كاسپيي ماڭىنداعى ەلدەردىڭ باسشىلارى بۇعان دەيىن بەس رەت باس قوسقان
ەرتەڭ مەملەكەت باسشىسى تۇرىكمەنستانعا بارادى. اشحابادتا وتەتىن كاسپيي ماڭى ەلدەرى باسشىلارىنىڭ التىنشى سامميتىنە قاتىسادى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz «حابار 24» تەلەارناسىنا سىلتەمە جاساپ.
تەڭىزدى جاعالاي قونعان بەس ەل باسشىلارى 4 جىلدان بەرى باس قوسپادى. تاراپتاردىڭ تەڭىزگە قاتىستى ايتارى كوپ. القالى جيىنعا ءبىرقاتار ماسەلە ارقاۋ بولماق.
ورتالىق ازياداعى ەرەكشە ەلدە بيىل كوكتەمدە تاريحي وقيعا بولدى. ەلدى 15 جىلداي باسقارعان گۋربانگۋلى بەردىمۇحامەدوۆ پرەزيدەنتتىكتەن كەتىپ، ورنىنا ۇلى سەردار بەردىمۇحامەدوۆ وتىردى. ەرتەڭگى سامميت كىشى بەردىمۇحامەدوۆتىڭ ءبىرىنشى باسشى رەتىندە وتكىزەتىن العاشقى اسا اۋقىمدى شاراسى بولعالى تۇر. بىردەن 4 ەلدىڭ پرەزيدەنتىن قارسى الادى. اماندىق بولسا، ەرتەڭ اشحابادقا قازاقستان، ازەربايجان، رەسەي مەن يران باسشىلارى كەلەدى.
كاسپيي ماڭىنداعى ەلدەردىڭ باسشىلارى بۇعان دەيىن بەس رەت باس قوسقان. سوڭعى رەت 2018 جىلدىڭ تامىزىندا اقتاۋدا كەزدەستى. ول كەزدە تەڭىزدىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى تۋرالى كونۆەنسيا قابىلدانعان ەدى. ال 29 ماۋسىمدا تۇرىكمەنستاننىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى گۋربانگۋلى بەردىمۇحامەدوۆتىڭ تۋعان كۇنىندە رەسمي اشحاباد التىنشى كاسپيي ءسامميتىن وتكىزگەلى وتىر.
كاسپيي اسا ماڭىزدى ستراتەگيالىق ايماققا جاتادى. گەوگرافيالىق ورنالاسۋى ونى ازيا مەن ەۋروپا قۇرلىقتارىندا عانا ەمەس، دۇنيە جۇزىندەگى ەرەكشە ىقپالدى تەڭىزدەردىڭ قاتارىنا قوستى. قويناۋى تۇنعان قازىنا. تەڭىز قايراڭىندا مۇناي مەن گازدىڭ مول قورى شوعىرلانعان. گەولوگ مامانداردىڭ باعالاۋىنشا، قارت كاسپييدە 68 ميلليارد باررەل مۇناي بار. الەمدەگى «قارا التىننىڭ» بارلانعان قورى 150 ميلليارد باررەل كورىنەدى. ال مۇنايدىڭ توڭىرەگىندە قاشاندا ۇلكەن ساياسات جاتادى. ەرتەڭگى سامميتكە دە بەستىك باسشىلارى ءوز ەسەبىمەن، ءوز مۇددەسىمەن كەلەدى. ساراپشىلاردىڭ بولجامىنشا، پرەزيدەنتتەر سامميتتە 2018 جىلى اقتاۋدا قابىلدانعان كونۆەنسيانى تولىقتاي جۇزەگە اسىرۋدى ءسوز ەتپەك. سەبەبى تەڭىزدى جاعالاي قونعان بەستىكتىڭ اراسىندا شەشىلمەگەن ماسەلە از ەمەس.
«جاقىندا بولاتىن سامميت ەندى وسى ماسەلەمەن بايلانىستى بولادى دەگەن ويدامىز. ياعني وسى كونۆەنسيانى جۇزەگە اسىرۋ، ءارى قاراي. شەشىلمەگەنى ءالى مەدياندىق شەكارانى ءبولۋ. ارينە ءار مەملەكەت ءوزىنىڭ مۇددەسى بويىنشا ادىستەردى وزدەرىنىڭ ايماعىن ۇلعايتۋ ءۇشىن سونداي ادىستەردى ۇسىنادى. بۇل ۇلكەن ماسەلە. سوندىقتان ونى مەملەكەتتەر باسشىلارى ءوز بەتىنشە شەشۋى كەرەك»،-دەيدى ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى قسزي ءبولىم باسشىسى ايدار قۇرماشيەۆ.
ورتاق مامىلەگە كەپ، تەڭىزدەن پايدا تابۋعا اۋەلى ءبىز مۇددەلىمىز. سەبەبى كاسپييدىڭ سولتۇستىك، سولتۇستىك-شىعىس جاعالاۋىندا قازاقستان شەكاراسى 2320 شاقىرىمدى الىپ جاتىر. بۇل تەڭىز جاعالاۋىنىڭ ۇشتەن ءبىرى ءبىزدىڭ يەلىكتە دەگەن ءسوز. اقتاۋ قۇرىق پورتتارى ارقىلى استىق، مەتالل ەكسپورتتاپ وتىرعان قازاقستان كاسپييدىڭ كولىكتىك الەۋەتىن ارتتىرۋدى كوزدەيدى. اسىرەسە گەوساياساتتىڭ دۇلەي داۋىلى سوعىپ تۇرعان قازىرگى شاقتا تەڭىزدەگى توتە جولدىڭ ماڭىزى ارتا ءتۇستى. ەكونوميكالىق پايدانى عانا كوزدەمەي، ەكولوگياسىن ساقتاۋ دا جانە ءبىر مىندەت. مۇناي قالدىعىن تاستاعاننان، تەڭىزدى لاستاعاننان مۇنداعى تىرشىلىك اتاۋلى زيان شەگىپ جاتىر. وسىنىڭ ءبارى ەرتەڭگى سامميتكە وزەك بولادى دەپ كۇتىلۋدە. باستىسى كاسپييدى بەستىكتى بولەتىن ەمەس، بىرىگىپ پايدا كورەتىن دوستىق تەڭىزىنە اينالدىرۋ مۇراتى تۇر.