ەل جۇرەگى – ەلوردا

دۇنيە جۇزىندە شىرايلى شا­ھارلار كوپ. بىر-بىرىنەن اسەمدىگى دە، عاجاپتىعى دا اسىپ تۇر. ءبىزدىڭ ەلوردامىز توكيو، پاريج، لوندون، ۆاشينگتوننان ەش كەم ەمەس.

الەمدە مەگاپوليسكە اينالعان قالالار جەتەرلىك. ولاردىڭ ءبارى بىردەن دامىپ كەتپەگەن. نەگىزى، كوبى بەلگىلى ءبىر وقيعالارعا بايلانىستى ورتالىققا اينال­عان. بۇنداي تاريحي شاقتار ءبىر مەملەكەتتىڭ ەكىنشىسىنەن ءبولىنىپ شىعۋىنا قاتىستى بولىپ كەلەدى.

قازاق مەملەكەتىنىڭ ەگەمەندى ەل بولۋىنا بايلانىستى كوپتەگەن وزگەرىستەر ورنادى. تاريحتىڭ التىن پاراقتارى اشىلدى. وعان التىن قالاممەن جاڭا شەجىرە­لەر جازىلۋدا

التىن كوپىرگە اينالدى

قازاقستاننىڭ استاناسى ەۋرازيا ءجۇ­رەگىندە ورنالاسقان. ءبىرى بىلسە، ءبىرى بىلمەس، عۇن يمپەرياسىنىڭ ءبىر كەزدەردەگى ورتالى­عى وسى ماڭدا قونىس تەپكەن. بىلايشا ايتقاندا، ءبارى بىر-بىرىمەن استاسىپ جاتىر.

بابالارىمىز ارمان ەتكەن عاجايىپ شا­ھار 1997 جىلى ارقا تورىندە سالىنا باستادى. مىنە، سودان باستاپ ەڭ ۇزدىك ستيلدەگى عيما­راتتار بوي كوتەرۋدە. ەۋروپا مەن ازيا، قى­تاي، ارابيا، ەجەلگى ريمدىكتەر جانە ءوزىمىزدىڭ ءتۇپ-تامىرىمىز كوشپەندىلەر مادەنيەتى ۇلگىسىن انىق اڭعارا الامىز. ءححى عاسىردا اس­تانا سالعان بىردەن-بىر ەل ءبىز ەكەنبىز. بۇل جاعىنان كەلگەندە، وزگەلەردەن وق بويى وزىق تۇرمىز.

ەلوردا بولعاننىڭ كوپتەگەن ارتىقشى­لىقتارى بار. ونى قۇر ماداقتاۋ دەپ تۇسىنبە­گەن ابزال. وسىعان وراي، بىرنەشە ەرەكشەلىك­تەرىن كەلتىرەيىك.

دالىرەك:

• مەملەكەتتىلىكتىڭ بەلگىسى؛


• اسقاقتىق سيمۆولى؛


• ايبىنىمىز؛


• ابىرويىمىز.

قازاق مەملەكەتىنىڭ ورتالىعى ەلوردامىز ماڭگى تىنىشتىق، بەيبىتشىلىك، تاتۋلىقتىڭ ورداسىنا اينالىپ كەلەدى. دۇنيەجۇزىلىك سايا­سي ارەنادا ءوز ورنى بار. وسىعان دەيىن بۇل شاھاردا كوپتەگەن ايشىقتى وقيعالار ءوتتى.

عاسىرلار اسۋى

عاجاپ ءسوزى قاي ۋاقىتتا قۇندى بولا تۇسەدى؟ ول ءۇشىن وتكەندى ەسكە ءتۇسىرىپ، بۇگىن­مەن ءومىر ءسۇرىپ، بولاشاققا باعدار جاساي الۋ قاجەت. سوندا الداعى ىستەردىڭ جوباسى كورىنەدى. سەنىمدىلىك ارتادى.

