بار سانالى عۇمىرىن جۇرت جۇمىسىنا جۇمساعان جانداردىڭ ءىسى ەلى باردا ۇمىتىلماق ەمەس
الماتىنى باسقارعان قاي باسشى بولسىن تەگىن ادام ەمەس. ويتكەنى، ولار ۇلكەن ءومىر مەكتەبىنەن ءوتتى. قىزمەتتە مەريتوكراتيالىق جولمەن ءوستى. ادەتتە ۇيىمداستىرۋشىلىق، ىسكەرلىك قابىلەتى زور بولىپ تۇرىپ، ەڭبەكقورلىق قاسيەت جەتىسپەي جاتۋى دا ابدەن مۇمكىن. ءبىر ءتانتى ەتەتىنى، الماتىنى باسقارعانداردىڭ قاي-قايسىسى دا ىسكەر جانە بار باقىتىن دا، باراقاتىن دا ەڭبەكتەن تاپقان. ولار ەلدى، جەردى ءسۇيۋدى ءوزىنىڭ جانكەشتى ەڭبەگىمەن دالەلدەگەن. ەڭبەك كىسى بويىنداعى كوپ كەمشىلىكتەردى جوياتىنىنا ابدەن كوزى جەتكەن. سونداي جانكەشتى جاننىڭ ءبىرى ءانۋار جاقىپوۆ ەدى.
سول كەزدەگى ورتا 1978 جىلى الماتىعا ءسوزدىڭ ەمەس، ءىستىڭ ادامى باسشىلىققا كەلدى دەپ قۋاندى. ءبىر اتاپ ايتارلىعى، ول تۇستاعى باسشىلاردىڭ باسىم بولىگى قاي قىرىنان الساڭ دا اۋزى دۋالى، ءسوزى ءۋالى، ەلدى وزىنە قاراتا بىلگەن، ءوز ورتاسىندا، قوعامدا مويىندالعان تۇلعا بولدى. جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتتەرگە قويعاندا وسى قاسيەتتەرى ايرىقشا ەسكەرىلدى. تاعى دا ءبىر اتاپ ايتارىمىز، ول زاماندا ۇلكەن قىزمەتكە قازىرگىدەي تۋرا جولمەن ەمەس، وت پەن سۋدان، تالاي تار جول، تايعاق كەشۋلەردەن ءوتىپ بارىپ، الگىندە ايتقانىمىزداي، مەريتوكراتيالىق، ياعني ءتۇرلى باسشىلىقتاردا تاجىريبە جيناپ، ساتىلاپ وسەتىن. ءانۋار جاقىپوۆ تا سول جولدان وتكەن بىلىكتى دە بىلگىر كادر ەدى. ءسوزىمىزدىڭ ايعاعى رەتىندە ونىڭ ءومىر جولىن كوكتەي شولىپ وتۋگە بولادى.
ول 1944 جىلى ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ، ەسىل ستانساسىندا ۆاگوننىڭ تەحنيكالىق باقىلاۋ سلەسارى بولىپ العاشقى ەڭبەك جولىن باستادى. 1954–1957 جىلدار ارالىعىندا تاشكەنتتەگى تەمىرجول كولىگى ينستيتۋتىن ءتامامداعان سوڭ اتباسار ستانساسىندا جۇك ءبولىمىنىڭ باستىعى، ودان سوڭ جامبىلدا ءبولىم باسشىسى بولدى. وسى قىزمەتتەردە ول ىسىلىپ، تۇڭعىش رەت استىقتى تاسىمالداۋدىڭ اۋقىمدىلىعىن ارتتىرۋ جولىندا ۇلكەن تاجىريبەدەن ءوتىپ، جاس مامان رەتىندە ءوزىن وزگە قىرىنان كورسەتە ءبىلدى. وسى ەڭبەگى ەسكەرىلىپ، 1960–1964 جىلدارى قازاق تەمىر جولى اقمولا وبلىستىق ءبولىمى باستىعىنىڭ ورىنباسارى بولىپ جوعارىلاتىلدى. ونىڭ وسى ەڭبەكقورلىق، جاڭاشىلدىعى اسىرەسە، تىڭ ولكەسىندە استىق جيناۋ ناۋقانى كەزىندە جارقىراپ كورىنىپ، دىنمۇحامەد قونايەۆتىڭ كوزىنە ءتۇستى. ارادا كوپ ۋاقىت وتپەي، ول قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ كولىك جانە بايلانىس ءبولىمى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ تاعايىندالدى. سودان ءانۋار جاقىپوۆ اۆتوموبيل كولىگى ءمينيسترى بولىپ، وسى قىزمەتتە اتتاي توعىز جىل وتىردى. مىنە، تۇلپارلىعىن تاي كەزىنەن تانىعان ديمەكەڭ ونى الماتىعا باسشى ەتىپ تاعايىنداردا توعىز جىلدا توعىز ءمينيستردىڭ جۇمىسىن ءبىر ءوزى اتقاردى دەپ باعا بەرگەن ەكەن.
قالانىڭ دامۋىندا تۇراقتىلىق بولىپ، ءار سالادا ءوسۋ قارقىنى بايقالعان جاعدايدا تۇرعىنداردىڭ دا ءوسىمى، سونىمەن قاتار باسشىعا دەگەن سەنىمى دە ارتادى. جاقىپوۆتىڭ كەزىندە الماتى حالقىنىڭ سانى 900 مىڭنان اسىپ، بىلايشا ايتقاندا دەموگرافيالىق ءدۇمپۋ بولدى.
