الەۋمەتتىك جەلىدە Coca-Cola، بۋرگەرلەر مەن بالالار تاعامىندا ادام دەنساۋلىعىنا تەرىس اسەر ەتەتىن حيميالىق زاتتار تابىلدى دەپ جازىلۋدا. حيميالىق زاتتار تانىمال سۋسىندار مەن تاعامدارعا قاپتاۋ ماتەريالدارى ارقىلى ەنىپ، قاتەرلى ىسىك پەن بەدەۋلىك تۋدىرادى ەكەن.
جاريالانىمدا فتالاتتار – فتال (ورتوفوسفور) قىشقىلىنىڭ تۇزدارى مەن ەفيرلەرى تۋرالى ايتىلعان. بۇل زات پلاستيفيكاتور رەتىندە قولدانىلادى. ونى يىلگىشتىگى پەن بەرىكتىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن پلاستماسساعا قوسادى.
فتالاتتار پلاستيك قاپتامادا عانا بولمايدى. ولاردىڭ قولدانۋ اياسى كەڭ. اتاپ ايتقاندا، جەكە كۇتىم جانە كوسمەتيكا، مەديسينالىق بۇيىمدار، كىلەم جانە قابىرعا جابىندارى، قۇرىلىس ماتەريالدارى، بوياۋلار، جۋعىش زاتتار جانە ت.ب. وندىرىستەردە.
فتالاتتار مىنا جاعدايلاردا اسەر ەتۋى مۇمكىن. ەگەر بۇل زاتتىڭ بولشەكتەرى اۋادا بولسا جانە ءسىز ولاردى جۇتساڭىز. نەمەسە قۇرامىندا فتالات بار ونىمدەرمەن تىكەلەي بايلانىستا بولعان تاعامدى جەسەڭىز. ناقتىراق ايتقاندا، بۇل ويىنشىقتى اۋزىنا سالاتىن كىشكەنتاي بالالار ءۇشىن ءقاۋىپتى. وسىعان وراي، 2005 جىلى ەۋروپالىق وداقتا بىرنەشە فتالاتقا تىيىم سالىندى. بالالارعا ارنالعان ونىمدەردە DEHP، DBP، BBP، ال 3 جاسقا دەيىنگى سابيلەرگە ارنالعان ويىنشىقتاردا DINP، DNOP جانە DIDP قولدانۋعا بولمايدى. اقش-تا كامەلەتكە تولماعاندارعا ارنالعان تاۋارلار وندىرىسىندە DEHP، DBP جانە BBP تىيىم سالىندى.
فتالاتتاردى زەرتتەۋ ۇنەمى جۇرگىزىلەدى. اقش-تىڭ اۋرۋلاردى باقىلاۋ جانە الدىن الۋ ورتالىعىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، بۇل زاتتىڭ كەيبىر تۇرلەرى جانۋارلاردىڭ رەپرودۋكتيۆتى جۇيەسىنە اسەر ەتەدى. الايدا فتالاتتاردىڭ از مولشەردە ادامعا اسەرى بەلگىسىز.
بۇل رەتتە جانۋارلاردا جۇرگىزىلگەن سىناقتاردا فتالاتتار ادامدىڭ اينالاسىنداعىدان الدەقايدا كوپ دوزادا قولدانىلادى. بۇل تۋرالى 2008 جىلعى زەرتتەۋلەردە ايتىلدى. سونداي-اق، بۇل حيميالىق زات ادام اعزاسىنا ءارتۇرلى جولدارمەن ەنەدى، ال تاجىريبەلەردە ونى كەمىرگىشتەردىڭ اۋزىنا قۇيعان. سوندىقتان ناقتى فتالاتتار دەنساۋلىقتىڭ بۇزىلۋىنا اكەلەدى دەۋگە نەگىز جوق.
2020 جىلعى زەرتتەۋدە فتالاتتاردىڭ ادامنىڭ رەپرودۋكتيۆتى جۇيەسىنە قالاي اسەر ەتەتىنى تۋرالى ماسەلە ءالى دە اشىق كۇىندە قالۋدا. عالىمدار ءالى كۇنگە دەيىن ورتاق پىكىرگە كەلگەن جوق.
اقش-تىڭ ازىق-تۇلىك جانە دارى-دارمەك باسقارماسى (FDA) قازىرگى ۋاقىتتا تاماقپەن بايلانىستا بولاتىن تەك 9 فتالاتقا رۇقسات بەرەدى. ولاردى تاعامعا قوسۋعا تىيىم سالىنعان. سونىمەن قاتار، جاڭا زەرتتەۋلەر تۋرالى بارلىق اقپارات باقىلانادى، ازاماتتاردىڭ وتىنىشتەرى قارالادى، سونىڭ نەگىزىندە بەلگىلى ءبىر حيميالىق زاتتاردى ودان ءارى پايدالانۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانادى.
وسىلايشا، ونداعان جىلدار ىشىندە جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەردىڭ ەشقايسىسى فتالاتتاردىڭ فەرتيلدىلىككە، ەندوكريندىك جۇيەگە تەرىس اسەر ەتەتىنىن نەمەسە قاتەرلى ىسىك تۋدىراتىنىن راستاعان جوق. دەمەك، وسىعان قاتىستى پىكىرلەرگە دالەلدى نەگىز جوق.