سالىق تولەۋشىلەر ءقازىر بەتپە-بەت كەلىپ جۇرگەن ماسەلەلەردىڭ ءبارى وڭ شەشىلەدى
ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى سالىق جانە كەدەن ساياساتى دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى نۇرلىبەك شايماحانوۆتىڭ پىكىرىنشە، ەلىمىزدە بۇعان دەيىن دە بىرنەشە سالىق كودەكسى قابىلدانعان.
"سالىستىرمالى تۇردە ايتساق، قازىرگى قولدانىستاعى قۇجاتتىڭ جۇمىس ىستەپ تۇرعانىنا كوپ ۋاقىت بولا قويعان جوق. ول 2017 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا قابىلدانىپ، 2018 جىلدان باستاپ قولدانىسقا ەنگىزىلدى. بۇل قۇجاتتا كوپتەگەن جەڭىلدىك قاراستىرىلعان. ماسەلەن، ميكرو جانە شاعىن بيزنەس سۋبەكتىلەرى سالىقتان بوساتىلعان. ىنتالاندىرۋ شارالارى دا بار. سوندىقتان ونى ءتيىمسىز بولدى دەپ ايتۋعا بولمايدى. ءبىراق مەملەكەت باسشىسى جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتقا ەرەكشە ءمان بەرىپ وتىر. ونىڭ نەگىزگى ءبىر قۇرالى رەتىندە سالىق كودەكسىن ازىرلەۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتتى. دەمەك سالىق كودەكسى – ەكونوميكانى دامىتاتىن ماڭىزدى قۇرال. سوندىقتان جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتتى قابىلداپ، ويداعىداي جۇرگىزۋ ءۇشىن سالىق كودەكسىن وزگەرتۋ ماڭىزدى"، – دەيدى نۇرلىبەك شايماحانوۆ.
سالىقتىق اكىمشىلەندىرۋدى سيفرلاندىرۋ دا وتە ماڭىزدى دۇنيە. ويتكەنى، كوپ ماسەلە وسىعان قاتىستى تۋىندايدى.
"باسقا ەلدەرمەن سالىستىرساق، قازاقستانداعى سالىق جۇكتەمەسى، سالىق مولشەرلەمەسى وتە تومەن. حالىقارالىق قارجى ۇيىمدارىنىڭ نەگىزىندە جۇرگىزىلگەن تالداۋلار سونى كورسەتىپ وتىر. ياعني كورشىلەس مەملەكەتتەرگە، ەۋروپا ەلدەرىنە قاراعاندا، بىزدە تولەنەتىن سالىقتىڭ مولشەرى از. ءبىراق ماسەلە سالىق تولەمىنە قاتىستى تۋىنداپ وتىر. سالىقتى تولەۋ مەن ەسەپتى تاپسىرۋدىڭ قيىندىعى، تولەۋدەن جالتارۋ، اقپاراتتىق جۇيەلەردەگى دەرەكتەردىڭ سايكەس كەلمەۋى سەكىلدى پروبلەمالار بار. سوندىقتان بۇل جەردە ونسىز دا تومەن جۇكتەمەنى ودان ءارى ازايتۋ ماسەلەسى قاراستىرىلىپ وتىرعان جوق. كوزدەلىپ وتىرعان دۇنيە – سالىق تولەۋدى جەڭىلدەتۋ"، – دەيدى سالىق جانە كەدەن ساياساتى دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى.
سالىقتىق اكىمشىلەندىرۋ تولىقتاي قايتا جازىلسا، سالىق كودەكسى ايتارلىقتاي وزگەرەدى. الايدا قانشالىقتى وزگەرەتىنىن ءدوپ باسىپ ايتۋعا ءالى ەرتە. ويتكەنى، جۇمىس ەندى باستالدى.
"ءبىراق نەگىزگى باعىت سالىقتىق اكىمشىلەندىرۋدى اۋىستىرۋ ەكەنى راس. ول جەردە نەگىزىنەن زاڭنامالىق نورمالار ەمەس، اقپاراتتىق جۇيەلەردەگى اكىمشىلەندىرۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا باسىمدىق بەرىلەدى. جوعارىدا ايتقانىمداي، ماقسات – سالىق تولەۋدى بارىنشا جەڭىلدەتۋ. نەگىزى بۇل باعىتتا كوپ جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر. مىسالى، سالىق تولەۋشىلەردى ونلاين تىركەۋگە بولادى. سالىقتى ونلاين تولەۋگە مۇمكىندىك بار. بانك قوسىمشالارى دا سالىق تولەۋشىلەر ءۇشىن ىڭعايلى ەتىپ جاسالعان. دەگەنمەن جەتىلدىرەتىن تۇستار دا بار عوي. ماسەلەن، سالىق تولەۋشىلەردىڭ كوبى دەرەكتەرىنىڭ بازاعا دەر كەزىندە ەنگىزىلمەيتىنىن ايتىپ جاتادى. وسىنىڭ ءوزى ازاماتتار ءۇشىن قوسىمشا قيىندىقتار تۋعىزادى. دەرەكتەر بىرنەشە اقپاراتتىق جۇيەدە شوعىرلانادى. مىسالى، ءبىر جۇيە ارقىلى سالىق تولەنسە، ەكىنشى جۇيەدە سالىق قارىزى ەسەپتەن شىعارىلادى دەگەندەي. وسى جۇيەلەر اراسىنداعى بايلانىستى رەتتەۋ ماڭىزدى. اتالعان باعىتتا ءتيىستى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر. سيفرلاندىرۋ اياسىندا سالىق تولەۋشىلەر ءقازىر بەتپە-بەت كەلىپ جۇرگەن ماسەلەلەردىڭ ءبارى وڭ شەشىلەتىن بولادى"، – دەيدى ول.
