مەملەكەت باسشىسى كەزەكتى جولداۋىندا حالىققا سەنىمدى تۇردە وسىلاي دەدى.
پارلامەنتتە ايتىلعان جولداۋىن تۇگەل تىڭدادىم. ءوزىم ءۇشىن وزەكتى دەگەن جەرلەرىن قاعازىما ءتۇرتىپ الدىم. تۇستەن كەيىن ينتەرنەتتەن تاعى قايتالاپ وقىپ شىعىپ، ءوزىمنىڭ وقىرماندارىم ءۇشىن ويعا تۇيگەندەرىمدى قاعازعا ءتۇسىردىم. قازاقستاندا ءومىر سۇرەتىن، ەلىنىڭ تاعدىرىنا الاڭدايتىن، ءوز بولاشاعىن وسى ەلمەن بايلانىستىراتىن ءاربىر قازاقستاندىق بۇل جولداۋدى وسىلاي تاپتىشتەپ وقىپ، جۇرگەن ورتاسىندا تالقىلاۋى كەرەك.
سونىمەن ق ر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ نە دەدى؟
«بارىنە بىردەي مۇمكىندىك بەرەتىن وركەنيەتتى ەل – ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرامىز. زاڭ جانە ءتارتىپ، ءوزارا تۇسىنىستىك، تىلەكتەستىك پەن جاۋاپكەرشىلىك بارىنەن بيىك تۇراتىن ءتيىمدى مەملەكەت بولامىز.
تاعى دا ايتامىن: ءبىزدىڭ نەگىزگى ماقساتىمىز – زاڭدى قاتاڭ ساقتاۋ، قوعامدىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋ.
ءبىز مادەنيەتتى، ءبىلىمدى، عىلىمدى دامىتۋ ارقىلى قازىرگى اشىق الەمنىڭ ءبىر بولشەگى بولۋعا ۇمتىلۋىمىز كەرەك. الدىمىزعا قويعان بيىك ماقساتقا جەتۋ وڭاي بولمايدى. ءبىراق بۇكىل ەل بولىپ كىرىسسەك، بۇل – قولدان كەلەتىن شارۋا. حالىق، بيزنەس جانە بيلىك وكىلدەرى بار كۇش-جىگەرىن جۇمىلدىرۋى كەرەك. سوندا عانا مەملەكەتىمىزدىڭ قازىرگى دامۋ ۇلگىسىن تۇبەگەيلى وزگەرتە الامىز، كەدەرگىنىڭ ءبارىن جەڭەمىز»،- دەدى الدىمەن. سوعان جەتۋ ءۇشىن مەملەكەت باسشىسى ايتقانداي “…ەڭ باستىسى، قوعامدىق سانا، ازاماتتاردىڭ نيەتى وزگەرۋى كەرەك. ونسىز باسقا جۇمىستىڭ ءبارى بەكەر...”
ءبىز وسىنداي باتىل قادامعا بارىپ وتىرعان پرەزيدەنتىمىزگە ءارقايسىمىز كومەكتەسۋىمىز كەرەك! ماعان مەملەكەت نە بەرەدى دەپ ەمەس، مەن قايتسەم تاۋەلسىزدىگىمدى باياندى ەتۋگە اتسالىسامىن. قايتسەم ءبىر تامشى تەرىم سىڭەدى دەۋىمىز كەرەك.
مەملەكەتتىڭ باستى تىرەگى –ەكونوميكا. جولداۋدا سوعان قالاي رەفورما جاسايمىز دەيدى.
«قازىرگى ەڭ باستى مىندەت – ەلىمىزدىڭ مىقتى ونەركاسىپتىك نەگىزىن قالىپتاستىرۋ جانە ەكونوميكامىز ءوزىمىزدى تولىق قامتاماسىز ەتە الاتىن جاعدايعا جەتۋ. سوندىقتان وڭدەۋ سالاسىن جەدەل دامىتۋعا باسا ءمان بەرۋىمىز قاجەت.
بۇل رەتتە مەتالدى تەرەڭ وڭدەۋ، مۇناي-گاز جانە كومىر حيمياسى، اۋىر ماشينا جاساۋ، ۋراندى كونۆەرسيالاۋ جانە بايىتۋ، اۆتوبولشەكتەر جانە تىڭايتقىشتار شىعارۋ سياقتى باعىتتارعا ايرىقشا نازار اۋدارعان ءجون. باسقاشا ايتساق، جوعارى دەڭگەيدە وڭدەلگەن ءونىم شىعاراتىن كلاستەر قۇرۋ كەرەك». بۇدان ارتىق نە دەسىن؟! بىردەڭە دەسە، جۇمىس جوق دەيمىز عوي. ەگەر وسى باعىتتى قولعا الساق – جۇمىس تابىلدى دەگەن ءسوز بارىنە.
