جايدارى جازدىڭ سوڭعى ساتتەرى دە سىناپتاي سىرعىپ بارادى. ۋاقىتتىڭ تەز وتەتىنى سونشا، قالاي تاڭ اتىپ، كۇن باتاتىنىن اڭعارماۋعا اينالدىق. جازبەن بىرگە كوپشىلىگىمىز اسىعا كۇتكەن، جىل بويعى جۇمىس كەزىندە ارقا-باسىمىزدى كەڭگە سالىپ تىنىعۋدى كوكسەگەن دەمالىس كەزەڭى دە اياقتالۋعا تاياۋ. ال سول جىل ون ەكى ايدا ءبىر ءساتى تۇسەتىن قىسقا ۋاقىتتى ءبىز ادەتتە قالاي وتكىزەمىز، ءتيىمدى پايدالانا الامىز با؟..
ارينە، قاشاننان-اق «قولى قيمىلداعاننىڭ عانا اۋزى قيمىلدايتىنى» تۇسىنىكتى. ءبىراق تەر توگىپ، ەڭبەك ەتۋ قانشالىقتى قاجەت بولسا، ادامعا دەمالىس تا سونشالىقتى ماڭىزدى. ەڭبەك پەن دەمالىستى دۇرىس ۇيلەستىرە بىلگەندە عانا ادام اعزاسى قالىپتى داميدى.
ەگەر ادام ورتاشا ەسەپپەن 70 جىل ءومىر سۇرەدى دەسەك، ول – نەبارى 25 مىڭ كۇن. اقپارات كوزدەرىنىڭ دەرەگىنشە، ونىڭ 8 مىڭى – ۇيقىعا، 1500ء-ى – تاماقتانۋعا كەتەدى، 1000 ساعاتى كولىكتە وتەتىن كورىنەدى. باسىم بولىگى، ياعني 9000 ساعاتى وقۋعا جانە جۇمىس ىستەۋگە بولىنەدى. سوندا 40 جىل جۇمىس ىستەيتىن پاقىردىڭ ۇلەسىنە تيەتىن اقىلى، زاڭدى دەمالىس ۋاقىتى – بار بولعانى 960 كۇن ەكەن.
ال دەمالىس – كەز كەلگەن ادامنىڭ قالىپتى دامۋى مەن ىسكەرلىك قابىلەتىنىڭ جان-جاقتى اشىلۋىنا، دەنساۋلىعىنىڭ نىعايۋىنا نەگىز بولاتىن العىشارت. تىنىعۋدىڭ ءتيىمدى ءبىر جولى – ول، ارينە، سالقىن سامالى مەن ساف اۋاسى بويىڭدى سەرگىتىپ، كۇش-جىگەرىڭدى تاسىتار تابيعات اياسىنداعى دەمالىس. قۇستاردىڭ ءۇنى، جاپىراقتىڭ سىلدىرى مەن بۇلاقتىڭ سىڭعىرى جۇرەكتى باۋراپ، كوڭىل كۇيدى كوتەرەدى، شارشاپ-شالدىققان، قاجىعان ادامنىڭ جانىن جادىراتىپ، تىنىشتىق ۇيالاتادى. ءبىراق ءبىز، وكىنىشكە قاراي، دۇرىس دەمالا بىلمەيمىز، مۇمكىن، بىلگىمىز دە كەلمەيدى. «باياعى – قويلىبايدىڭ تاياعى» دەمەكشى، جىلدار بويى ءبىر سارىنمەن، ەسكى سۇرلەۋدى شيىرلاپ جۇرە بەرەمىز. كۇندەلىكتى اتقاراتىنىمىز – ءبىر شارۋا، كورەتىنىمىز – سول ءبىر ادامدار، سول ءبىر ورتا. ءبىرسارىندىلىقتان ءبىز ءتىپتى كۇندەردىڭ كۇنىندە قالاي روبوتقا اينالىپ كەتكەنىمىزدى اڭعارماي دا قالامىز. سوندىقتان كەيدە كاسىپ اۋىستىرۋ، ۇيرەنگەن جايلى ورتادان شىعىپ، جاڭا بىردەڭە باستاۋ، سونى سالاعا بەت بۇرۋ اسا ماڭىزدى.
وسى ورايدا، جاپون بىلگىرلەرىنىڭ ءبىر ۇستانىمى ويلاندىرادى. ولار «ءوزىن باقىتتى سەزىنۋى ءۇشىن ادام ءاربىر 7 جىل سايىن ومىرىندە تىم بولماسا ءبىر وزگەرىس جاساپ تۇرۋى كەرەك» دەپ ەسەپتەيدى ەكەن.
