بۇگىن قازاقستاندىقتار ءۇشىن ايتۋلى كۇن! 30 تامىز - كونستيتۋسيا كۇنى.
بيىل ەلىمىزدىڭ اتا زاڭى 28-گە تولدى. تاۋەلسىزدىك جىلدارى كونستيتۋسياعا التى رەت وزگەرىس ەنگىزىلدى. ەڭ سوڭعى رەت اتا زاڭىمىز بىلتىر رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم قورىتىندىسى بويىنشا وزگەرگەن ەدى.
اتا زاڭىمىزعا قاتىستى تاريحي دەرەكتەردى Almaty-akshamy.kz Sputnik.kz دەرەكقورىنا سىلتەمە جاساي وتىرىپ ۇسىنادى.
كونستيتۋسيا تاريحى
كونستيتۋسيا – ءاربىر مەملەكەتتىڭ ەڭ باستى زاڭى. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ەڭ العاشقى كونستيتۋسياسى 1993 جىلى 28 قاڭتاردا قابىلدانعان بولاتىن. الايدا ول ەسكى اكىمشىل-امىرشىل ەرەجەلەرگە سۇيەنگەندىكتەن، قوعام تالابىنا ساي كەلمەدى. سول سەبەپتى اراعا ەكى جىل سالىپ، 1995 جىلى 30 تامىزدا جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم نەگىزىندە ەلىمىزدە جاڭا كونستيتۋسيا قابىلداندى.
جاڭا كونستيتۋسيانى قابىلداۋ قارساڭىندا ۇزاق مەرزىمدى قىزۋ جۇمىستار اتقارىلدى. تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان ساراپشىلار الەم ەلدەرىنىڭ كونستيتۋسيالارىن مۇقيات ساراپتاپ، زەردەلەپ شىقتى. رەسمي مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، قۇجاتتى تالقىلاۋعا 3 ميلليوننان استام ادام قاتىسقان.
ايتا كەتەرى، قازاقستاننىڭ اتا زاڭى الەمدەگى ەڭ جاس كونستيتۋسيالاردىڭ ءبىرى سانالادى.
قازاقستان كونستيتۋسياسى قالاي وزگەردى
ەڭ اۋقىمدى وزگەرىستەر 2022 جىلى جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم نەگىزىندە قابىلداندى.
اتاپ ايتقاندا، نەگىزگى زاڭنان تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ بارلىق مارتەبەسى الىنىپ تاستالدى.
قازاقستان سۋپەرپرەزيدەنتتىك باسقارۋ فورماسىنان كۇشتى پارلامەنتى بار پرەزيدەنتتىك فورماعا كوشتى. پرەزيدەنتتىڭ جاقىن تۋىستارى ساياسي مەملەكەتتىك قىزمەتشى، كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور سۋبەكتىسى باسشىسى لاۋازىمدارىن اتقارۋ قۇقىعىنان ايىرىلدى. پارلامەنت دەپۋتاتتارىن سايلاۋ جۇيەسى دە وزگەردى.
ەلىمىزدە كونستيتۋسيالىق سوت قۇرىلدى. ءولىم جازاسىنا تىيىم سالىندى.
جەر جانە ونىڭ قويناۋى، سۋ كوزدەرى، وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار دۇنيەسى، باسقا دا تابيعي رەسۋرستار ەندى حالىققا تيەسىلى.
كونستيتۋسيا نە جايلى
قازىرگى اتا زاڭىمىز 9 تاراۋدان جانە 99 باپتان تۇرادى. كونستيتۋسيانىڭ ءوزى مىنا سوزدەرمەن باستالادى:
"بiز، ورتاق تاريحي تاعدىر بiرiكتiرگەن قازاقستان حالقى، بايىرعى قازاق جەرiندە مەملەكەتتiلiك قۇرا وتىرىپ، ءوزiمiزدi ەركiندiك، تەڭدiك جانە تاتۋلىق مۇراتتارىنا بەرiلگەن بەيبiتشiل ازاماتتىق قوعام دەپ ۇعىنا وتىرىپ، دۇنيەجۇزiلiك قوعامداستىقتا لايىقتى ورىن الۋدى تىلەي وتىرىپ، قازىرگى جانە بولاشاق ۇرپاقتار الدىنداعى جوعارى جاۋاپكەرشىلىگىمىزدى سەزىنە وتىرىپ، ءوزىمىزدىڭ ەگەمەندىك قۇقىعىمىزدى نەگىزگە الا وتىرىپ وسى كونستيتۋسيانى قابىلدايمىز".
اتا زاڭنىڭ 1-بابىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىراتىنى، ونىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى – ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى، قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى ەكەنى ايتىلعان.