بۇعان دەيىن جازعانىمىزداي، احمەت ءادىلوۆ، ەسەن دۇيسەنوۆ سىندى ەل باسقارۋ ىسىندە ۇلتتىق ۇستانىمدارعا كوپ ارقا سۇيەپ، نەبىر باس كەتەتىن سۇراپىل جيىنداردا ەلدىك ماسەلەلەردى شەشۋگە كەلگەندە شاشاسىنا شاڭ جۇقتىرماعان باسشىلاردىڭ مەكتەبىنەن وتكەن بۇل كىسى جونىندە دە ارىپتەستەرى اركەز ءوزىنىڭ اقجارما پىكىرىن دە جاسىرىپ قالا المادى. سونىڭ ءبىرى كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى بولعان ساعيدوللا قۇباشيەۆ اعامىز دا انەكەڭمەن ءجيى ارالاسىپ، تالاي سىناقتان بىرگە وتكەن. ول كىسى كوزى تىرىسىندە ارىپتەسى تۋرالى «الماتى اقشامىنا» بەرگەن سۇحباتىندا بىلاي دەپتى.
– انەكەڭ ماماندىعى – تەمىرجول ينجەنەرى، قاتارداعى جۇمىسشىدان ورتالىق قازاقستان تەمىر جولى باسقارماسىنىڭ باس ينجەنەرىنە دەيىن وسكەن. ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ كولىك جانە بايلانىس ءبولىمى مەڭگەرۋشىسى رەتىندە بۇكىل رەسپۋبليكا كولەمىندە اۋقىمدى جوسپارلاردى ىسكە اسىرعان. انەكەڭنىڭ اۆتوكولىك ءمينيسترى قىزمەتىندە ىستەگەن ەڭبەگى زور. بۇل كەزەڭدە كىشى قالالاردىڭ، بارلىق اۋدان ورتالىقتارىنىڭ، سوۆحوز، كولحوزداردىڭ حالقىنىڭ سانى ءوسىپ، ءوندىرىس، شارۋاشىلىقتاردىڭ جان-جاقتى وركەندەي باستاعان، قاتىناسقا، كولىك قىزمەتتەرىنە تالاپ، سۇرانىس كوبەيگەن كەز ەدى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، تۇرعىن سانى 1 ميلليونعا جۋىقتاعان استانامىزدا كولىك ماسەلەسىن شەشۋ كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە ەدى. مىنە، وسى تۇستا قالاعا بۇل سالانىڭ بۇگە-شىگەسىن جاقسى بىلەتىن جاقىپوۆتىڭ باسشىلىققا تاعايىندالۋى دۇرىس شەشىم بولدى. باسقاسىن بىلاي قويعاندا، شاھارداعى كولىك تاسىمالى ماسەلەسى وڭ شەشىمىن تاپتى. از ۋاقىتتىڭ ىشىندە 6 اۆتوبۋس پاركى، 4 ترامۆاي جانە تروللەيبۋس دەپوسى تۇرعىندارعا ساپالى قىزمەت جاسادى. جولاۋشىلارعا 1335 شاقىرىم قاشىقتىقتا قىزمەت كورسەتىلىپ، تاسىمال كولەمى 1،5 ميلليون ادامعا ارتتى. بۇل، ارينە، ايتا سالعانعا عانا جەڭىل. شىن مانىندە ناعىز جانكەشتى جۇمىس ەدى. مىنە، وسىنداي ۇلكەن تاجىريبە الاڭىنان شىققان انەكەڭ كەيىن اۆتوكولىك ءمينيسترى بولعان كەزدە دە رەسپۋبليكادا 100-دەن اسا جاڭا تيپتەگى سول كەزەڭ سۇرانىسىنا ارنالعان اۆتوبازالار تۇرعىزىپ، ەلدى تىعىرىقتان شىعارىپ، بار قيىندىق وڭتايلى شەشىمىن تاپتى. رەسپۋبليكادا جولدار سالىنىپ، اۆتوبۋستار، اۋىر جۇك ماشينالارى، اسىرەسە، سەلو حالقىنىڭ تۇرمىس جاعدايىن بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن مۇمكىندىكتەرگە جەتكىزدى دەۋگە بولادى. بۇل شىنىن ايتساق، شالعايدا جاتقان قازاق اۋىلدارىنىڭ تىرشىلىگىنە ۇلكەن بەتبۇرىس الىپ كەلدى. مەنىڭ پايىمداۋىنشا، ءارى كوپ جىل قويان-قولتىق جۇمىس ىستەپ، ارىپتەس بولعاننان كەيىن بە، ەل قامى ءۇشىن كۇن-تۇن بەل شەشپەي قىزمەت جاساعان ەكى ءمينيستردى ايرىقشا اتاپ وتكىم كەلەدى. ءابدىرازاق ەلىبايەۆ پەن ءانۋار جاقىپوۆتى ەل ەشقاشان ۇمىتپايدى.
راس. بار سانالى عۇمىرىن جۇرت جۇمىسىنا جۇمساعان جاقىپوۆتاي جانكەشتى جانداردىڭ ءىسى ەلى باردا ۇمىتىلماق ەمەس. كورنەكتى قايراتكەر باعاسى وسىنداي تۇجىرىمعا تابان تىرەتەدى.
ازىرلەگەن - ق.قوشقار ۇلى.