكەس، جەدەل جاردەمگە تۇسەتىن قوڭىراۋلاردى شۇعىلدىعىنا قاراي ءتورت ساناتقا ءبولۋ ۇسىنىلعان:
1. ءبىرىنشى سانات – ومىرىنە تىكەلەي ءقاۋىپ ءتونىپ تۇرعان ناۋقاستار.
2. ەكىنشى سانات – ومىرىنە ءقاۋىپ ءتونۋى مۇمكىن ناۋقاستار.
3. ءۇشىنشى سانات – دەنساۋلىعىنا ءقاۋىپ تونگەن ناۋقاستار.
4. ءتورتىنشى سانات – ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنا ءقاۋىپ تونبەگەن ناۋقاستار.
ءتورتىنشى ساناتتاعى قوڭىراۋلارعا جەدەل جاردەم تاۋلىك بويى ەمەس، جۇمىس كۇندەرى تاڭعى 8:00-دەن كەشكى 18:00-گە دەيىن، سەنبى كۇنى ساعات 8:00-دەن 12:00-گە دەيىن قىزمەت كورسەتەدى، ال جەكسەنبى كۇنى مۇلدەم شىقپاۋ قاراستىرىلعان.
الايدا، كوپ ۇزاماي ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ رەسمي وكىلى ايگەرىم ورازالييەۆا ۆەدومستۆونىڭ Telegram-كانالىندا جاڭا شارالاردىڭ كوبىسى دۇرىس تۇسىنىلمەگەنىن ايتتى. جەدەل جاردەم قىزمەتىندە ەشقانداي وزگەرىس بولمايدى.
«بۇرىنعىداي، 103 نومىرىنە قوڭىراۋ شالعان بارلىق ناۋقاستار ساناتىنا قاراماستان تولىق كولەمدە مەديسينالىق كومەك الادى. سونىمەن قاتار، جەدەلدىكتى ارتتىرۋ ءۇشىن ءتورتىنشى ساناتتاعى پاسيەنتتەرگە جۇمىس ۋاقىتىندا العاشقى مەديسينالىق-سانيتارلىق كومەكتىڭ ءموبيلدى بريگادالارى بارادى»، – دەدى ول.
ونىڭ ايتۋىنشا، كەشكى جانە تۇنگى ۋاقىتتا، سونداي-اق دەمالىس كۇندەرى بارلىق ساناتتاعى ناۋقاستار جەدەل جاردەم بريگادالارىنىڭ نازارىندا بولادى.
«وسىلايشا، حالىق ءۇشىن ەشتەڭە وزگەرمەيدى، ەشبىر قوڭىراۋ نازاردان تىس قالمايدى، ال پاسيەنتتەرگە قىزمەت كورسەتۋدىڭ جەدەلدىگى مەن ساپاسى جاقسارادى»، – دەپ قورىتىندىلادى ايگەرىم ورازالييەۆا.
«مەرزىمىنەن بۇرىن»
«دەنساۋلىق» زاڭدى تۇلعالار بىرلەستىگىنىڭ دارىگەرى جانە باسشىسى باقىت تۇمەنوۆا «اشىق نقا» سايتىندا ورنالاسقان دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ باستاماسىن «مەرزىمىنەن بۇرىن جاسالعان شارا» دەپ اتادى. ونىڭ ايتۋىنشا، جەدەل جاردەم قىزمەتىندەگى ارتىق جۇمىستى ءبولىپ، رەتتەۋ دۇرىس قادام، الايدا بۇل ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىق سالاسىنداعى قۇقىعىن بۇزۋ ارقىلى جۇزەگە اسپاۋى ءتيىس.
دارىگەر ەگدە جاستاعى ازاماتتاردىڭ قازىرگى دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىن ءجيى سىنعا الىپ، ونى «تەگىن» جانە بارلىعىنا قولجەتىمدى كەڭەستىك جۇيەمەن سالىستىراتىنىن اتاپ ءوتتى. شىندىعىندا، مەديسينالىق كومەك ەشقاشان تەگىن بولعان ەمەس. كەڭەس داۋىرىندە بۇل كومەك بيۋدجەت ارقىلى قارجىلاندىرىلىپ، ءجىو-نىڭ ورتا ەسەپپەن 6%-ىن قۇرايتىن. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن قازاقستاندا مەديسيناعا بولىنەتىن قارجى ءجىو-نىڭ 4%-ىن قۇراعان، ال قازىرگى ۋاقىتتا بۇل كورسەتكىش 3%-عا دا جەتپەيدى. ال دامىعان ەلدەردە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا بولىنەتىن قارجى ءجىو-نىڭ 9%-نا، ال اقش-تا 15-17%-عا دەيىن جەتەدى.
