"سپۋتنيك V" ۆاكسيناسىن جاساۋشىلاردىڭ ءبىرى ۇجىمدىق يممۋنيتەتتى قۇرۋ ءۇشىن حالىقتىڭ 70%-ىن قىسقا مەرزىمدە ۆاكسينالاۋ كەرەك دەدى
رەسەيلىك كۆي ۆاكسيناسىن جاساۋعا قاتىسقان مولەكۋليارلىق بيولوگ، بيوتەحنولوگ، بيولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى ءىلياس ەسماعامبەتوۆ قازىرگى ۋاقىتتا گامالەي ينستيتۋتىندا جاڭا تۋىنداعان ءۇندى، بريتاندىق، وڭتۇستىكافريكالىق شتاممدارىنا قارسى يممۋنيتەتتى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ۆاكسينانى تۇرلەندىرۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتقانىن حابارلادى.
ۆاكسينانىڭ رەپرودۋكتيۆتىك فۋنكسيالارعا كەرى اسەرى بويىنشا ادامداردىڭ قاۋىپتەرى تۋرالى ايتا كەلە، ءىلياس ەسماعامبەتوۆ عىلىمي تۇرعىدان العاندا، مۇنداي تۇجىرىمدارعا ەشقانداي العىشارتتاردىڭ جوق ەكەنىن ايتتى.
"مەنىڭ ويىمشا، تۇسىندىرمە جۇمىستارىن جۇرگىزۋ كەرەك: ۆاكسينالار ادەنوۆيرۋس پلاتفورماسىندا جاسالعاندىقتان، ادەنوۆيرۋس – بۇل بارلىق ادامدار اۋىراتىن ادەتتەگى جرۆي. بۇل اۋرۋلاردىڭ اسقىنۋى نەمەسە اۋىر اعىمى بولمايدى. بەيتاراپ ۆەكتور ۆيرۋس نەگىزىندە جاسالادى، نەگىزىنەن پاتوگەندىك ەمەس، نەمەسە بۇل ۆەكتور قانداي دا ءبىر جاعىمسىز سالدارعا اكەلۋى مۇمكىن ەمەس"، – دەيدى عالىم.
ءى. ەسماعامبەتوۆ ۆيرۋستىڭ دامۋ قابىلەتى تۋرالى دا ايتتى. بيوتەحنولوگتىڭ ايتۋىنشا، ۋحان شتاممىن جىل بويى ايتۋعا بولادى، سودان كەيىن ريەۆاكسيناسيا قاجەت بولادى.
"بۇل ماسەلە ينستيتۋتتا تالقىلانۋدا، كەيىنىرەك بۇل تۋرالى ۇسىنىستار بولۋى مۇمكىن. ازىرگە بەيرەسمي تۇردە ءسىز ارنايى تەست جۇيەلەرىمەن تەكسەرىلۋىڭىز كەرەك. بۇل وتە ماڭىزدى، ويتكەنى بارلىق تەست جۇيەلەرى ۆاكسينادان كەيىنگى يممۋنيتەتتى انىقتاۋعا جارامسىز. بۇل جۇيە نەگىزگى كومپونەنت رەتىندە كوروناۆيرۋستىڭ بەتكى اقۋىزىن نەمەسە ونىڭ دومەنىن بايلانىستىراتىن رەسەپتوردى قامتيدى. “سپۋتنيك V" العان كوپتەگەن ادامدار ءۇستىرت يممۋنيتەتتى كورۋگە، انتيدەنەلەر دەڭگەيى ارقىلى بەلسەندىلىكتى زەرتتەۋگە بارادى، سول جەردە تەرىس ناتيجە كورىپ، ۆاكسينا پايداسىز دەپ ويلايدى. ال شىنىندا، بۇل تەست جۇيەدە نەگىزگى كومپونەنتتىڭ ءبىرى. سوندىقتان گامالەيا ينستيتۋتىندا جاسالعان ءبىزدىڭ تەست جۇيەسى قولايلى دەپ ايتا الامىز"، – دەيدى عالىم.