كونستيتۋسياعا سايكەس، مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ بىردەن-بىر باستاۋى – حالىق. حالىق بيلىكتى تىكەلەي رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم جانە ەركىن سايلاۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرادى، سونداي-اق ءوز بيلىگىن جۇزەگە اسىرۋدى مەملەكەتتىك ورگاندارعا بەرەدى.
قازاقستاندا بيلىكتى ەشكىم دە يەمدەنىپ كەتە المايدى. بيلىكتى يەمدەنىپ كەتۋشىلىك زاڭ بويىنشا قۋدالانادى.
جەر جانە ونىڭ قويناۋى، سۋ كوزدەرى، وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار دۇنيەسى، باسقا دا تابيعي رەسۋرستار حالىققا تيەسىلى. حالىق اتىنان مەنشىك قۇقىعىن مەملەكەت جۇزەگە اسىرادى.
قازاقستاندا مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى. مەملەكەتتىك ۇيىمداردا جانە جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋ ورگاندارىندا ورىس ءتىلى رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلادى.
قازاقستان حالىقارالىق قۇقىقتىڭ پرينسيپتەرى مەن نورمالارىن قۇرمەتتەيدى، مەملەكەتتەر اراسىندا ىنتىماقتاستىق پەن تاتۋ كورشىلىك قارىم-قاتىناس جاساۋ، ولاردىڭ تەڭدىگى مەن ءبىر-بىرىنىڭ ىشكى ىستەرىنە ارالاسپاۋ، حالىقارالىق داۋلاردى بەيبىت جولمەن شەشۋ ساياساتىن جۇرگىزەدى، قارۋلى كۇشتى ءبىرىنشى بولىپ قولدانۋدان باس تارتادى.
زاڭ مەن سوت الدىندا جۇرتتىڭ ءبارى تەڭ. تەگىنە، الەۋمەتتىك، لاۋازىمدىق جانە مۇلىكتىك جاعدايىنا، جىنىسىنا، ناسىلىنە، ۇلتىنا، تىلىنە، دىنگە كوزقاراسىنا، نانىمىنا، تۇرعىلىقتى جەرىنە بايلانىستى نەمەسە كەز كەلگەن وزگە جاعداياتتار بويىنشا ەشكىمدى ەشقانداي كەمسىتۋگە بولمايدى.
نەكە مەن وتباسى، انا مەن اكە جانە بالا مەملەكەتتىڭ قورعاۋىندا بولادى. بالالارىنا قامقورلىق جاساۋ جانە ولاردى تاربيەلەۋ – اتا-انانىڭ ەتەنە قۇقىعى ءارى مىندەتى. كامەلەتكە تولعان ەڭبەككە قابىلەتتى بالالار ەڭبەككە جارامسىز اتا-اناسىنا قامقورلىق جاساۋعا مىندەتتى.
قازاقستان ازاماتتارى بەيبىت ءارى قارۋسىز جينالۋعا، جينالىس، ميتينگى مەن دەمونستراسيا، شەرۋ وتكىزۋگە جانە توسقاۋىلدارعا تۇرۋعا حاقىلى. بۇل قۇقىقتى پايدالانۋ مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك، قوعامدىق ءتارتىپ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، باسقا ادامداردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋ مۇددەلەرى ءۇشىن زاڭمەن شەكتەلۋى مۇمكىن.
اركىم رەسپۋبليكانىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىن قۇرمەتتەۋگە مىندەتتى.
ساياسي سەبەپتەر بويىنشا ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قانداي دا ءبىر تۇردە شەكتەۋگە جول بەرىلمەيدى. كونستيتۋسيانىڭ 11، 13-15-باپتارىندا، 16-بابى 1-تارماعىندا، 17-بابىندا، 19-بابىندا، 22-بابىندا، 26-بابى 2-تارماعىندا كوزدەلگەن قۇقىقتار مەن بوستاندىقتار ەشبىر جاعدايدا دا شەكتەلمەۋگە ءتيىس.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىن قورعاۋ – ونىڭ ءاربىر ازاماتىنىڭ قاسيەتتى پارىزى جانە مىندەتى.
قازاقستاندا ۇلتتىق جانە مەملەكەتتىك مەرەكە كۇندەرى رەسمي تۇردە دەمالىس بولىپ جاريالانادى. ەگەر مەملەكەتتىك نەمەسە ۇلتتىق مەرەكە دەمالىس كۇنىنە (سەنبى، جەكسەنبى) تۇسسە، دەمالىس كۇندەرى ءبىر كۇنگە ۇزارتىلادى.
30 تامىز – كونستيتۋسيا كۇنى مەملەكەتتىك مەرەكە سانالادى.