«مەنىڭ ويىمشا، جوبا اۆتورلارى جەكسەنبى كۇندەرى فەلدشەرلەر شىقپاسا، بۇل جۇكتەمەنى ەداۋىر ازايتىپ، اسا اۋىر ناۋقاستارعا بارۋ ءۇشىن ۋاقىت ۇنەمدەۋگە جانە اقشانى ۇنەمدەۋگە اكەلەدى دەپ ويلاعان. الايدا بۇل شارا ەڭ ءالسىز توپتاعى، سوزىلمالى اۋرۋلارى بار جانە جەدەل جاردەمگە ءجيى جۇگىنەتىن ادامداردى نازارسىز قالدىرۋى مۇمكىن. بۇل اسىرەسە ەگدە جاستاعى ادامدار، اۋرۋعا شالدىققان مۇگەدەكتەر جانە سوزىلمالى دەرتى بار ناۋقاستار ءۇشىن قيىن بولار ەدى»، – دەپ ءتۇسىندىردى تۇمەنوۆا.
ول وسى ساناتتاعى ناۋقاستاردىڭ ەسەبىنەن جەدەل جاردەم جۇكتەمەسىن ازايتىپ، اسا اۋىر ناۋقاستارعا بارۋ ءۇشىن ۋاقىت ۇنەمدەۋ مۇمكىن ەكەنىن ايتتى. الايدا، بۇل ناۋقاستاردى زياندى ازايتۋ باعدارلاماسى اياسىندا ءوز بەتىمەن ارەكەت ەتۋگە ساۋاتتاندىرۋ كەرەك.
«مىسالى، ەگدە جاستاعى ادامدا جۇرەكتىڭ يشەميالىق اۋرۋى بار دەلىك. ول ءوزىنىڭ جەرگىلىكتى دارىگەرىنە بارىپ، امبۋلاتورلىق باقىلاۋدا بولىپ، تۇراقتى تۇردە قارالىپ تۇرۋى كەرەك. امبۋلاتورلىق دارىگەردىڭ جولداماسى بولسا، ارنايى مامانداندىرىلعان مەديسينا قىزمەتكەرىنەن كەڭەس الادى. ەگەر وسى پاسيەنتكە اۋرۋى تۋرالى جان-جاقتى تۇسىندىرىلسە جانە ونىڭ ءورشۋى كەزىندە نە ىستەۋ كەرەكتىگى ناقتى ايتىلسا، مىسالى، قان قىسىمى كەنەتتەن كوتەرىلگەندە نەمەسە تومەندەگەندە، ول قانداي شارالار قولدانۋى قاجەت ەكەنىن بىلەتىن ەدى. العاشقى دارى-دارمەك نە بولۋى كەرەك، كەلەسى قادام قانداي، جەدەل جاردەمدى قاشان دەرەۋ شاقىرۋ قاجەت دەگەن سۇراقتارعا ناقتى جاۋاپ السا، ونىڭ جاعدايى ايتارلىقتاي جاقسارار ەدى»، – دەپ ءتۇسىندىردى دارىگەر.
ونىڭ ايتۋىنشا، ادامداردى ءقاۋىپتى جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ شارالارىمەن اقپاراتتاندىرۋ قاجەت. ەگەر بەلگىلى ءبىر اۋرۋعا تاپ بولسا، قانداي ءومىر سالتىن ۇستانۋ كەرەك، قانداي ديەتانى تاڭداۋ كەرەك، سپورتپەن اينالىسۋ، زياندى ادەتتەردەن ارىلۋ تۋرالى كەڭەس بەرۋ ماڭىزدى.
