ەرماحان ىبرايىموۆ – ەلىمىزدەگى ەڭ تيتۋلدى بوكسشىلاردىڭ ءبىرى. ول 1996 جانە 2000 جىلدارى جازعى وليمپيادا ويىندارىندا قازاقستاننىڭ تۋىن ەكى رەت كوتەردى. ەكى رەتىندە دە ۇيگە ولجالى ورالدى. اتلانتادا قولا جۇلدەگەر اتانسا، سيدنەيدە التىن جۇلدەگە يە بولدى. جۋىردا بوكسشىنىڭ قۇرمەتىنە الماتى وبلىسىنداعى وليمپيادالىق دايىندىق ورتالىعىنىڭ بازاسىندا قىزدار اراسىندا جاسوسپىرىمدەر ءتۋرنيرى (7-ءشى) اشىلدى. ايتا كەتۋ كەرەك، ول سول جەردە ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارادى. جۇمىس كەستەسىنىڭ تىعىزدىعىنا قاراماستان ەرماحان ساعي ۇلى سۇراقتارىمىزعا شىنايى ىقىلاسپەن جاۋاپ بەردى.
«قازاقستاننىڭ اتىنان شىققان كىم دەپ بۇكىل الەم كوز تىگەدى»
– وليمپيادا ويىندارىندا ەل بايراعىن كوتەرىپ شىعۋ ۇلكەن ابىروي عانا ەمەس، جاۋاپكەرشىلىگى زور اۋىر مىندەت تە شىعار، ءيا؟!
– البەتتە، سولاي. تۋ ۇستاپ شىعۋ ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك. تۋ – جەڭىسكە جەتەلەيتىن سيمۆول ىسپەتتەس. سوندىقتان بولار، بايراق ۇستاپ شىققان سپورتشى كەز كەلگەن ستارتتا جەڭىمپاز اتانۋى ءتيىس دەپ بەكەر ايتىلماسا كەرەك. مەنىڭشە، بۇل ءجون ايتىلعان ءسوز. ءبىزدىڭ اكەلەرىمىز بەن اتالارىمىز ۇلى وتان سوعىسى مايدانىندا قان توكتى. بىرەۋدىڭ قولىنان قىزىل جالاۋدى كورگەندەر ءوزىن ەمەس، وزگەنى ويلاۋعا تىرىستى. ولار جەڭىسكە جەتۋ ءۇشىن، وتان ءۇشىن شابۋىلعا شىعىپ كۇرەستى. اتلانتا قالاسىنىڭ وليمپيادالىق اۋىلىندا ماعان جاڭا ەگەمەندى مەملەكەتتىڭ تۋىن كوتەرىپ شىعاتىنىمدى ايتقان كەزدە تۇلا بويىم شىمىر ەتە ءتۇستى. ەرەكشە تولقىدىم. ويتكەنى، قازاقستاننىڭ اتىنان شىققان كىم دەپ بۇكىل الەم كوز تىگەتىنى انىق؟ ول كەزدە اسا تانىمال ەمەس سپورتشى ەدىم. بۇل مىندەت داۋلەت تۇرلىحانوۆقا تيەسىلى ەدى. ونى بۇرىنىراقتا ق ر ۇوك تۋ ۇستاۋشى رەتىندە بەلگىلەپ قويعان-دى. ول سول كەزدە سەۋلدىڭ جۇلدەگەرى بولعان (1988). داۋلەت بولات ۇلى رەسپۋبليكانىڭ وليمپياداشىلارىمەن بىرگە اقش-قا كەتپەس بۇرىن ەل پرەزيدەنتىنىڭ قولىنان ەلىمىزدىڭ تۋىن الدى. كەلگەن جەرىمىزگە ورنالاسقان بويدا اتاقتى بالۋاننىڭ تاڭەرتەڭ جەكپە-جەگى بار ەكەنىن بىلەمىز. سوندىقتان قازاقستاندىق دەلەگاسيانىڭ شەشىمىمەن تۋ ماعان سەنىپ تاپسىرىلدى.
