كۇن سايىن ينتەرنەتتە كوز الدىمىندان مىڭداعان جارناما ۇسىنىستارى شىعىپ جاتادى.
ولار قوسىمشالاردا، الەۋمەتتىك جەلىلەردە، سايتتاردا جاريالانادى. ءبىر قاراعاندا ەش زيانسىز كورىنەدى. «ح» بەلگىسىن باسىپ، ودان ءارى تاڭدالعان ءفيلمدى نەمەسە جاڭالىق توپتاماسىن وقي بەرەسىز. الايدا، وسىنداي «ح» بەلگىسىنىڭ كەيبىرى ادامداردى جالعان ۆەب-سايتتارعا باعىتتاۋعا جانە پايدالانۋشىلاردىڭ گادجەتتەرىنە ۆيرۋستار ەنگىزەتىنى بار، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz.
ينتەرنەتتەگى جارنامادان قانداي ءقاۋىپ بار جانە ولاردان قالاي قورعانۋ قاجەت؟
بۇل جايىندا Fingramota.kz كيبەرقاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ساراپشىلارى ءوز ويلارىن ورتاعا سالادى.
الداۋدىڭ باستى ءتاسىلى
الاياقتار ادامدى الداپ، جەكە جانە تولەم دەرەكتەرىن الۋ ءۇشىن بارلىعىنا دايىن. ولاردىڭ باستى ماقساتى – پايدالانۋشىنى شىنايى سايت/ارنا/قوسىمشا ارقىلى قاقپانعا ءتۇسىرۋ.
«جارنامادا فيشينگتى قولدانۋ – الاياقتار ءۇشىن ەڭ تانىمال جانە ءساتتى ىسكە اساتىن، مەيلىنشە قاراپايىم ءتاسىل. الاياقتار تانىمال ينتەرنەت رەسۋرستاردان جارناماعا ورىن الىپ، زياندى باعدارلامالىق قامتىلىمداردى جۇگىرتپەلى حابارلاندىرۋعا نەمەسە باننەرلەرگە ەنگىزەدى. ەگەر پايدالانۋشى حابارلاندىرۋدى باسسا، ونداعى بىرنەشە URL اراسىندا قايتا ادرەستەۋ بولادى جانە جالعان ۆەب-سايتقا تاپ بولىپ، ءوزىنىڭ گادجەتىنە ۆيرۋستى باعدارلامالىق قامتىلىمدى اۆتوماتتى تۇردە ورناتىپ الادى. مۇنداي زياندى باعدارلامالار جارنامالىق حابارلاندىرۋدىڭ ءبىر پيكسەلىندە دە بولۋى ىقتيمال»، - دەيدى كيبەرقاۋىپسىزدىك، ات جانە كوممۋنيكاسيالار سالاسىنداعى تاۋەلسىز ساراپشى ەۆگەنيي پيتولين.
ساراپشى جارنامانىڭ الدامشى ەكەنىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن پاراسات-پايىمىڭىز كومەكتەسەتىنىن ايتادى. مىسالى، تەز بايۋ سحەمالارىن قامتيتىن جارناماعا، لوتەرەيا الاياقتىقتارىنا، 1 مينۋتتا كرەديت الۋعا جانە ت.ب. ساقتىقپەن قاراۋ كەرەك. ەگەر جارنامادا قولجەتىمدىلىك بولسا، مۇنىڭ الدامشى بولۋى ابدەن مۇمكىن. مۇنى تەكسەرمەي-اق، مۇلدە ءمان بەرمەگەن ءجون.
تاعى قانداي ءقاۋىپ بار؟
مەزى ەتەتىن جارنامالار ارقىلى ءسىز ءوز كومپيۋتەرىڭىزگە پەرنەتاقتا تىڭشىسىن (كەيلوگگەر) دا جۇكتەپ الاسىز.
«كەيلوگگەر – ءسىزدىڭ پەرنەتاقتامەن جاساعان بارلىق مانيپۋلياسيالارىڭىزدى، سونىڭ ىشىندە لوگيندەردى، پارولدەردى جانە باسقالارىنىڭ ەنگىزىلۋىن ساقتاپ الاتىن جانە جازاتىن زياندى باعدارلاما»، - دەيدى ق ر ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ كيبەرقىلمىسقا قارسى كۇرەس ورتالىعىنىڭ باستىعى جاندوس ءسۇيىنباي.
ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، حاكەرلەر ۇستاپ قالعان اقپاراتتى قاشىقتىقتاعى سەرۆەرىنە جىبەرە الادى.
كوبىنەسە تاقىرىبى «مەن مۇندالاپ» تۇراتىن جارنامالار ءسىزدى تانىمال ينۆەستيسيالىق كومپانيالاردىڭ كلون-سايتتارىنا الىپ كەلۋى مۇمكىن. جالعان ۆەب-سايتتاردىڭ ديزاينى شىنايى ۆەب-سايتتارمەن بىردەي.
«الاياقتار ەسكى سحەمالار بويىنشا جۇمىس ىستەيدى، قور نارىعىندا 99% ىقتيمالدىقپەن تابىس تابۋعا ۋادە بەرەدى نەمەسە قىسقا مەرزىمدە قوماقتى اقشا تابۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن عاجايىپ پلاتفورمالارعا كىرۋ ءۇشىن ساۋالنامادان ءوتۋدى سۇرايدى. مۇنىڭ سوڭى نەگە اكەلىپ سوعاتىنىن بولجاۋ قيىن ەمەس. ينتەرنەت كەڭىستىگىندە، اسىرەسە فيشينگتىك سايتتاردا ءوزىڭىزدىڭ دەربەس دەرەكتەرىڭىزدى قالدىرماڭىز»، - دەپ ەسكەرتەدى جاندوس ءسۇيىنباي.