«ەشتەڭە وزگەرمەيتىنى جامان»
تۇمەنوۆا دارىگەرلەر مەن پاسيەنتتەردىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ باستاماسىنا دايىن ەمەس ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
«دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىندە اۋرۋدى باسقارۋ باعدارلاماسى قابىلدانعان. بۇل باعدارلاما بويىنشا بەلگىلەنگەن دارىگەر سوزىلمالى ينفەكسيالىق ەمەس اۋرۋلارى بار ءار ناۋقاس ءۇشىن جەكە ەمدەۋ جوسپارىن ازىرلەۋى كەرەك (جۇرەكتىڭ يشەميالىق اۋرۋى، قاتەرلى ىسىك، قانت ديابەتى، وكپەنىڭ سوزىلمالى وبسترۋكتيۆتى اۋرۋى جانە ت.ب.). جاقىندا جۇرگىزىلگەن تەكسەرۋ بۇل جاقسى باعدارلامانىڭ ءتيىستى دەڭگەيدە جۇزەگە اسپاعانىن كورسەتتى»، – دەدى دارىگەر.
ول سونداي-اق دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ «جەدەل جاردەم جۇمىسىندا ەشتەڭە وزگەرمەيدى» دەگەن مالىمدەمەسىنە ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى.
«ەشتەڭە وزگەرمەيتىندىگى جاقسى ەمەس، سەبەبى جەدەل جاردەم قىزمەتىندە كوپتەگەن شەشىلۋى ءتيىس ماسەلەلەر بار. بۇل پروبلەمالار، ەڭ الدىمەن، مەديسينالىق كومەكتىڭ باستاپقى كەزەڭىنىڭ ءالسىز جۇمىسىمەن جانە پاسيەنتتەرمەن پروفيلاكتيكالىق جۇمىس وتكىزۋدىڭ تومەن ساپاسىمەن بايلانىستى»، – دەپ اتاپ ءوتتى تۇمەنوۆا.
دارىگەر دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ دەرەگىن كەلتىردى: ادام دەنساۋلىعىنىڭ 10%-ى مەديسينالىق قىزمەتكە جۇگىنۋگە، 20%-ى گەنەتيكاعا، تاعى 20%-ى ەكولوگياعا، ال 50%-ى ءومىر سالتىنا بايلانىستى.
«ياعني، ادامنىڭ دەنساۋلىعى ءوز قولىندا جانە مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنە ەمەس، وزىنە بايلانىستى. 2018 جىلى استانادا وتكەن مساك بويىنشا الماتى دەكلاراسياسىنىڭ 40 جىلدىعىنا ارنالعان ددۇ كونفەرەنسياسىندا استانا دەكلاراسياسى قابىلداندى. وندا مساك دامىتۋ ستراتەگياسى باستى نازارعا الىندى. قۇجات ساۋ ادامنىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋدى نەگىزگى مىندەت دەپ جاريالادى. بۇل اۋرۋدىڭ الدىن الۋ يدەياسىن باسىمدىققا الۋدى بىلدىرەدى جانە ءار ادام ءوز دەنساۋلىعى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋ كەرەك، دەنساۋلىق ساپاسىن باقىلاپ، ءوز دەنە پروسەسستەرىن باسقارۋدى ۇيرەنۋى كەرەك دەگەندى بىلدىرەدى. ال مەديسينا قىزمەتكەرلەرى بۇل ماسەلەدە كومەك كورسەتۋى جانە ۇيرەتۋى كەرەك. ءبىر قىزىعى، اۆيسەننا پاسيەنتتەرىنە: 'ءبىز ۇشەۋمىز: سەن، مەن جانە دەرت. سەن كىمنىڭ جاعىنداسىڭ، سول جەڭەدى' دەگەن ەكەن. ءبىز دە دەرتكە شالدىققانداردىڭ دەنساۋلىعىنا اسەرىن ازايتۋعا بار كۇشىمىزدى سالۋىمىز قاجەت»، – دەدى تۇمەنوۆا.
ونىڭ پىكىرىنشە، وسىنداي جاعدايدا جەدەل جاردەم قىزمەتى «ساپالى» بولماق.
«سوندا وتا جاساۋ، ترانسپلانتاسيا قاجەتتىلىگى سيرەك بولىپ، جەدەل جاردەمگە جۇكتەمە ازايار ەدى. قاراجات تا ۇنەمدەلەر ەدى. اقشانى پروفيلاكتيكاعا، دەنساۋلىقتى قاداعالاۋعا باعىتتاۋ قاجەت، سوندا اۋىر جاعدايلار تۋىنداماس ەدى، پاسيەنتتەردىڭ دە قارجىسى ۇنەمدەلىپ، قىمبات ەم الۋ قاجەتتىلىگى تۋىنداماس ەدى...» – دەپ قورىتىندىلادى دارىگەر.