باتىر تۇلعا
ۇزاق جىلدار ەل تىزگىن ۇستاعان كورنەكتى تۇلعا مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى جۇمابەك تاشەنيەۆ قازاقتىڭ ۇلتىن سۇيگەن اردا ۇلدارىنىڭ ءبىرى بولا ءبىلدى. وتكەن عاسىردىڭ وزىندە ەلدىك ماسەلەلەرگە بەلسەنە اتسالىستى. جاقىندا ۇلت قايراتكەرىنە ارناپ ەلوردامىزدا ەسكەرتكىش اشىلدى. ۇلتجاندى ازامات تۋرالى ءبىرقاتار ويلاردى ورتاعا سالۋدى ءجون كوردىك.
قاراپايىم اۋىل بالاسى، ءوز بەتىمەن تىرلىككە ەرتە ارالاستى. ونىڭ بالالىق شاعى ناۋبەتتى كەزەڭدەرگە تاپ كەلدى. ول ۋاقىت «بايتال تۇگىلى باس قايعىنىڭ» كەرى كەلگەن زامان بولاتىن. اشارشىلىق پەن سوعىس جاس جۇمابەكتىڭ ەرتە جەتىلۋىنە سەبەپكەر بولدى. اقمولا وبلىسىنىڭ تاناگۇل اۋىلىندا بالالىق شاعى ءوتتى. قاراپايىم تىرشىلىك كەشىپ، ءوزىنىڭ العا ۇمتىلىسى ناتيجەسىندە وقۋدا وزات، قىزمەتتىك ورتادا ۇلگى ىستەر كورسەتتى. سولتۇستىك وڭىرلەردە اۋداندىق پارتيا قىزمەتتەرىن ابىرويمەن اتقاردى. ءوزىنىڭ ىسكەرلىك قاسيەتتەرىمەن جاستايىننان كوزگە ءتۇستى. حح عاسىردا مۇنشالىقتى مانساپتىق ورلەۋ جاساي العان ازاماتتاردىڭ العاشقى شەبىندە ۇلت ماقتانىشى دا بولدى.
سونىمەن قاتار جۇمابەك احمەت ۇلى ۇلت پەن ەلدىك ماسەلەگە ەرەكشە ءمان بەردى. سول شاقتا ەلىمىزدىڭ باتىسى مەن وڭتۇستىگىنە قاتىستى شەشىمدەرگە تۇبەگەيلى قارسىلىق تانىتتى. اسىرەسە، كەڭەس وداعى ىشىندەگى كورشى رەسپۋبليكالارعا بەرۋگە ۇزىلدى-كەسىلدى قارسى بولدى. ءتىپتى سولتۇستىك وبلىستاردىڭ باسىنا دا ءداپ وسىنداي جاعداي ورناعاندا، تاباندى تۇردە نارازىلىق ءبىلدىردى. ءوزىنىڭ مانساپتىق دارەجەسىنەن گورى ۇلتتىڭ مۇددەسىن ءبىرىنشى ورىنعا قويدى. ەشكىمنىڭ قاھارىنان قايمىقپادى. ونىڭ قازاقى رۋحى ءاردايىم تۋرا جولعا باستادى. ەندى ءبىر تابان جاقىنداسا، رەسپۋبليكانىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولار ەدى. ءبىراق، ابزال ازامات ەل باسىنا كۇن تۋعاندا تاسادا قالۋدى ءجون كورمەدى. بالكىم، قازاقتىڭ ماڭدايى جارقىراعان التىنداي ۇلدارىنىڭ ارقاسىندا وسى كۇنگە جەتتىك دەسەك، ارتىق ايتپاعاندىق بولار.
ەلدىڭ ىشىندە قايراتكەرگە بايلانىستى اڭىزعا اينالعان اڭگىمەلەر كوپتەپ كەزىگەدى. حالقى ونى ەرەكشە ىقىلاسقا بولەپ جاقسى كوردى. ءبىر قىزىعى، تۇكپىر-تۇكپىردەگى ەلدى مەكەن تۇرعىندارىنا شەيىن سىيلى بولعان ەكەن. ءبىر كەزدە جولدىباي بازاروۆ مىناداي وقيعاعانىڭ كۋاسى بولىپتى. ءجۋرناليستىڭ اۋىلىندا ءبىر اقساقال سوڭعى دەمى بىتۋگە از عانا ۋاقىت قالعاندا كوڭىلىن سۇراپ كەلۋشى ادامداردىڭ بىرىنە: «ولسەك، ولەرمىز. تاشەنوۆتەن جانىمىز ارتىق پا؟» – دەپ ايتىپتى. وسىعان قاراپ قازاق جۇرتىنىڭ وعان ەرەكشە رازىلىقپەن قاراعانىن اڭدايمىز.
