ءبىز 30 جىلدان بەرى ابايدىڭ بەينەسىن سومداپ جۇرگەن كينو جانە تەاتر اكتەرى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى بولات ابدىلمانوۆپەن سۇحباتتاسقان ەدىك.
– اباي كۇنىنىڭ ءسىز ءۇشىن ماڭىزى قانداي؟
– ابايدى ۇلىقتاۋ – قازاقتى ۇلىقتاۋ دەگەن ءسوز. ول – ۇلتىمىزدىڭ بەتكە ۇستارى، قازاق رۋحانياتىنىڭ كوشباسشىسى. ەلباسى دا «ابايدى تانىتۋ ارقىلى بۇكىل الەمگە قازاق حالقىن تانىتامىز» دەگەن. ادامنىڭ تۇرىنە، تۇسىنە، دىنىنە قاراماي، ءبارىن باۋىرىم دەپ سۇيۋگە شاقىرۋ ارقىلى ول كۇللى ادامزاتتىڭ ابايىنا اينالىپ وتىر. سوندىقتان بۇل مەرەكەنىڭ مەن ءۇشىن دە، ۇلت ءۇشىن دە تۇعىرى بيىك.
– «اباي جۇمباعى، ونىڭ فيلوسوفياسى – ءالى تولىق اشىلماعان ءبىرتۇتاس الەم» دەيدى ماماندار. سىزگە اقىندى قاي قىرىنان تانىتۋ قيىنعا سوقتى؟
– ءيا، اباي الەمى – وزىنشە ءبىر داريا. ءاربىر دەتال ماڭىزدى. ءتىپتى، ابايدىڭ قالاي كۇلەتىنىن جەتكىزۋ ءۇشىن دە الدىمەن ونى تۇسىنە ءبىلۋ كەرەك. العاشقى جىلدارى قيىنعا سوققانى راس. داۋسىمدى دۇرىس قويا الماي، ءوزىمدى-وزىم تابا الماعان، رولگە تولىق ەنە الماي قينالعان كەزدەرىم بولدى. جىلدار بويى وسى ءرولدىڭ اينالاسىندا جۇرگەندىكتەن، بىلتىر تەلەحيكاياعا تۇسكەندە مەن قاي جەردە قانداي كوڭىل-كۇي، قانداي ميميكا، قانداي قوزعالىس قاجەت ەكەنىن ءسوزسىز-اق سەزىنىپ، ىشتەي ءبىلىپ وتىردىم. جالپى، ابايدىڭ جان-دۇنيەسىن كورەرمەنگە تولىق جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. اسىرەسە، ءولىم اۋزىندا جاتقان ەت باۋىرى – بالاسىمەن قوشتاسۋى، وسپاننان كەيىن ابىشتەن ايىرىلۋى سياقتى كادرلاردى ويناۋ اۋىر بولدى. مەن ءرولدى قانشالىقتى شەبەر سومداسام دا، اركىمنىڭ ويىندا ءوز ابايى بار. اركىم ابايدى وزىنشە، ءوز قىرىنان كورەدى.
– ءار ءرول اكتەردى وزىنشە تاربيەلەيدى دەسەك، حاكىم ابايدىڭ ءرولى سىزگە نە بەردى؟ ابايدىڭ تۇڭعيىعىنا بويلاۋ قانشالىقتى اسەر ەتتى؟
– اباي الەمى ءتىپتى، مەنىڭ ومىرلىك ۇستانىمىمدى، كوزقاراسىمدى، پوزيسيامدى وزگەرتتى دەسەم بولادى. 30 جاسىما دەيىن مەن «ەڭكەيگەنگە ەڭكەي، شالقايعانعا شالقاي» دەپ، باسىنان ءسوز اسىرمايتىن ادام بولدىم. ال ابايدى تانىعاننان كەيىن ەڭكەيگەنگە دە، شالقايعانعا دا ەڭكەيۋدى، كىشىپەيىل بولۋدى ۇيرەندىم. اقىننىڭ ءوزى «جۇرەكتىڭ كوزى اشىلسا، حاقتىقتىڭ تۇسەر ساۋلەسى. ىشتەگى كىردى قاشىرسا، ادامنىڭ حيكمەت كەۋدەسى» دەپ، ولەڭدەرىندە، قارا سوزدەرىندە جۇرەك ماسەلەسىن كوپ قوزعاعان. ماسەلەن، كەشىرىمشىل بولۋ، جۇرەكتىڭ تازالىعى، ناپسىمەن جۇمىس ىستەۋ، اقىل مەن جۇرەكتى تەڭ ۇستاۋ مەنى رۋحاني كەمەلدىككە جەتەلەدى. ءقازىر جاسىم 60-تان استى. ابايدىڭ 45 قارا ءسوزىن جاتقا بىلەمىن. ال ونىڭ ماعىناسىن ءتۇسىنىپ، تەڭىزدىڭ تۇبىندەگى مارجانعا سۇڭگىگەندەي بولعان سايىن ومىرلىك تە، اكتەرلىك تە تاجىريبەم وسە بەرمەك. جالپى، اباي وبرازىن سومداۋ مەنى سابىرلىققا، جان تازالىعىنا ۇيرەتتى. ادامعا اكتەر بولۋ ءۇشىن دە جۇرەك تازالىعى كەرەك. ءازىربايجان مامبەتوۆتىڭ «جۇرەگىندە قاتىگەزدىگى بار ادامنىڭ ساحناعا شىعۋعا حاقىسى جوق» دەگەن ءسوزىنىڭ جانى بار. اكتەردىڭ جۇرەگى نەعۇرلىم جۇمساق، پەيىلى تازا بولسا، ساحناداعى ءار ءسوزىن جۇرەگىنەن وتكىزىپ، كورەرمەنگە جەتكىزە الادى.
– بۇگىنگى تاۋەلسىز ەلدىڭ ۇرپاعىنا قانداي ابايدى كوبىرەك تانىتۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟
– اباي ەشقاشان ەسكىرمەيدى. ونىڭ مۇراسى ەشقاشان ماڭىزدىلىعىن جوعالتپاق ەمەس. ال قازىرگى جاستارعا كۇرەسكەر ابايدى كوبىرەك تانىتۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. تاۋەلسىز ەلدىڭ جاستارى قايراتتى، جىگەرلى، باسەكەگە قابىلەتتى بولۋعا مىندەتتى. ءبىراق بىرەۋدى جەڭگەن، بىرەۋدەن وزعان ادام مىقتى ەمەس. ءوزىن جەڭە بىلگەن، ءناپسىسىن تىزگىندەي بىلگەن ادامنىڭ وزاتىنىن ءارقاشان ەستە ۇستاعان ءجون. جاستار، البەتتە، ءبىلىمدى بولۋى كەرەك. ال اقىل مەن عىلىمنىڭ ساۋىتى – مىنەز دەگەنگە قۇلاق اسساق، ۇلتىڭدى ءسۇيۋ، ەلىڭدى ءسۇيۋ، سول جولدا قىزمەت ەتۋ تۇپتەپ كەلگەندە مىنەزگە بايلانىستى. ابايدىڭ: «ورتاڭا بىلىمىڭمەن ەمەس، مىنەزىڭمەن سياسىڭ» دەپ وتىرعانى – وسى.
سۇحباتتاسقان ايىم نۇرمان.