ءى. ەسماعامبەتوۆ سونداي-اق كۆي-عا قارسى ەكپەدەن كەيىنگى يممۋنيتەت تۋرالى ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى. ول دەنەگە، جاس ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى ەكەنىن ايتتى. ەگدە جاستاعى ادامداردا انتيدەنەلەر يممۋنيتەتى جاس ادامدارعا قاراعاندا ەرتەرەك تۇسە باستايدى. 30 جاسقا دەيىنگى ادامداردا يممۋنيتەت تۇراقتى، ول التى ايعا سوزىلادى، سودان كەيىن بىرتىندەپ تومەندەي باستايدى. الايدا عالىم ءتىپتى بۇل قۇلدىراۋ ينفەكسيامەن كۇرەسۋ ءۇشىن ماڭىزدى دەپ سانامايدى.
ءىلياس ەسماعامبەتوۆتىڭ ءوزى "سپۋتنيك" ۆاكسيناسىن الدى. ونىڭ ايتۋىنشا، ارىپتەستەرى دارى-دارمەكتىڭ العاشقى سەرياسىمەن ۆاكسينالانعان.
گامالەي اتىنداعى ۇلتتىق ەپيدەميولوگيا مەن ميكروبيولوگيا عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ قازىرگى جۇمىسى تۋرالى ايتا كەلە، ۆاكسينانى جاساۋ مەن جەتىلدىرۋ بويىنشا، عالىم قازىرگى ۋاقىتتا پايدا بولعان جاڭا ءۇندى، بريتاندىق، وڭتۇستىكافريكالىق شتامدارىنا قارسى يممۋنيتەتتى قۇرۋ مۇمكىندىگىمەن "سپۋتنيك V" موديفيكاسياسى بويىنشا كەڭەيتىلگەن جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتقانىن ايتتى.
"ءبىز جاڭا شتاممدارعا قارسى باعىتتالعان پروتوتيپتەر تولىعىمەن زەرتتەلىپ، سىناقتان ءوتىپ، وسى ۆاكسينالىق پرەپاراتتاردىڭ جەدەلدەتىلگەن كلينيكالىق زەرتتەۋلەرى بولۋى مۇمكىن بولعان كەزدە جاۋاپ بەرەمىز. ەگەر ولاردى وندىرىسكە تەز ەنگىزە الاتىن بولساق، مۇمكىن ريەۆاكسيناسيانى جاڭا شتاممدارعا تۇرلەندىرىلگەن ۆاكسينامەن جاساعان ءجون، - دەپ ايتتى ءى. ەسماعامبەتوۆ.
عالىم ۇجىمدىق يممۋنيتەتتى قۇرۋ ءۇشىن حالىقتىڭ 70%-ىن قىسقا مەرزىمدە ۆاكسينالاۋ كەرەك دەيدى، بۇل ۇلكەن ەلدەردە مۇمكىن ەمەس.
ءىلياس ەسماعامبەتوۆ العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ ەكپە العان ادامداردىڭ يممۋنيتەتى تومەندەي باستاعانىن ايتتى. جاقىندا ۆاكسينالانعاندار بار، ولاردىڭ يممۋنيتەتى مىقتى. ۆاكسيناعا قارسى ادامدار دا بار. پوپۋلياسيادا گەتەروگەندىلىك بولعاندىقتان، بۇل ۆيرۋسقا ۇجىمدىق يممۋنيتەتتىڭ قىسىمىنان ءتيىمدى تۇردە شىعۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
مىندەتتى ۆاكسيناعا كەلەتىن بولساق، عالىم ادامداردى دۇرىس ەمەس ارەكەتتەرگە ماجبۇرلەۋگە قارسى ەكەنىن ايتتى.
"ۆاكسينادا ەشقانداي شەكتەۋلەر جوق دەپ ايتۋعا بولمايدى. دەگەنمەن، ونى دارىگەرمەن كەلىسۋ كەرەك. ادامداردا سوزىلمالى، اۋتويممۋندى اۋرۋلار بولۋى مۇمكىن. مۇندا ءبىز بارىنە قاراماستان، ۇجىمدىق يممۋنيتەتتى قالىپتاستىرامىز دەپ ايتۋعا بولمايدى. ءار ادامعا جەكە قاراۋ كەرەك"، – دەيدى ءى. ەسماعامبەتوۆ.