جالپى، كەمىندە 15 ءىرى جوبادان تۇراتىن ناقتى ءتىزىم دايىندالۋعا ءتيىس. وسى سالادا بۇرىن بولعان قاتەلىكتەردى قايتالاۋعا بولمايتىندىقتان، الدىمەن
«مەملەكەت وتاندىق ءونىم وندىرۋشىلەردى قورعاۋعا مىندەتتى. بۇل – ءبىزدىڭ ەكونوميكامىز وزگەلەر ءۇشىن جابىق دەگەن ءسوز ەمەس. ەكونوميكامىز باسقا ەلدەرگە ءاردايىم اشىق بولۋعا ءتيىس. ءبىراق ۇلتتىق بيزنەستىڭ مۇددەسىن قورعاۋ كەرەك»،- دەپ تاپسىردى..
ءبارىمىز اۋىلدان وستىك. سونىڭ تىلەۋىن تىلەيمىز. اۋىل گۇلدەنسە ەكەن دەيمىز. قازاقتىڭ دالاسى باي، جەرى كەڭ. نەگە اگرارلىق سالانى وركەندەتپەيمىز دەپ ارماندايمىز. مىنە سوعان جولداۋدا: «الدىمىزدا تاعى ءبىر وتە ماڭىزدى مىندەت تۇر. ءبىز اگروونەركاسىپ كەشەنىندە ناقتى سەرپىلىس جاساۋىمىز كەرەك. اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ الەۋەتى وراسان زور. ءبىراق ءبىز قولدا بار مۇمكىندىكتەردى ءالى دە تولىق پايدالانباي وتىرمىز.
قازاقستاننىڭ اينالاسىندا ءونىم وتكىزەتىن وتە ۇلكەن نارىقتار بار. وندا ساپالى ازىق-تۇلىك ونىمدەرى تاپشى. قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق ماقساتى – ەۋرازيا قۇرلىعىنداعى باستى اگرارلىق ورتالىقتىڭ بىرىنە اينالۋ. وسى ماقساتقا قول جەتكىزەمىز دەسەك، ەڭ الدىمەن، ءونىمدى جوعارى دەڭگەيدە وڭدەۋگە كوشۋىمىز قاجەت. ونسىز بولمايدى. ءبىز الداعى ءۇش جىل ىشىندە اگروونەركاسىپتەگى وڭدەلگەن ءونىم ۇلەسىن 70 پايىزعا جەتكىزۋىمىز كەرەك. بۇل – ناقتى مىندەت. جۇرتتى ءونىم وڭدەۋگە ىنتالاندىرۋ كەرەك. ول ءۇشىن سالىق ساياساتىن قايتا قاراۋ قاجەت»،- دەدى. .
ماشينا-تراكتور پاركىنىڭ ابدەن ەسكىرىپ، توزىپ كەتكەنىن دە پرەزيدەنت ءبىلىپ، جولداۋىندا تىلگە تيەك ەتتى. «ءقازىر اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىنىڭ 80 پايىزى توزىپ تۇر. سوندىقتان جىل سايىن ونىڭ 8-10 پايىزىن جاڭارتىپ وتىرۋ قاجەت. بۇل رەتتە ەلىمىزدەگى تەحنيكا وندىرۋشىلەر مەن شارۋالاردىڭ دا مۇددەسىن ەسكەرگەن ابزال».
ەگىن شارۋاشىلىعىندا ماڭىزدى رەفورما جاسايتىن كەز كەلدى. ەگىس تۇرلەرىن كوبەيتۋىمىز كەرەك. سونداي-اق كوبىرەك پايدا اكەلەتىن داقىلدار ەككەن ءجون. سۋدى كوپ قاجەت ەتەتىن ەگىس القابىن بىرتىندەپ ازايتىپ، ءبىر عانا داقىل ءتۇرىن ەگۋدى شەكتەۋ قاجەت. ديقانداردى جەرگىلىكتى تۇقىممەن قامتاماسىز ەتۋ ماڭىزدى. سونىمەن قاتار جاڭا سۇرىپتاردى شىعارىپ، ونى ءوسىرۋ ماسەلەسىن شەشكەن ءجون»..
حالقىمىزدا «سۋدىڭ دا سۇراۋى بار» دەپ بەكەر ايتپاعان. ال، الەمدە داۋدىڭ باسى – سۋ بولىپ تۇر. اسىرەسە، اۋىز سۋ تاپشى. الداعى ۋاقىتتا ۇلكەن سوعىس سۋ ءۇشىن بولۋى مۇمكىن دەگەن بولجام بار.
«سۋ دەگەنىمىز – ۇنەمدەپ پايدالانباسا، تەز تاۋسىلاتىن شەكتەۋلى رەسۋرس. ونسىز شارۋالاردىڭ كۇنى قاراڭ. سول سەبەپتى بۇل سالادا زاڭسىزدىققا جول بەرىلمەيدى. تالاپقا باعىنبايتىندار قاتاڭ جازاعا تارتىلادى.