بۇل رەتتە، جاڭاشا بىردەڭەنى كورىپ، سەزىنىپ، سودان جاقسى اسەر الۋدىڭ ءوزى كەرەمەت. بىرەۋلەر تابيعاتپەن قاۋىشۋدان، ەندى بىرەۋلەر ونەردەن ءلاززات الۋدان، تاعى بىرەۋلەر ادامدارمەن ارالاسۋدان رۋحاني كۇش الادى، جىگەرلەنەدى. ال اركىمنىڭ ءوزىنىڭ جان قالاۋىنا، سۇيىكتى ىسىنە مويىن بۇرۋعا قولايلى مۇمكىندىك تۋاتىن كەز دە – دەمالىس ۋاقىتى. ادەتتە جۇمىسباستى اتا-اناسىن كۇنۇزاققا كورمەيتىن بالالار ءۇشىن دە بۇل – ۇلكەن قۋانىش. بالا تەك قارنى توق، كويلەگى كوك بولۋمەن عانا جاقسى ازامات بولىپ شىقپايدى. ماتەريالدىق قۇندىلىقتاردان دا گورى، بالاعا اتا-اناسىنىڭ مەيىرىمى، ماحابباتى قىمبات. دەمەك دەمالىس – بالا-شاعاعا، وتباسىنا كوڭىل ءبولىپ، ولارمەن بىرگە ۋاقىت وتكىزۋ، جۇرەگىنە جول تابۋ تۇرعىسىنان دا تاپتىرمايتىن ۋاقىت. اسىرەسە باياعىداي ءار بالانىڭ جازعى دەمالىسى الدىن الا ويلاستىرىلىپ، ءتۇرلى دەمالىس لاگەرلەرىنە جىبەرۋ جاعى قاراستىرىلماعان، قاراستىرىلعان كۇندە دە ونى اركىمنىڭ قالتاسى كوتەرە بەرمەيتىن بۇگىنگىدەي جاعدايدا بالالاردىڭ اتا-اناسىمەن بىرگە ۋاقىت وتكىزۋى، بىرگە تىنىعۋى ماڭىزدى.
كۇرەڭ كۇندەرى مەن جاۋىن-شاشىنى بىرگە جۇرەتىن كۇز مەزگىلى دە يەك استىندا. دەگەنمەن جايماشۋاق اۋا رايىن پايدالانىپ، ءتيىمدى تىنىعۋعا، دەمالىس ۋاقىتىن بوسقا سارپ ەتىپ، قاپى قالماۋعا ءالى دە كەش ەمەس. باستىسى، نيەت بولسا بولعانى.
كەرەك دەرەك
تەڭىز سۋى ادام اعزاسىنا وتە پايدالى. ياعني ول تاماق، كومەي بەزدەرىنىڭ ءىسۋى، ءتۇرلى تەرى اۋرۋلارى سياقتى سوزىلمالى اۋرۋلارعا مىڭنان ءبىر ءدارۋ. تەڭىز سۋى مەن پايدالى مينەرالدارعا، ميكروەلەمەنتتەرگە تولى اۋا – ورگانيزمدى نىعايتۋعا ىقپال ەتەدى. ماسەلەن...
يود – قالا تۇرعىندارىنا جەتىسپەيدى، قالقانشا بەزىنەن گورمونداردىڭ بولىنۋىنە اسەر ەتەدى جانە زات الماسۋدى رەتتەيدى.
بروم – جۇيكە جۇيەسىن تىنىشتاندىرۋعا وڭدى اسەر ەتەدى.
سەلەن – كلەتكالاردى جاعىمسىز ەكولوگيانىڭ اسەرىنەن بۇزىلۋدان قورعايدى.
ماگنيي – اعزادان قاجەتسىز سولدەردىڭ بولىنۋىنە، بۋىن قىزمەتىن نىعايتۋعا قاجەت.
كاليي – قان قىسىمىن قالىپقا كەلتىرەدى، جۇرەك-قان تامىرلارى قىزمەتى ءۇشىن ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
كالسيي – سۇيەك قۇرىلىسىن قاتايتادى، تىسكە وتە قاجەتتى.
سۋدا ءجۇزۋ كەزىندە ادام دەنەسىنە وزىندىك ماسساج جاسالادى. ول بۇلشىق ەتتەردى قاتايتىپ، قان اينالىمىن رەتتەيدى. بۇل قىز-كەلىنشەكتەرگە وتە پايدالى، ويتكەنى ارتىق سالماق تاستاۋعا كومەكتەسەدى جانە تەرىنىڭ قالپىن جاقسارتادى. ايتپاقشى، سۋداعى ماسساجدى قابىلداۋدىڭ ەڭ وڭاي ءتاسىلى – تولقىن سوققان تاياز سۋدا، جاعالاۋدا جاتۋ. سول سياقتى، قۇمدا جاياۋ ءجۇرۋ دە ىشكى ورگاندارمەن بايلانىستى تابانداعى رەفلەكتورلى نۇكتەلەرىنىڭ قالىپقا تۇسۋىنە جاقسى اسەر ەتەدى.