ايتپاقشى، داۋلەت بولات ۇلى مەنى ەلىمىزدىڭ سپورت باسشىلىعىنا ۇسىنعان ەدى. بۇل ماسەلەنى ق ر ۇلتتىق وليمپيادا كوميتەتىنىڭ پرەزيدەنتى امانشا سەيسەن ۇلى اقپايەۆ جانە سول كەزدەگى قازاقستان جاستار جانە تۋريزم ءمينيسترى تەمىرحان مىڭايدار ۇلى دوسمۇحامبەتوۆپەن كەلىستى. مەن جارىستىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا كوك بايراعىمىزدى الىپ ءجۇردىم. ال قازاقستانعا ورالعاندا ونى ەل پرەزيدەنتىنىڭ قولىنا تابىستادىم. ايتپاقشى، وسىدان كەيىن ەلدىڭ تۇراقتى تۋ ۇستاۋشىسى بولدىم دەسەم دە بولادى. ءبىزدىڭ كوك بايراعىمىزدى شىعىس ازيا ويىندارىندا، ازيا ويىندارى مەن ورتالىق ازيا ويىندارىندا دا الىپ شىقتىم.
ەكى ماڭىزدى جەڭىس
– ءسىز اتلانتاعا جاس بوكسشى بولىپ باردىڭىز. ولجالى ورالاتىنىڭىزعا سەنىمدى بولدىڭىز با؟
– ءار سپورتشىنىڭ جۇرەگىندە ءساتتى ونەر كورسەتەمىن دەگەن ءۇمىت وتى بولادى. ول ۋاقىت مەنىڭ ەل ىشىندەگى ءبىراز جارىستارعا قاتىسىپ، تاجىريبە جيناقتاپ العان كەزىم. مەنىڭ قورجىنىمدا ەكى ماڭىزدى جەڭىس بولدى – ريمدە وتكەن اسكەري قىزمەتكەرلەر اراسىنداعى الەم چەمپيوناتىندا جەڭىمپاز اتاندىم. سول جىلى (1995) تاشكەنتتە وتكەن ازيا چەمپيوناتىندا جەڭىسكە جەتتىم. ءابدىسالان نۇرماحانوۆ مەنى ق ر وليمپيادا قۇراماسىنا شاقىردى. مەنىڭ سالماعىمدا (71 كگ-عا دەيىن) باسقا دا لايىقتى بوكسشىلار بولدى. شىنى كەرەك، اتلانتاعا مەدال الۋ ءۇشىن باردىم. ءبىراق التىن ءۇشىن ەمەس. مەنىڭ سالماعىمدا الفرەدو دۋۆەرحەل ەسىمدى وتە مىقتى كۋبالىق بوكسشى بولدى. ەگەر ونىمەن الدىن الا كەزدەسسەك، مەدال الۋ ارمان بوپ قالار ەدى. ءبىراق ونىمەن جارتىلاي فينالدا كەزدەستىم. تەڭ جەكپە-جەك بولدى. ءبىراق تورەشىلەر شەشىم شىعارىپ، جەڭىستى كۋبالىققا بەردى. سودان كەيىن اقتىق مارەدە ول امەريكاندىق ديەۆيد ريدتەن جەڭىلىپ قالدى. ال مەن كورشى وزبەكستاننان كەلگەن كارىم تۋلياعانوۆ سياقتى قولا جۇلدەگەر اتاندىم.
– بىلۋىمىزشە، ءسىز دۋۆەرحەلدەن سول كۇيى ريەۆانش المادىڭىز. 1997 جىلعى الەم چەمپيوناتىندا ريەۆانش الۋعا ابدەن جاقىن قالىپ ەدىڭىز...
– ءبىز ونىمەن ءتورت جەكپە-جەك وتكىزدىك. سونىڭ بارىندە كۋبالىق جەڭىسكە جەتتى. دۇرىس ايتاسىز، بۋداپەشتتە وتكەن الەم چەمپيوناتىنىڭ اقتىق سىنىندا اتاقتى قارسىلاسىمدى جەڭۋگە جاقىن قالىپ ەدىم. ءبىراق ەرتە قۋانىپ قويىپپىن. سوڭعى سەكۋندتاردا قارسىلاسىم بىرنەشە سوققى جاساپ، ەڭ از ۇپايمەن جەڭىپ كەتتى. ءالى كەزدەسەتىنىمىزگە سەنىمدى بولىپ ەدىم. جەڭىپ تە الار ەدىم. ويتكەنى، ءبىراز تاجىريبە جيناپ الدىم. ءبىراق سودان كەيىن ءوز سالماعىمدا ونىڭ باسقا وتانداسىنان باسىم ءتۇسىپ، جەڭىپ الدىم. سونىڭ ىشىندە سيدنەيدە وتكەن وليمپيادادا دا قۇرمەت تۇعىرىنىڭ ءبىرىنشى ساتىسىنا كوتەرىلدىم.
