عاسىر دەرتى

ەسىرتكى تۇتىنۋ جاستار اراسىندا نەگە  ادەتكە اينالىپ بارادى؟

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ بيىلعى حالىققا جولداۋىندا ەسىرتكى ساۋداسى مەن ناشاقورلىققا قارسى كۇرەس ماسەلەسىن كوتەرگەن ەدى. قوعام مەن مەملەكەتتى ىشتەي شىرىتەتىن الەۋمەتتىك كەسەلمەن كۇرەستە ءىرى مەگاپوليستەردىڭ ورنى بولەك. قۇقىقتىق ستاتيستيكاعا كوز جۇگىرتسەك، ەلىمىزدىڭ ءىرى قالالارىندا قۇقىق بۇزۋشىلىق تىيىلماي وتىر.

ۇلتتىڭ گەنەتيكالىق قورىن امان ساقتاۋ ماڭىزدى

ەل پرەزيدەنتى بيىلعى 2 قىركۇيەكتەگى حالىققا جولداۋىندا زاڭ ۇستەمدىگىن ورناتۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە توقتالعان بولاتىن. بۇل ىستە، اسىرەسە، ەسىرتكى ساۋداسىمەن كۇرەس ماسەلەسىن قاداپ ايتتى. عاسىر دەرتىمەن كۇرەستە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتىنە ەرەكشە نازار اۋدارىلدى: «تاعى ءبىر ماڭىزدى مىندەت – ەسىرتكى ساۋداسىنا جانە ناشاقورلىققا قارسى كۇرەس. بۇل – ۇلتتىڭ گەنەتيكالىق قورىن امان ساقتاپ قالۋ ماسەلەسى دەگەن ءسوز. ءبىز وسىعان دەيىن قاجەتتى زاڭنامالىق شارالاردى قابىلدادىق. ءبىراق ناقتى ناتيجەگە قول جەتكىزدىك دەۋگە ءالى ەرتە. ءاربىر مەملەكەتتىك قۇرىلىم، اسىرەسە، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ءتيىمدى جۇمىس ىستەپ جاتىر دەپ ايتا المايمىز. ەسىرتكى ماسەلەسى ۋشىعىپ بارادى»، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

ەسىرتكى قوعام مەن مەملەكەتتى ىشتەي السىرەتەدى، بۇل – حالىقتىڭ دەنساۋلىعى مەن بولاشاعىنا سوعىسسىز-اق بالتا شابىلادى دەگەن ءسوز.  سوندىقتان  عاسىر دەرتىنە اينالعان كەساپاتپەن  جۇيەلى كۇرەس جۇرگىزۋ قاجەت. وسى باعىتتا سوڭعى جىلدارى ءبىرشاما جۇمىس اتقارىلدى دا. الايدا، بۇل جەتكىلىكسىز. سەبەبى، جاستار اراسىندا ەسىرتكى تۇتىنۋ سانگە جانە ادەتكە اينالىپ بارادى. قالا بەردى، تابىس تابۋدىڭ وڭاي جولىنا اينالۋدا. ءقازىر ەلىمىزدىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىندە «زاكلادكا» دەپ اتالاتىن دەرەكتى فيلم تالقىلانۋدا. وندا سينتەتيكالىق ەسىرتكى ساۋداسى ماسەلەسى جان-جاقتى قاراستىرىلىپ زەرتتەلگەن. ونداعى مالىمەتكە سۇيەنسەك، بۇگىندە قىلمىستىق اتقارۋ مەكەمەلەرىندە 4،3 مىڭنان استام ادام ەسىرتكى ساۋداسىمەن اينالىسقانى ءۇشىن جازاسىن وتەپ جاتقان كورىنەدى. دەرەكتى فيلمدە جازاسىن وتەپ جاتقان ادامداردان سۇحبات الىنعان. ولار بۇل جولعا قالاي تۇسكەنىنەن سىر اقتارىپ، ءوز ءىسى ءۇشىن وكىنەتىنىن ايتقان.

ەل اۋزىندا جۇرگەن دەرەكتى فيلمگە الەۋمەتتىك جەلىدەگى پىكىرلەردى تالداي كەلە بۇل ماسەلە ءبارىن تولعاندىراتىنىن تۇسىنۋگە بولادى. ۇكىمەتتىڭ وسى باعىتتا قىلمىستىڭ الدىن الۋ شارالارىن جۇزەگە اسىرۋعا دەرەۋ كىرىسۋ سەبەبى دە وسىندا. ەسىرتكى ساۋداسىمەن كۇرەستە، اسىرەسە، ءىرى مەگاپوليستەردىڭ ورنى بولەك.