مولەكۋلالىق بيولوگتىڭ ايتۋىنشا، جالعان اقپاراتتىڭ ءبىرى بۇل ۆاكسينا ەنگىزىلگەننەن كەيىن ادام گەنەتيكالىق تۇرلەندىرىلگەن بولادى. ەگەر ءبىز وسى لوگيكانى ۇستانساق دەيدى عالىم، بارلىق ادامدار بولىپ گەندىك-تۇرلەندىرىلگەن بولاتىن ەدىك. ويتكەنى ءاربىر ادام ومىرىندە ءبىر رەت بولسا دا ۆيرۋستىق ينفەكسيامەن اۋىرعان. ال ۆيرۋس جاسۋشاعا ەنىپ، ءوزىنىڭ گەنەتيكالىق ماتەريالىن ەنگىزەدى. وسى تۇرعىدان العاندا، الەمدەگى بارلىق ادامدار بىرنەشە رەت گەنەتيكالىق تۇرلەندىرىلگەن.
ءى. ەسماعامبەتوۆ بۇل ۆيرۋستىڭ تابيعاتتا بەلگىلى بولعانىنا نازار اۋدارادى، ءبىراق قازىرگى كەزدە ادامدار تاپ بولعان مۇنداي نۇسقانىڭ پاتوگەنەزى ونشا ايقىن ەمەس. ۆاكسينالانباعان جانە ۆيرۋس جۇقتىراتىن ادامدار بار. ول جاسۋشالاردان جاقسى وسەدى، جۇقتىرا الادى، ال بىرەۋ ءىس جۇزىندە مۇمكىن ەمەس. بۇل تەك جەكە جانە دەنەنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى: بىرەۋ جوعارى ۆيرۋلەنتتى ۆيرۋستى شىعارادى، بىرەۋ پاتوگەندى ەمەس، ءىس جۇزىندە باسقا ادامدى جۇقتىرا المايدى. تىكەلەي كوررەلياسيا جوق. عالىم بۇل گەنەتيكانىڭ، يممۋندىق جۇيەنىڭ ەرەكشەلىكتەرى دەپ بولجايدى.
"ەگەر ءبىز يممۋنيتەتتىڭ ەرەكشەلىكتەرىن تۇسىنەتىن بولساق، وندا ۆيرۋستىڭ بارلىق بولىكتەرىن يممۋندىق جۇيە باسقا جاسۋشالارعا ۇسىنادى، بۇل بەلگىلى ءبىر يممۋنيتەتتى قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. جانە ۆيرۋستىڭ بولىكتەرى مۇلدەم باسقاشا بولۋى مۇمكىن، بۇل گەنوتيپكە بايلانىستى"، – دەپ ەسەپتەيدى ءى. ەسماعامبەتوۆ.
سونداي-اق بۇل SARSء-تىڭ ءبىر بولىگى ەكەنىن، ۆيرۋس جەتكىلىكتى وتە ءقاۋىپتى ەكەنىن ايتتى. تاريح كورسەتكەندەي، ول كەز كەلگەن ۆيرۋستىڭ كلاسسيكالىق ستاتيستيكالىق مىنەز-قۇلىق ۇلگىسىندە قالدى.
"ادامزات تاريحىنا كوز جۇگىرتسەك، ورىس گونكونگ، يسپان تۇماۋى بولدى. ەڭ العاشقى ىندەت ستاتيستيكاعا سايكەس الەم حالقىنىڭ 30%-ىن، سودان كەيىن 10%-ىن الىپ كەتتى. "يسپان"، ادامزات پايدا بولعان كەزدە، يممۋندىق قابات دايىن بولمادى، ۆيرۋس اۋىر بولدى. كەيىننەن يممۋندىق جۇيە دايىن بولدى، ىندەت وڭاي ءوتتى. سودان كەيىن، مەديسينا دامي باستادى، بۇل اۋرۋدى جۇيەلى تۇردە ەمدەۋگە مۇمكىندىك بەردى. جاڭا SARS-CoV-2 ۆيرۋسىنا ادامزات بىردەي تۇماۋ ۆيرۋسى سياقتى دايىن بولمادى. ويتكەنى ونىڭ جۇقپالى اۋرۋى تۇماۋعا قاراعاندا الدەقايدا جوعارى بولدى. سونداي-اق سوڭعى 10-20 جىل ىشىندە بۇل تريۆيالدى ەمەس قۇبىلىس. سوڭعى ون جىل ىشىندە COVID-19 سياقتى ىندەت بولعان جوق، سوندىقتان ءبارى دۇرىس شىعار"، – دەيدى عالىم.