«ءۇمىتىڭىزدى اقتايمىن» دەدىم
– راسىندا دا، قارسىلاستارىڭىزعا مۇرشا بەرمەي، ەرەكشە ءايلا-تاسىل قولداندىڭىز...
– تاجىريبە بىرتىندەپ جينالادى. ءبارى بىردەن بولا قويمايدى عوي. ءبىراز تەر توكتىم. جانىمدى سالىپ شىنىقتىم. تۇسىمدە ۇنەمى سۋ ىشەم، ءشولىم قانبايدى. وسىلايشا كۇندەلىكتى تىنباي شىنىقتىم، ەڭبەك ەتتىم. ءار جاتتىعۋ سايىن وزىمە دەگەن سەنىمدىلىك ارتا بەردى. ءبىر بىلەرىم، توقتاۋعا بولمايدى. جەڭىسكە جەتۋ ءۇشىن ءبىر نارسەنى قيۋ كەرەك بولسا، مەن ءوز ۋاقىتىمدى قۇربان ەتتىم. جارتى كۇنىم زالدا جاتتىعۋمەن وتەتىن. سيدنەيگە دە التىن مەدال الۋ ءۇشىن باردىم. ەل پرەزيدەنتى ماعان تۋدى تابىستاعان كەزدە: «ءۇمىتىڭىزدى اقتايمىن» دەپ ەدىم. سول سوزىمدە تۇردىم.
– سيدنەيدەگى رينگكە قايتا ورالساق…
– سيدنەيدە بەس جەكپە-جەك وتكىزدىم. قارسىلاستارىمدى جەڭۋ وڭاي بولمادى. ءار جەڭىستىڭ ارتىندا ۇلكەن ەڭبەك پەن كۇش جاتىر. وتە ساق بولۋعا تۋرا كەلدى. شىنىندا دا، ءبىزدىڭ 71 كەلى سالماق دارەجەمىزدە وتكىزىپ العان ءار سوققى جەڭىس تۇعىرىنان كورىنۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرادى. قارسىلاستارىمدى كەزەكپەن جەڭدىم: سيريالىق يۋسۋف ماسسا، ۆەنەسۋەلالىق حەلي يانيس، كۋبالىق حۋان ەرناندەس، امەريكاندىق شەرمان لي تەيلور مەن رۋمىندىق ماريان سيميون.
– ايتسە دە، ەڭ قيىن جەكپە-جەك قايسىسى بولدى؟
– سوڭعىسى. رۋمىن بوكسشىسى وتە كۇشتى قارسىلاس ەكەنىن دالەلدەدى. ءبىز ونىمەن تەڭ دارەجەدە سوڭىنا دەيىن باردىق. ءۇشىنشى راۋندتا سوققىلار الماسىپ وتىردى. مەن مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، اشىق جەكپە-جەككە شىقتىم. ويتكەنى، التىن ءۇشىن جوعالتار تۇگىم جوق. ءۇمىتىم اقتالدى. سوققىنى كوپ بەرىپ، 25:23 ەسەبىمەن جەڭىسكە جەتتىم. وليمپيادا چەمپيونى اتانعانىمدى ۇيگە كەلگەندە، اۋەجايدا قارسى العاندا ءبىر-اق ءتۇيسىنىپ، سەزىندىم. بىزبەن كەزدەسۋگە كەلگەن جانكۇيەرلەردىڭ ناقتى سانىن بىلمەيمىن. ولار كوپ ەدى. كەيىن ءبىر جەردەن وقىسام، بەس مىڭنان استام ادام كەلگەن ەكەن.
ءجۇز جىلدا ءبىر تۋاتىن جاڭا گولوۆكيندەردى، ساتتارحانوۆتاردى تاربيەلەۋ كەرەك
– سپورتتىق مانسابىڭىزدى اياقتاعاننان كەيىن ءسىز قازاقستان قۇراماسىن باسقاردىڭىز. 2004 جىلعى افينا وليمپياداسىنا سپورتشىلاردى جاتتىقتىردىڭىز...