رەسمي ستاتيستيكا نە دەيدى؟

ۋربانيزاسيا، ياعني حالىقتىڭ اۋىلدان قالاعا كوشۋ ۇدەرىسىنىڭ جاعىمدى تۇسىنان بولەك تاۋەكەلدەرى دە جەتكىلىكتى. حالىق كوپ، ءارى تىعىز ورنالاسقان سايىن قىلمىستىق جاعداي دا قيىنداي بەرەدى. مۇنىڭ سەبەبى ءارتۇرلى بولۋى مۇمكىن. قالاعا كەلگەن ادامدا الەۋمەتتەنۋ ۇدەرىسى باياۋ الدە مۇلدەم جۇرمەيدى. قالادا ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن باسەكەلەستىك جوعارى. قالا بەردى، قالادا تۋىپ-وسكەندەرمەن ءتىل تابىسىپ كەتۋ دە وڭاي ۇدەرىس ەمەس.

قالالارداعى قىلمىستىق جاعدايدىڭ كۇردەلى ەكەنىن رەسمي ستاتيستيكا دا ايتادى. ق ر باس پروكۋراتۋراسىنىڭ قۇقىقتىق ستاتيستيكا جانە ارنايى ەسەپكە الۋ جونىندەگى كوميتەتىنىڭ رەسمي سايتى «qamqor.kz» دەرەكتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، تومەندەگى ەكى كەستەنى قۇراستىردىق. كەستەدە قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىق ستاتيستيكاسى بەرىلگەن. سونىڭ ىشىندەگى ەسىرتكى زاتتار بويىنشا ستاتيستيكا بولەك كورسەتىلگەن. كورىپ تۇرعانىمىزداي، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالاردا قىلمىس دەڭگەيى جوعارى. ەسىرتكىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق بويىنشا استانا قالاسى الدا تۇر. الماتىدا جىل اياقتالماسا دا، وتكەن جىلعى كورسەتكىشتەن اسىپ كەتكەن. الايدا، قىلمىس سانىنىڭ ءوسۋى ۇنەمى جاعداي قيىن ەكەنىن بىلدىرمەيدى. بۇل ءبىر جاعىنان، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىن كورسەتەدى.

 اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق كورسەتكىشى بويىنشا دا ءىرى قالالارداعى جاعداي ءماز ەمەس. كوش باسىندا الماتى جانە استانا قالالارى تۇر. رەسپۋبليكا بويىنشا دا جىل سايىن بۇل ساناتتاعى قۇقىق بۇزۋشىلىقتار ارتىپ كەلەدى.

الماتىدا ەسىرتكى وندىرەتىن 14 زەرتحانا جويىلعان

الماتى قالاسىندا بيىلعى پرەزيدەنت  جولداۋىنان كەيىن ەسىرتكى ساۋداسى مەن ناشاقورلىققا قارسى كۇرەس باعىتىندا ءبىرشاما ناتيجەلى جۇمىس اتقارىلدى. دەگەنمەن،  عاسىر دەرتىمەن كۇرەستە  جۇيەلى جۇمىس كەرەك. الماتى قالاسى پوليسيا دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى ارىستانعاني زاپپاروۆ قالالىق قوعامدىق كەڭەس وتىرىسىندا ەسەپ بەرگەندە  جىل باسىنان بەرى قالادا ەسىرتكىنىڭ زاڭسىز اينالىمىنا قاتىستى 530 قۇقىق بۇزۋشىلىق انىقتالعانىن ايتتى.

بۇدان بولەك، مىناداي ستاتيستيكالىق مالىمەتتەر كەلتىرىلگەن:

·        ەسىرتكى وندىرەتىن 14 زەرتحانا جويىلعان؛

·        74 ەسىرتكى بەتبەلگىسىن قويۋشى قولعا تۇسىرىلگەن؛

·        ەسىرتكى قۇرالدارىنىڭ تارالۋى تۋرالى مالىمەتتەردى قامتيتىن 9 مىڭ 186 گراففيتي سۋرەتتەرى تابىلىپ، ءۇستىن بوياپ تاستاۋ ارقىلى جويىلعان؛

·        ەسىرتكىنى تاراتۋمەن جانە جارنامالاۋمەن اينالىساتىن 415 ينتەرنەت-سايت انىقتالىپ بۇعاتتالعان.