جاھانعا اتى شىققان باھادۇرلەر قالا سالعان. شاھارلاردىڭ شىرايىن كەلتىرگەن. مادەنيەت پەن وركەنيەتتىڭ سارا جولىن سال­عان. تاستان ساراي سالىپ، جان-جاعىن قۇلپىر­تىپ، بارشا جۇرتقا تانىمال ەتكەن. بۇل جونىندە، جيھانكەزدەر ۆ.رۋبرۋك، يبن باتتۋت­تا، ءال يدريسي، تاعى دا باسقالارى ساحارامىز تۋرالى ءتۇرلى قولجازبالار جازىپ قالدىرعان. ءتىپتى، بىزدەر تۋرالى ايتقاندا، ءبىر عانا سۇتتەن 7 ءتۇرلى تاعام ازىرلەيتىنىنە تاڭقالعان. جالپى مادەنيەت باعىتىندا ورتالىق ازيانىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بولعان. ول جاعى الىگە دەيىن ساقتالۋدا. ءبىر جاعىنان قاراپ تۇرسا­ڭىز، مۇنىڭ ءوزى سول ەلدە ءومىر كەشەتىن حالىق­تىڭ رۋحانياتىنان حابار بەرەدى. سونىمەن بىرگە، ۇلتتىق كيىمدەر، ۇلتتىق تاعامدار، اشەكەي بۇيىمدار، جادىگەرلەر – ءبارى-بارى ەرەكشەلىكتىڭ بەلگىسىندەي.

ءار ۇلتتىڭ ەرەكشەلىكتەرىن استانالارى­نان دا اڭعارامىز. مىسالى، جاپونيانىڭ توكياسىندا جاپوندىقتاردىڭ ءستيلىن بايقاي­سىز. قىتايدىڭ بەيجىڭى قىتايدىڭ سان مىڭ­داعان جىلدار تاريحىنان سىر شەرتەدى. ۇلىب­ريتانيانىڭ لوندون قالاسى ەۋروپاداعى ەڭ عاجاپ وردالاردىڭ بىرەگەيى سانالادى. وسى­لاردىڭ بارشاسى الەمنىڭ كەرەمەتىنە جاتادى.

5 قىزىقتى دەرەك

دۇنيەدە سۇلۋلىعى مەن عاجاپتىعىنا كوز تويمايتىن، سۋرەتتەۋگە ءسوز جەتپەيتىن شاھارلار كوپ. ونداي قالالار الەمنىڭ گ ۇلى ىسپەتتى سانالادى.

استانا – قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ التىن ءتاجى. كوشپەندىلەر ارمانىنىڭ جەمىسى ەلوردا تۋرالى 5 قىزىقتى مالىمەتپەن بولىسەمىز.

ارحەولوگتار ءبىزدىڭ جىل ساناۋىمىزعا دەيىنگى بوزوق شاھارىن تاپقان. ارىسى عۇن، بەرىسى تۇركىلەردىڭ اكىمشىلىك-ساياسي ورداسى بولعان دەسەدى. بۇل كونە قالاشىق بۇگىنگى ەلور­دا لوكاسياسىندا ورنالاسقان. عالىمدار تا­ريحي ساباقتاستىقپەن بايلانىستىرادى.

ححI عاسىردا دۇنيە ءجۇزى بويىنشا تۇڭ­عىش ءارى قازىرگە دەيىن سالىنعان بىردەن-بىر ايرىقشا نىسان.

استانا – الەمدەگى ۇلان-باتىردان كەيىنگى ەڭ سۋىق استانا بولىپ سانالادى. ءتىپتى، كانا­دانىڭ وتتاۆاسىنان دا تىم سۋىق.

باس شاھاردىڭ الىپ جاتقان اۋماعى 800 شارشى شاقىرىمنان اسادى. ول جاھانداعى باحرەين، اندوررا، كريبيتي سىندى مەملە­كەتتەردىڭ جەر كولەمىنەن دە ۇلكەن.

ەۋرازيا جۇرەگى، قازاق ەلىنىڭ ورتالىعىن­دا قۇراننىڭ ەجەلگى قولجازباسى بار. قا­سيەتتى كىتاپ ازىرەت سۇلتان مەشىتىندە ساقتاۋلى تۇر. قۇندى جادىگەر VIII عاسىردا تازا كۇمىستەن قۇيىلعان.

استانا – ارمان قالا

استانا – ەرتەگىلەر شاھارى. ەلىمىزدىڭ جۇرەگى. بۇل – قيال-عاجايىپ ەمەس، جەر جۇزىندەگى عاجاپ بەينە. قولدا بار قۇندى­لىقتى قادىرلەۋ، باعالاۋ، وركەندەتۋ ءبارى­نەن ماڭىزدى دەپ بىلەمىز.