– وعان دەيىن اقتوبەدە بوكس مەكتەبىن اشتىم. 2002 جىلى كۇتپەگەن جەردەن ق ر تۋريزم جانە سپورت اگەنتتىگىن باسقارىپ كەلگەن داۋلەت بولات ۇلى تۇرلىحانوۆتان قازاقستان قۇراماسىن باسقارۋ تۋرالى ۇسىنىس ءتۇستى. تۇرلىحانوۆ: «بالۋانداردى مەلنيچەنكو قابىلدادى، بوكسشىلاردى سەن قابىلدايسىڭ! ەكەۋىڭنىڭ دە بەدەلدەرىڭ، جاقسى تاجىريبەلەرىڭ بار» دەدى. كەلىستىم. ادەتتەگىدەي، مىقتى ونەر كورسەتۋ مىندەتى تۇردى. ەكى التىن الۋعا ءۇمىتتى بولدىق. ونى اقتوبەدەن الەم چەمپيونى عاليپ دجافاروۆ (57 كەلىگە دەيىن) جانە قاراعاندىلىق گەنناديي گولوۆكين (75 كەلىگە دەيىن) جەڭىپ الۋى كەرەك ەدى. قالاي بولعاندا دا، ءبىز ءبارىمىز ولارعا سەنىمدى بولدىق. ءبىراق ءبارى ءبىز ويلاعانداي بولمادى.
عاليپ الدىن الا جەكپە-جەكتە جەڭىلىپ، بولاشاق چەمپيون الەكسەي تيششەنكوعا (رەسەي) ەسە جىبەردى. فينالدا گەنا دا سولتۇستىكتەگى كورشىمىز گايداربەك گايداربەكوۆتى جەڭە الماي، كۇمىس جۇلدەگە قاناعاتتاندى. ۇلتتىق قۇرامانىڭ اكتيۆىندە قولا مەدال بولدى. ونى قاراعاندىلىق جىگىت سەرىك ەلەۋوۆ (60 كەلى) جەڭىپ الدى. ال جەڭىس تۇعىرىنا وليمپيادانىڭ سوڭعى ساتىندە كەلگەن تارازدىق باقتيار ارتايەۆ كوتەرىلدى. ول تەك چەمپيون عانا ەمەس، باركەر كۋبوگىنىڭ يەگەرى اتاندى.
جالپى، قۇداي ۇشتىكتى جاقسى كورەدى دەپ ءجيى ايتۋشى ەدىم. وليمپيادا ويىندارىندا ءۇش مەدال – التىن، كۇمىس پەن قولا – كەز كەلگەن كوماندا ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك.
– بۇگىندە وليمپيادالاردا وزبەك قۇراماسى ءتۇرلى سالماق دارەجەسىندەگى مەدالداردىڭ جارتىسىنان كوبىن الۋدا. بۇعان نە دەيسىز؟
– قىزىعاسىڭ دا قوياسىڭ. ءبىز دە سونداي جەتىستىككە جەتۋ ءۇشىن بار كۇشىمىزدى سالۋىمىز كەرەك. ءجۇز جىلدا ءبىر رەت تۋاتىن جاڭا گولوۆكيندەردى، ساتتارحانوۆتاردى ىزدەۋ كەرەك. ولاردى تاربيەلەۋ بار. بۇگىن بىزدە جاڭا باس باپكەر بار. وعان مۇمكىندىك بەرگەنىمىز ءجون. الدا الەم چەمپيوناتتارى، سونىڭ ىشىندە 2027 جىلى استانادا وتەتىنى بار. كوپ سۇراقتىڭ جاۋابىن سول كەزدە الامىز. «بۇرىنعى ءداستۇردى قايتارا الامىز با؟» دەگەن سۇراقتىڭ جاۋابىن دا سول كەزدە كورەمىز.
– ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، الەمدەگى بوكس تاريحىندا ەڭ مىقتى، ەڭ اككى بوكسشى كىم؟
– كوپ ويلانۋدىڭ قاجەتى جوق، البەتتە ول – مۇحاممەد ءالي.
– ال قازاقستاندا شە؟
– سەرىك قوناقبايەۆ. مەنىڭ ءپىرىم دە، ۇلگى تۇتاتىن ادامىم دا سول. مەن ودان اسقان تەحنيكالىق بوكسشىنى كورگەن جوقپىن.