سونداي-اق، ادامدى مەزى ەتەتىن جارنامالار ارقىلى ءسىز جالعان ينتەرنەت-دۇكەندەرگە تاپ بولۋىڭىز مۇمكىن.
«تاۋار باعاسى باسقا ساتۋشىلارمەن سالىستىرعاندا تىم تومەن بولاتىن سايتتارعا تاپ بولساڭىز نەمەسە تاۋاردى جەتكىزۋ مەرزىمى مەن قۇرامى حابارلاندىرۋدا كورسەتىلگەن دەرەكتەرمەن سايكەس كەلمەيتىن جاعدايدا، ساق بولعانىڭىز ءجون»، - دەيدى ساراپشى.
بۇل جارنامادان قالاي قۇتىلۋعا بولادى؟
ءبىزدىڭ اينالىمىزدىڭ بارلىعى – جارناما. ايالدامادا، كىرەبەرىستە، ءتىپتى الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ وزىندە جارناما كوپ. ودان 100% قۇتىلا المايتىن شىعارمىز، ءبىراق قىسقارتۋعا بولادى.
جۇرگەن جەرىڭىزدى قاداعالاپ وتىراتىن گادجەتەگى گەولوكاسيانى الىپ تاستاساڭىز، تارگەتتەلگەن (قايتالاپ كورسەتىلەتىن) جارنامانى ءوشىرىپ تاستاۋعا بولادى. سونداي-اق، براۋزەردىڭ تەڭشەۋلەرىن مۇقيات تەكسەرىپ، ىزدەۋ بولىمىندەگى دەرەكتەردى اۆتوماتتى تۇردە كەشتەۋدى ورناتۋعا بولادى. قايتالاپ شىعا بەرەتىن جارنامالاردى قىسقارتىپ نەمەسە تۇتاستاي الىپ تاستاي الاتىن، مىسالى AdBlock سياقتى تەگىن قوسىمشالار بار.
كيبەرقاۋىپسىزدىك جونىندەگى ساراپشىلار ءوز قاۋىپسىزدىگىڭىز ءوز قولىڭىزدا ەكەنىن ەسكە سالادى. گادجەتتەرىڭىزگە ءارقاشان ليسەنزياسى بار باعدارلامالاردى ورناتىڭىز. بۇل باعدارلامالار سىزگە زياندى بق-نى دەر كەزىندە انىقتاۋعا جانە كومپيۋتەرىڭىزدى ىقتيمال قاۋىپتەردەن قورعاۋعا كومەكتەسەدى.
سونداي-اق، سمارتفون نەمەسە پلانشەتكە ۆيرۋسقا قارسى باعدارلاما ورناتۋدى ۇمىتپاڭىز. اسىرەسە، ءسىز ولاردى تولەمدەردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن پايدالانساڭىز، انتيۆيرۋستى ورناتىڭىز. Apple، Google جانە Microsoft وپەراسيالىق جۇيەلەرىن ۇنەمى جاڭارتىپ وتىرىڭىز، پايدا بولۋى مۇمكىن وسالدىقتاردى تۇزەتۋدى دە ۇمىتپاڭىز.
ساراپشىلار URL مەكەنجايدىڭ جازىلعانىنا نازار اۋدارۋعا دا كەڭەس بەرەدى. ۆيرۋس كوبىنە قۇرىلعىعا ەلەكتروندى پوشتاعا سالىنعان فايل ارقىلى نەمەسە فيشينگتىك سايتقا سىلتەمە ارقىلى كىرىپ جاتادى. ونىڭ ۇستىنە، الاياقتار ەلەكتروندى پوشتانىڭ مەكەنجايىن رەسمي نەمەسە مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ مەكەنجايلارىنا ۇقساستىرىپ جاساپ الۋى مۇمكىن، ال بانكتەر مەن ونلاين-دۇكەندەردىڭ ينتەرفەيس-سايتتارىنىڭ سىلتەمەسىندە تەك ءبىر نەمەسە بىرنەشە تاڭبانى وزگەرتۋى مۇمكىن. ءوز دەرەكتەرىڭىزدىڭ بۇعاتتالۋىن بولدىرماس ءۇشىن، ۇنەمى ولاردىڭ رەزەرۆتىك كوشىرمەسىن جاساپ وتىرىڭىز. بۇل شيفر انىقتاۋشى ۆيرۋستاردان قورعاپ قانا قويماي، سونداي-اق قۇرىلعى سىنىپ قالعان جاعدايدا اقپاراتتى ساقتاۋعا كومەكتەسەدى. قورعاۋ دەڭگەيى نەعۇرلىم جوعارى بولسا، سوعۇرلىم قۇرىلعىڭىزعا جانە دەرەكتەرىڭىزگە ەشقانداي زيان كەلتىرىلمەيتىنىنە سەنىمدى بولاسىز. مۇنداي مۇمكىندىگى بار اككاۋنتتاردىڭ بارلىعىندا قوس فاكتورلى اۋتەنتيفيكاتتاۋدى ىسكە قوسىڭىز.
اتالعان قاراپايىم دا، ءتيىمدى قاعيدالاردى ساقتاساڭىز، قاراجاتىڭىزدى الاياقتاردان قورعاي الاسىز. تۋعاندارىڭىز بەن جاقىندارىڭىز الاياقتاردىڭ قاقپانىنا ءتۇسىپ قالماس ءۇشىن بۇل جايىندا ولارعا مىندەتتى تۇردە ايتا ءجۇرىڭىز.