ءار ادامنىڭ بالا كۇنگى ارمانى بولادى. وعان جەتۋدى ءار ۋاقىتتا قيالدايدى. «ساباق­تى ينە ساتىمەن» دەگەندەي، ويلاعانىمنىڭ ءساتى ءتۇستى. شۇكىر! بىردە رەداكسيا باسشىلى­عى يگى نيەت تانىتىپ، ەلورداعا جىبەرۋدى ۇي­عاردى. قاجەتتى قۇجاتتاردى جيناپ، ىشتەي قۋانىپ ءجۇرمىز. ءبىراق ونشا سىر الدىرماۋعا تىرىسامىن. ەكى قاباتتى عيماراتقا قۋانى­شىم سىيماي، بۋحگالتەرلەر كابينەتى مەن كادر بولىمىنە قايتا-قايتا باس سۇقتىم. ءويتىپ-بۇيتىپ قۇجات جاعىن رەتتەدىم. پويىز­عا بيلەت الدىم.

ءسويتىپ، كەشكىسىن «تۇلپار-تالگوعا» وتىردىق. الماتىدان استاناعا جول تارتتىق. جولدا ءۇش كىسىمەن تانىستىم. ارنايى اسحانا بولىگىنە ويىستىق. مەنەن باسقاسىنىڭ جاستا­رى 30–40 شاماسىندا. ولار كاسىپپەن اينالى­سادى ەكەن. بايقاسام، ينتەرنەت بايلانىسىن ورناتاتىن كىسىلەر سياقتى. ورىسشا، قازاقشا سويلەستىك. الگىلەر سۋسىن الىپ، ءارتۇرلى تا­قىرىپتى قىزدىرا ءتۇستى. وزدەرىنىڭ وسى با­عىتتا شاعىن كاسىبى بار كورىنەدى. اراسىندا­عى جاستاۋى بولەك ادام ەكەن. ول ءبىر گەنەرالدىڭ كومەكشىسى بولىپ شىقتى. ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن اڭگىمە سوقتىق. كوبىنە مەن تىڭداۋمەن شەكتەلدىم. ارا-اراسىندا اڭگى­مەنىڭ كوركىن قىزدىرۋعا تىرىسىپ قويامىن. ءسوز اراسىندا جۇردەك پويىزدارعا WiFi ورنا­تۋ قاجەتتىگىن ايتتىق. قانشا دەگەنمەن ما­ماندار عوي، بۇل قىمباتقا تۇسەتىنىن ايتىپ ءوتتى. ءبىراق جاساۋعا بولاتىن كورىنەدى. وسى­لايشا وتىرعاندا ءتۇننىڭ جارىمى بولدى. الگى كىسىلەر تاڭەرتەڭ قاراعاندىدان ءتۇسىپ قالدى. ال ءبىزدىڭ باعىت – ەلوردا.

قازاقتىڭ دالاسى كەرەمەت ەكەن. تاعى ءبىر مارتە كوز جەتتى. جەردىڭ ءبارى اقۇلپا. ورتا­لىق وڭىردەن اسىپ، سولتۇستىككە بەت العان سا­يىن اعاشتار كوبەيە بەرەدى. قىر، جازىق، ۇساق شوقى – بارشاسى جاراسىمدى كورىنىستى بەينە­لەيدى. دارحان ءھام ۇلى دالا، سارىارقا توسىنە دە كەلدىك. ۇسكىرىك اياز بەت قاراتپايدى. الاي­دا، كوڭىلدى قۋانىش كەرنەيدى. ويتكەنى، بۇل تۇڭعىش رەت ەلىمىزدىڭ ورداسىنا تابان تىرەۋىم ەدى.

بۇرىن-سوڭدى تەك تەلەارنا، ينتەرنەت، گا­زەت-جۋرنالداردان وقىپ، كورىپ وستىك. بارىپ كەلگەندەر دە اۋزىنان سۋى قۇرىپ ايتادى. شىركىن، قاشان بارامىز دەپ ويلايتىنمىن. ينتەرنەت ارقىلى ۆوكزالدان شىقپاستان تاك­سي شاقىرتتىم. سىرتقا شىقسام، سۋىق جەل­دەن قاتاتىنىمدى سەزەمىن. ءسال اياڭدادىم. ءسويتىپ، تاكسيگە وتىردىم. ىشتەي قۇددى فيلم كورىپ وتىرعاندايسىز. تەرەزەدەن اس­پانمەن تالاسقان، بيىك ءارى بىرىنەن-بىرى اسەم عيماراتقا قاراپ كوزىم تويماۋدا. الىستان «بايتەرەك»، ودان ءارى «حان شاتىر»، ءبىر تۇسى­نان ەڭسەلى «اقوردا» رەزيدەنسياسى كورىندى. تاكسي جۇرگىزۋشىسى گيد بولدى دەسەم، ارتىق ايتپاعان بولارمىن. دىتتەگەن مەكەن – «قاز­مەديا» ورتالىعىنا جەتكىزدى. وعان راحمەت!