ەلىمىز ءۇشىن سۋدىڭ ماڭىزى مۇناي، گاز نەمەسە مەتالدان كەم ەمەس. سۋ شارۋاشىلىعى جۇيەسىن ءتيىمدى دامىتۋ ماسەلەسىمەن دەربەس مەكەمە اينالىسۋى قاجەت دەپ سانايمىن»،- دەگەن مەملەكەت باسشىسى سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاسيا مينيسترلىگى قۇرىلاتىنىن مالىمدەدى.
ورتا كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ماسەلەسىنە توقتالىپ، «ەڭ الدىمەن، ورتا بيزنەستىڭ دامۋىن تەجەپ تۇرعان كەدەرگىلەردى جويۋ قاجەت. ورتا كاسىپكەرلىكتىڭ باسىم بولىگى ابدەن دامىعان كەزدە بولشەكتەنىپ كەتەدى. ويتكەنى ولارعا شاعىن بيزنەس دەڭگەيىندە قالعان الدەقايدا «قولايلى». ۇكىمەت شاعىن بيزنەستى ءوزارا بىرىگىپ، ءىرى كاسىپ يەلەرى بولۋعا ىنتالاندىرۋ ءۇشىن زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزۋى كەرەك.
تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە – كاسىپكەرلىكتىڭ بۇگىنگى احۋالى. بيلىك پەن بيزنەستىڭ اراسىندا سىندارلى ديالوگ بولۋى قاجەت. قازىرگى وتپەلى كەزەڭدە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ كەمشىلىككە جول بەرەتىنى، كەيدە اسىرا سىلتەيتىنى جاسىرىن ەمەس. سوندىقتان ەكونوميكالىق سيپاتتاعى كەيبىر زاڭ بۇزۋ ارەكەتتەرىن قىلمىس ساناتىنان الىپ تاستاۋ جۇمىسىن جالعاستىرۋ قاجەت. بۇل جەردە ءسوز كاسىپكەرلەرگە جانە ولاردىڭ ەكونوميكالىق تەرىس ارەكەتكە قاتىستى ىستەر تۋرالى بولىپ وتىر. سالىق سالاسىندا زاڭ بۇزعانداردى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋعا نەگىز بولاتىن شەكتى انىقتايتىن ءادىل مەحانيزم ەنگىزۋ قاجەت»،- دەگەن جولداۋدا.
«قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ كاسىپكەرلەردى قۋدالاۋىن ءبىرجولا توقتاتۋ كەرەك. مۇنداي ارەكەتتەرگە تىيىم سالىنعان. ءبىراق، سوعان قاراماستان، ءالى دە جالعاسىپ جاتقانىن بىلەمىن. وسىنداي مالىمەتتەر كەيدە ادەيى تاراتىلىپ جاتادى، ءتىپتى، ولار جالعان بولۋى دا مۇمكىن. قالاي دەسەك تە، بۇل – نازاردان تىس قالدىرۋعا بولمايتىن ماسەلە»،- دەدى دە سوندىقتان جۋىق ارادا ەلىمىزدىڭ بيزنەس وكىلدەرىمەن ارنايى كەزدەسۋ وتكىزەتىنىن مالىمدەدى.
سونىمەن قاتار اۋدان اكىمدەرىنە سول جەردەگى ماسەلەلەردى جەدەل شەشۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى بيۋدجەتتى باسقارۋ قۇقىعى بەرىلەتىنىن ايتتى.
«اركىم وتانشىل، ءبىلىمپاز، ەڭبەكقور، ءتارتىپتى، ادال، ءادىل، ۇنەمشىل ءارى جاناشىر بولسا، الىنبايتىن اسۋ جوق. ابايدىڭ «تولىق ادام» ىلىمىنەن باستاۋ الاتىن «ادال ازامات» تۇجىرىمداماسىنىڭ تۇپكى ءمانى – وسى. تاعى دا قايتالايمىن: ادىلەتتى قازاقستان جانە ادال ازامات ۇعىمدارى ەگىز قۇندىلىق رەتىندە ءاردايىم قاتار جۇرۋگە ءتيىس. شىن مانىندە، ادالدىق جوق جەردە ەشقاشان ادىلدىك بولمايدى. ءاربىر ادام ءىسى مەن ءسوزى ءبىر جەردەن شىعاتىن ادال ازامات بولسا، ادىلدىك ورنايدى»،- دەپ سەنىم ءبىلدىردى. .«مەن ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتىن وسى قاسيەتتى پارىزعا ادال بولۋعا شاقىرامىن.
بەرەكەلى بىرلىگىمىزدى ساقتاپ، تاباندى ەڭبەك ەتسەك، وتانىمىزدى كوركەيتىپ، ۇرپاققا دامىعان مەملەكەت رەتىندە تابىستاساق، بابالار اماناتىنا ادالدىق دەگەن – وسى!»،- دەگەن جولداۋ نەگە كوڭىلىمىزگە قونباسىن. قاشان ءبىز وسىنداي اقتارىلا ايتىلعان جولداۋ كوردىك. ەندى ءارقايسىمىز وندا ايتىلعانداردىڭ ورىندالۋىنا اتسالىسايىق.