سالىقتىق ىنتالاندىرۋ شارالارىنىڭ تيىمدىلىگى تۋرالى اڭگىمە قوزعاعاندا، ەكونوميكانىڭ ءتۇرلى سالاسىنا ديففەرەنسيالدى سالىق مولشەرلەمەسىن ەنگىزۋ كەرەكتى ويعا ورالادى. اتالعان ماسەلە دە سوڭعى جىلدارى كوپ كوتەرىلدى.
"بۇل دەگەنىمىز – ەكونوميكانىڭ سالالارىنا بايلانىستى سالىق مولشەرلەمەسىن ءارتۇرلى ەتىپ بەلگىلەۋ. ماسەلەن، ەكونوميكانىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى، وڭدەۋ ونەركاسىبى سەكىلدى ءونىم شىعاراتىن، باسىمدىققا يە سالالارى ءۇشىن سالىق مولشەرلەمەسى تومەن بولۋعا ءتيىس. ال تابىستىلىعى جوعارى، ءبىراق ءونىم شىعارمايتىن قارجى سەكتورى، جەر قويناۋىن پايدالانۋ سەكىلدى سالالاردا مولشەرلەمە جوعارى بولۋى كەرەك. سوندىقتان ديففەرەنسيالدى سالىق جالپى سالىق جۇيەسىندەگى ادىلەتتىلىك ءۇشىن كەرەك. قاي سالادا تابىس كوپ، تيىسىنشە سوعان سالىق تا كوپ سالىنۋعا ءتيىس"، – دەيدى نۇرلىبەك شايماحانوۆ.
ەلدەگى سالىق رەفورماسى اياسىندا ءسان-سالتانات سالىعىن ەنگىزۋ ۇسىنىلعانى ءمالىم. مۇنىڭ ورتا تاپقا قاتىسى جوق ەكەنى بەلگىلى. بۇل سالىق تەك اسا قىمبات جىلجىمايتىن مۇلىك جانە اۆتوكولىك ساتىپ العان كەزدە سالىنادى.
"ءبىز حالىقارالىق تاجىريبەنى زەردەلەپ قارادىق. الەم ەلدەرىندە ءارتۇرلى تاجىريبە قولدانىلادى ەكەن. كەيبىرىندە ارنايى سالىق بار. وعان قىمبات تۇرعىن ءۇي، قىمبات كولىكتەر، بەلگىلى ءبىر زەرگەرلىك بۇيىمدار، قىمبات ونەر تۋىندىلارى جاتادى. ءقايسىبىر ەلدەردە ارناۋلى سالىق جوق، ءبىراق بەلگىلى ءبىر سالىقتاردىڭ مولشەرلەمەسىن ارتتىرۋ تەتىگى قولدانىلادى. مىسالى، قىمبات ۇيلەر ءۇشىن مۇلىك سالىعىنىڭ جوعارى مولشەرلەمەسى قاراستىرىلادى. قىمبات كولىك ساتىپ العاندا قوسىمشا سالىق قولدانىلادى. نەگىزى ءبىزدىڭ ەلدىڭ قولدانىستاعى زاڭناماسىندا دا وسىعان ۇقساس تاسىلدەر بار. مىسالى، 2014 جىلدان باستاپ قوزعالتقىشىنىڭ كولەمى ۇلكەن كولىكتەرگە سالىق مولشەرلەمەسى جوعارىلاتىلدى. سول سەكىلدى قىمبات ۇيلەردىڭ باعاسى شارىقتاعان سايىن سالىق مولشەرلەمەسى دە وسەدى. اتالعان ماسەلە ەندى قايتا قارالماق. بەلگىلى ءبىر شەكتەردى بەكىتۋ، سول شەكتەن اسقان جاعدايدا سالىق مولشەرلەمەسىن جوعارىلاتۋ ۇسىنىلماق. البەتتە، بۇل قىمبات كولىك يەلەرىنە، ياحتا ۇستايتىندارعا، جەكە ۇشاقتارى بار ازاماتتارعا قاتىستى بولۋى كەرەك"، – دەيدى ول.