دارىگەر ءبىر ادامنىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالسا، باسشى مىڭداعان ادامنىڭ ءومىرىن ساقتايدى.
قازاقستاندا مەديسينالىق مەنەدجمەنتتى جەكە ماماندىق رەتىندە وقىتۋ جولعا قويىلىپ كەلە جاتىر. مامانداردىڭ اتۋىنشا، بۇل – وتاندىق مەديسينانىڭ ناتيجەلى بولۋىنا ءوز ۇلەسىن قوسارى ءسوزسىز. مەديسيناداعى مەنەدجمەنتتى جايىندا مەديسينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عىلىمي جانە وقۋ قىزمەتى جونىندەگى پرورەكتورى، م.ع.ك الماگۇل امانگەلدى قىزى ايتىپ بەردى دەپ حابارلادى Almaty-akshamy.kz.
وتكەن جىلى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەلدەگى پروبلەمانى شەشەتىن باتىل مەنەدجەر كەرەكتىگىن ايتقان ەدى. «قازاقستاندى ناقتى جوسپارعا سايكەس، ءبىرىڭعاي ورتالىقپەن ءارى ستراتەگيالىق جانە وپەراسيالىق تۇرعىدان باسقارىلاتىن ءتيىمدى كورپوراسيا رەتىندە قاراستىراتىن ۋاقىت جەتتى. مەملەكەتتىك باسقارۋشىلاردىڭ ءبارى اۋىل اكىمىنەن باستاپ ۇكىمەت مۇشەسىنە دەيىن ءوز جۇمىسىن قايتا قاراپ، ناقتى ناتيجەگە جەتۋى ءتيىس. ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىن قايتا قالىپقا كەلتىرىپ، جۇمىسسىزدىقتى ازايتىپ، حالىقتى قاجەتتى ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءتيىستى شارالاردى قابىلداۋعا ءازىر باتىل مەنەدجەرلەر قاجەت بولىپ وتىر»، – دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
ال مەنەدجەر دەگەنىمىز كىم؟ اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعاندا «manager»، ياعني باسقارۋشى دەگەندى بىلدىرەدى. جالدامالى باسقارۋشى، ءوندىرىستى ۇيىمداستىرۋشى مامان. ول نەگىزىنەن كاسىپورىنداعى نەمەسە فيرماداعى بارلىق جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ، ۇيلەستىرۋ، باسقارۋ ماسەلەلەرىمەن اينالىسادى. قازىرگى تىلمەن ايتقاندا مەنەدجەر دەگەنىمىز – ۇجىمدى ۇيىمداستىرا بىلەتىن باسشى. البەتتە ەلىمىزدىڭ كەلەشەگىنىڭ كەمەل بولۋى ءۇشىن باسەكەگە قابىلەتتى، ءبىلىمدى ءارى ىسكەر، كرەاتيۆتى ويلاي بىلەتىن ادام ءار سالادا كەرەك-اق. سونداي سالانىڭ ءبىرى – مەديسينا. بۇگىندە مەديسينا ءبىر ورنىندا تۇرماي، العا جىلجۋدا. ءتىپتى، ححI عاسىردا مەديسينا سالاسى كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن دامىپ جاتىر. جاسىراتىنى جوق، ەلىمىزدە بۇل سالادا بۇگىنگە دەيىن از رەفورما جۇرگىزىلگەن جوق. سوڭعى كەزدەرى ەلىمىزدەگى مەديسينالىق مەكەمەلەردى دارىگەر ەمەس، مەنەدجەر باسقارۋى كەرەك دەگەن ماسەلە كوتەرىلىپ ءجۇر. ياعني، باس دارىگەر مەنەدجەر بولۋى كەرەك پە، الدە باس دارىگەر بولۋى كەرەك پە دەگەن ماسەلە وزەكتىلىگىن جويعان ەمەس. بۇل ماسەلە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى ءۇشىن ريتوريكالىق سۇراق كۇيىندە قالىپ وتىر. كەيبىر ساراپشىلار كاسىبي مەنەدجەر كەز-كەلگەن ۇيىمدى، سونىڭ ىشىندە مەديسينالىق ۇيىمدا دا ءوز مىندەتتەرىن جوعارى دەڭگەيدە ورىنداپ، كورسەتە الادى دەگەن پىكىردى جاقتايدى. ەندى ءبىر توپ مامان مەديسينانى تەك سول سالانىڭ بىلىكتى ماماندارى باسقارۋ كەرەك دەگەن شەشىمدى ۇيعارىپ وتىر.
بۇل رەتتە «ەمحانانى كىم باسقارۋ ءتيىس، دارىگەر مە، مەنەدجەر مە؟» دەگەن ساۋالىمىزدى قازاقستاندىق مەديسينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عىلىمي جانە وقۋ قىزمەتى جونىندەگى پرورەكتورى، م.ع.ك الماگۇل امانگەلدىقىزىنا قويۋدى ءجون كوردىك.
«دارىگەر دەگەن كەڭ ۇعىم. دارىگەر – قاستەرلى ماماندىق. بۇل ماماندىق يەلەرىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى دە مول، اتقاراتىن جۇمىستارى دا اۋقىمدى. دارىگەردىڭ ەڭبە گىن دارىگەر عانا بىلەدى، تۇسىنەدى»، – دەپ باستادى ءسوزىن الماگۇل امانگەلدى قىزى.