ول كىسىنىڭ وڭتۇستىك وڭىرلەردە اتقارعان جۇمىستارى ءالى كۇنگە شەيىن ەل ەسىندە. قازاق جۇرتى اردا ازاماتتىڭ ەلىنە جاساعان يگى ىستەرىن الىگە دەيىن اڭىز ەتىپ ايتىپ ءجۇر. حالقىمىز «جاقسىنىڭ اتى وشپەيدى» دەپ تەككە ايتپاعان. ويتكەنى ءوز ەلىنىڭ قامى ءۇشىن، وتقا دا سۋعا دا تۇسكەن باتىرلاردىڭ ەرلىگى ماڭگىگە ەل ەسىندە قالادى. ونى ءبىز تاريح پاراقتارىنان بىلەمىز.
زامانىندا ۇلت ءۇشىن ايانباي قىزمەت ەتكەن قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن وعلاندارى از بولماعان. ونى ءار سالادان كورۋگە بولادى. ماسەلەن، ءحىح عاسىردا قازاق ساحاراسىنا، ونىڭ سىرتىندا قاشقار، ىستىقكول ساپارلارىن جاساعان شوقان ءۋاليحانۇلىن تىلگە تيەك ەتۋگە بولادى. عالىم اسكەري، ونەر، مەملەكەت ىسىمەن قاتار عىلىممەن دە اينالىستى. وسىلايشا قوعامعا ءوز پايداسىن تيگىزدى. الاش الىپتارى ۇلتى ءۇشىن ايانبادى. كۇندىز-تۇنى جۇمىس ىستەپ، حالقىمىزدىڭ رۋحانياتى مەن وركەنيەتىنىڭ دامۋىنا وراسان زور پايدالى ىستەر جاسادى. الاش قايراتكەرلەرى ءاليحان بوكەيحانوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ، تاعى دا باسقا ارىستاردىڭ ەڭبەگى ۇشان-تەڭىز. سولاردىڭ زاڭدى ءىزباسارى دەپ جۇمابەك احمەتۇلىن ايتۋعا تولىق نەگىز بار.
بىزدەر ءاردايىم باتىر بابالاردىڭ زاڭدى جالعاسى دەپ تەڭەۋ ايتىپ كەلەمىز. قازاقشا ايتقاندا، جۇمابەك اتامىزدىڭ ىسكەرلىگى ءبىر توبە. مەملەكەتتىك قىزمەتتى ادال اتقارىپ، ەل مۇددەسىنە قىزمەت ەتۋدى باستى نازاردا ۇستادى. قازاق رۋحانياتىنا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ازاماتتارعا ءۇي-جاي بەرگىزگەن. ءسويتىپ، تالاي يگى ىستەردىڭ باسى-قاسىنان تابىلدى. بۇرىنعىلار «جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت، نۇرى تاسسىن» دەپ ايتۋى بەكەر ەمەس. ارتىنداعى ۇرپاقتارى، بۇگىنگى بىزدەر باتىر تۇلعالارىمىزدى ۇلىقتاۋدى ءجون سانايمىز.
تۇيىندەي كەلە، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، قازاقستاننىڭ حالىق قاھارمانى ساعادات نۇرماعانبەتوۆ «جۇمابەك تاشەنوۆ قانداي قىزمەتتە بولسا دا، ەڭ الدىمەن ءوز ەلىنىڭ ماقسات-مۇددەسىنەن شىعاتىن، حالىقتىڭ جاعدايىن ويلايتىن، ۇلتتىق ماسەلەلەردى كسرو باسشىلارىنىڭ الدىندا تايسالماي قوياتىن، جۇرەگى قازاق دەپ سوعاتىن ءبىرتۋار ازامات ەدى» دەپتى. قازاق حالقىنىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ايبىندى ءھام جىگەرلى تۇلعالارى بولعان. ءاردايىم ىزگىلىك تۇعىرىنان كورىنە بىلگەن ناعىز ازامات. ەل ماقتانىشىنا اينالعان اردا وعلاندار امان بولسىن!