قازاقى پايىم
ۇلى اباي جىرلاعان جىل قۇستارى كەلە باستادى. سولاردىڭ ءبىرى – كوكتەم جارشىسى ناۋرىزكوك
باۋىرى سارى، قاناتى كوك ناۋرىزكوكتى ءبىزدىڭ قازەكەڭ ەجەلدەن بەرەكە باستاۋى دەپ بىلگەن. ول – وڭتۇستىك وڭىرگە ەرتە كوكتەمدە، ەڭ ءبىرىنشى ۇشىپ جەتەتىن قۇس. «ناۋرىزكوك كەلدى، ەندى ءقاۋىپ جوق» دەپ بۇرىنعى قاريالار كوڭىلىن دەمدەگەن. «كىم ناۋرىزكوكتى ءبىرىنشى كورسە، وعان ب ا ق قونادى، بەرەكە داريدى» دەگەن... مىنە، سول كوپتەن كۇتكەن كوكتەمنىڭ جارشىسى، حابارشىسى – ناۋرىزكوك كەلدى.
13-14 ناۋرىز - ەسكىشە ناۋرىزدىڭ باسى. باتىس وڭىردەگى اعايىندار بۇل كەزدى كورىسۋ، امال، ايت مەرەكەسى دەپ سوڭعى جىلدارى ءداستۇرلى تۇردە تويلاپ ءجۇر. بيىل دا داستۇردەن جاڭىلعان جوق. مەملەكەت باسشىسى قازاقستاندىقتاردى امال مەرەكەسىمەن قۇتتىقتادى.
17–19 ناۋرىزدا «بەس قوناقتىڭ ءبىر كۇنى» دەگەن امال جۇرەدى. قىستىڭ ءبىر كۇندىك سوڭعى بورانى كورىنىس بەرەدى. «ماي بوران»، «بوساعا باسى» دەگەن جاناما اتاۋلارى بار. مۇنان كەيىن قىس مالعا ءبىرجولا جايلى بولادى. بوساعا جۇلدىزىنىڭ تۋۋىنا وراي بوساعا باسى دەپ تە اتالادى. 20-سىنان باستاپ «ابدىكەي» امالى كورىنىس بەرەدى. ول وسى ايدىڭ 25-ىنە دەيىن سوزىلادى. مۇنى قازاق «سيىردىڭ ورازا ۇستاۋى» دەپ اتاعان. وسى كۇندەرى قار شەتى سوگىلىپ، ەرىپ، سۋ اعادى. سۋعا تورعاي شومىلاتىنداي بولسا، جاز ەرتە شىعادى دەپ ەسەپتەيدى. ماردىمسىز بولسا، جاز ءجاي شىعادى دەپ ساناعان. جەر استىنداعى توڭ ءجىبي باستايدى، دالادا قالعان مال مەن ادام ءۇسىپ ولمەيتىندەي جاعدايعا جەتەدى.
جان-جانۋارلاردىڭ ماساتتاناتىن كەزى دە وسى: مۇز جالاپ، شولىركەپ جۇرگەن سيىرلار ەرىگەن قار سۋىنان قانىپ ءىشىپ، قاردان شىققان كولدەنەڭ شوپكە تويىنىپ، ارقاسىن كۇنگە قاقتاپ، بىرنەشە ساعات جايىلماي تۇرادى ەكەن. سول سەبەپتى، بۇل امال «سيىردىڭ ورازا ۇستاۋى» دەپ اتالعان. بۇرىنعى تابيعات تامىرشىلارى «سيىردىڭ ورازا ۇستاۋ» ۋاقىتىنا قاراپ، قىس اياعى مەن كوكتەمنىڭ كەلۋىنە بولجام جاساپ وتىرعان.
«ناۋرىز» مەرەكەسى وسى اپتانىڭ ەنشىسىندە. ناۋرىزدىڭ 21-ىنەن 22-سىنە قاراعاندا كۇن مەن ءتۇن تەڭەلەدى. ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى باستالادى. قازەكەڭ بۇل كۇندى «سامارقاننىڭ كوك تاسى ەرىگەن كۇن»، «ۇزاق ۇشىپ كەلگەن كۇن»، «جىل باسى جىلقىشى تورعاي (ناۋرىزكوك) جەتكەن كۇن»، «كوك قۇت (وسىمدىك) كوزىن اشقان كۇن»، ت.ب. دەپ اتاعان. «ناۋرىز مەرەكەسى» كۇنى «جىل بويى اق مول، ءدان تاسقىن-تاسقىن، جاۋىن-شاشىن كوپ بولسىن» دەپ ءۇي سايىن قىسقا ساقتاعان سۇرلەرىن، بيداي، ارپا، تارى، بۇرشاق، تاعى باسقا دا داندەردى دايىنداپ، قازان-قازان كوپ كوجە قايناتىپ، ءبىر-بىرىنىڭ ۇيلەرىنە قىدىرىپ كوجە ءىشىپ، «ۇلىس بەرەكە بەرسىن، ءتورت تۇلىك اقتى بولسىن، جىل باسى جاقسى بولسىن» دەپ سول جىلعا، ەلگە جاقسى تىلەكتەر ايتىپ، ماسايراپ، ماز-مەيرام بولعان. وڭتۇستىكتە ناۋرىز كوجە باستالىپ تا كەتتى.
بارىس قيىندىق پەن قۋانىشقا، اۋىرتپالىق پەن جاقسىلىققا تولى جىل. بۇرىندارى تاريحتا بارىس جىلىنا قاتىستى ەلەۋلى وقيعالار بولماعان. سول سەبەپتى، بارىس جىلىن قازاقتار جايسىز جىل دەپ سانامايدى.
سيىر جىلى وقالاق تيگەندەي وسقىرىپ شىقتى. اقىرىن باسىپ، بايىپپەن بارىس جىلى كەلدى. لايىم تىنىشتىقتىڭ، ىرىس-قۇتتىڭ جىلى بولسىن!
بابالار بولجامى
* اققان قار سۋىنا تورعاي شومىلاتىنداي بولسا، جاز ەرتە شىعادى.
* ماردىمسىز بولسا، جاز مەزگىلىنەن كەشىگەدى.
* بۇلت ورتاسىنان ىدىراسا، اۋا رايى بۇزىلادى.
* بۇلت شەتىنەن ىدىراسا، اۋا رايى جاقسارادى.
* قۇمىرسقالار ساپ تۇزەسە، كوكتەم شۋاقتى بولادى.
* «سيىردىڭ ورازا ۇستاۋى» ۋاقىتىلى كەلسە، كوكتەم جايدارى قالىپقا كوشەدى.
* ناۋرىز مەرەكەسىندە قار جاۋسا، جاقسىلىعى كوپ جىل بولادى.