ەلىمىزدەگى اقپارات سالاسى وكىلدەرىنىڭ باسى ءبىر قوسىلىپ، ءتۇرلى تاقىرىپ تالقىلان­دى. ءارتۇرلى ۇسىنىس ايتىلدى. ماسەلەنىڭ دەنى جۋرناليستەردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋ ماقساتىندا بولدى. قىزىلكەڭىردەك بولىپ، جانايقايىن ايتىپ جاتقاندار جە­تەرلىك. وسى وي-تالقى الاڭىنا ءبىز دە ءۇن قوس­تىق. وسىلايشا كوزىمىز اشىلىپ، تاجىريبە الماستىق.

ەكى كۇندىك ءىسساپاردا تۇنگى قالانى كورۋگە تىرىستىم. جارقىراعان شامدار، قىزىلدى- جاسىلدى، ادەمى ءزاۋلىم ۇيلەر سونداي تاماشا ۇيلەسىم تاپقان. «نۇرجول» بۋلۆارىندا سە­رۋەن قۇرعان سايىن جۇرە بەرگىڭ كەلەدى. گوللي­ۆۋد، بولليۆۋد فيلمدەرى ويعا ورالادى. دۋ­باي، New York، ابۋ - دابيدە جۇرگە ن سىقىلدىمىز. ءبارى ۇيلەسىمدى ءارى تۇرعىندارعا قولايلى ەتىپ ويلاستىرىلعان. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ارمان قالا!

نەگىزى، ارىپتەسىم ەكەۋمىز كەلگەنبىز. ءىس- شاراعا بىرگە قاتىناستىق. ەرتەسىنە كەشكىسىن قايتۋعا بەتتەدىك. كوپ كىسىلەرمەن تانىستىق. بىر-بىرلەرىمىزدىڭ جاي-كۇيىمىزدى، جۋرناليستي­كانىڭ احۋالىن بىلدىك. ەڭ باستىسى، قىزىقتى جولساپار بولدى. وسى ءبىر كەزدى، قىزىقتى ساتتەردى قاعازعا ءتۇرتىپ قويۋدى ۇيعاردىم. بۇل دا ەستەن كەتپەس ەستەلىك بولىپ قالار...

جاقسى كۇنىمىز كوپ بولعاي!

ءتۇيىن: قازاق مەملەكەتىنىڭ استا­نالارى كوپ بولعان. سونىڭ ىشىندە سىعاناقتىڭ، سارايشىقتىڭ، كيەلى تۇركىستاننىڭ وزىندىك ورنى مەن شەجى­رەسى ءبىر توبە تاريح سانالادى. جاھان­عا اتى شىققان حاندار، سۇلتاندار، بيلەر، يگى-جاقسىلار سول ورتالىقتار­دا جاساعان. شاھارلاردىڭ قارقىن­داپ دامۋى ءۇشىن، قولدارىنان كەلگەن بار ونەرىن سالعان. بۇنىڭ ءبارى بولا­شاققا، كەلەشەك ۇرپاققا جاسالعان سارابدال ىستەر سانالدى. ۇزاق جىلدار بويعى ساۋلەت ونەرىنىڭ سىرلارى مول مۇراسى رەتىندە بىزگە جەتتى.

نەگىزى، استانا ءسوزى «تابالدىرىق» دەگەندى بىلدىرەدى ەكەن. مۇنىڭ ءمانىسى كەز كەلگەن الەمگە تابان تيگىزىپ، جاڭا مۇمكىندىكتەرگە جول اشىلاتىنىن سەزدىرەدى. قازاق مەملەكەتتىلىگى بەكەم بولىپ، ەل جۇرەگى سانالاتىن ەلوردا­مىز قارىشتاپ دامي بەرسىن دەگەن ءتى­لەكتەستىك بىلدىرەمىز.