ايتۋىنشا، الەمدىك تاجىريبەدە، رەسەيدەگى جانە الەمدەگى ەمحانالاردا باسقارۋدىڭ نەگىزگى ەكى مودەلى بار. ءبىرىنشى جاعدايدا كلينيكا باسشىسىنىڭ مەديسينالىق ءبىلىمى بار (باس دارىگەر). ەكىنشى جاعدايدا كلينيكانى مەديسينالىق ءبىلىمى جوق ديرەكتور باسقارادى (ەكونوميكالىق، باسقارۋشىلىق، زاڭگەرلىك جانە ت.ب. ءبىلىمى بار). ەسكەرەتىن ءجايت، ونىڭ قاراماعىندا بارلىق مەديسينالىق بولىمگە جاۋاپتى مەديسينالىق ورىنباسارى بار.
«دارىگەر ءبىر ادامنىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالسا، باسشى مىڭداعان ادامنىڭ ءومىرىن ساقتايدى. سەبەبى، سەن بارىنە جاۋاپتىسىڭ. كەڭەس وداعى كەزىندە كوپ باسشىلار سول اۋرۋحانانى باسقارا ءجۇرىپ، وتا دا جاساي بەرەتىن. ول كەزدە ەمحانانى باسقارۋ تەتىگى كوبىنە حيرۋرگتەرگە بەرىلەتىن» دەپ جالعاستىردى ءسوزىن الماگۇل امانگەلدى قىزى.
«ءوزى دارىگەر ءارى باسشى ناۋقاستى وتاعا جان-جاقتى دايىندايدى. ەگەر ءبىر قاتەلىك كەتسە، سونىڭ ىشىندە قايناپ جۇرگەننەن كەيىن ءوزى ءبارىن بىلەد. وتادان شىققاننان كەيىن سونى تۇزەيدى. دارىگەرلەرگە جاعداي جاسايدى. كەيدە باسشىعا مىناۋ كەرەك دەيسىڭ، ءبىراق ول ءوزى سونىڭ ىشىندە بولماعان سوڭ، ءيا دەپ ۋادە بەرگەنمەن، الماۋى مۇمكىن. ول الىنباعاننان كەيىن حيرۋرگ بارىمەن ىستەي بەرەدى. ال باسشىنىڭ ءوزى جۇرسە، ءوزى ىستەگەنەن كەيىن، كوزىمەن كورگەن سوڭ، ءتىپتى ەڭ سوڭعى ءجىپتى دە الۋعا تىرىسادى. قۇرال-سايماننىڭ دا تۇگەل بولۋىن قاداعالايدى. باسشى بولۋ ءبىر باسقا، دارىگەر-باسشى بولۋدىڭ ءجونى بولەك»، – دەيدى سپيكەر.
كاسىپقوي مەنەدجەر كەز-كەلگەن جاعدايدا كەز-كەلگەن كاسىپتى دوڭگەلەتىپ اكەتە الادى دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. ويتكەنى، جۇمىستىڭ نەگىزگى پرينسيپتەرى وزگەرمەيدى. ونىڭ ۇستىنە ءبىر سالادان ەكىنشى سالاعا اۋىسقان كەزدە «نارىقتى باقىلاپ»، ادەبيەتتەردى اقتارىپ، مامانداردان كەڭەس الىپ، سول ورتاعا تولىقتاي ەنۋگە، قىزمەتكەرلەرمەن دۇرىس قارىم-قاتىناس ورناتۋعا ابدەن بولادى. دەسە دە، «شىمشىق سويسا دا، قاساپشى سويسىن» دەگەن تامسىلگە سۇيەنسەك، باس مەنەدجەردىڭ تىم بولماعاندا مەديسينا تۋرالى تۇسىنىگى، پاراسات-پايىمى بولعانى قۇبا-قۇپ، ارينە.
الماگۇل امانگەلدى قىزىنىڭ ايتۋىنشا، كەز-كەلگەن تالانتتى دارىگەردەن جاقسى ۇيىمداستىرۋشى شىقپاۋى مۇمكىن. اركىمنىڭ وزىنە ءتان مىنەز-قۇلقى بار. باسشىدا باسقارۋشىعا ءتان كوشباسشىلىق قاسيەت، ۇجىمدى ۇيىستىرىپ، ورتاق ىسكە جۇمىلدىرا الاتىنداي قابىلەت بولۋى كەرەك. ءبىراق ەلىمىزدە ۇيىمداستىرۋ ىسىندە قابىلەتى جوعارى بىلىكتى دارىگەر-باسشىلار از ەمەس.
مەديسيناداعى مەنەدجمەنتتى دامىتۋ ارقىلى ساپانى جاقسارتۋ، بۇل سالاداعى قىزمەت تۇرلەرىن حالىققا نەعۇرلىم قولجەتىمدى ەتۋ وتە وزەكتى. ويتكەنى ەلىمىزدەگى مەديسينالىق ۇيىمداردىڭ ءبارى بىردەي جاقسى جۇمىس ىستەي بەرمەيدى. جاسىراتىنى جوق، مەملەكەتتىك ۇيىمدارداعى جاعداي سىن كوتەرمەيدى. كەزەكتىڭ كوپتىگى، جاقسى مامانداردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى سەكىلدى ماسەلەلەردىڭ قوردالانىپ قالعانى – باسقارۋ رەسۋرستارىنىڭ اقساپ، جاقسى مەنەدجمەنتتىڭ جەتىسپەي جاتقانىنان بولار، ءسىرا. ول ءۇشىن بۇگىنگى زامانداعى اۋرۋحانالار مەن ەمحانالاردى مەڭگەرۋ ءۇشىن ارنايى ءبىلىم قاجەت. ياعني، مەنەدجمەنت قاجەت. وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ماقساتىندا ەلىمىزدە مەديسينالىق مەنەدجمەنتتى جەكە ماماندىق رەتىندە وقىتۋ جولعا قويىلىپ كەلە جاتىر. بۇل – وتاندىق مەديسينانىڭ ناتيجەلى بولۋىنا ءوز ۇلەسىن قوسارى ءسوزسىز.