ەلىمىزدە 1 ناۋرىز – العىس ايتۋ كۇنى رەتىندە بەكىتىلگەن. بۇل – بىرلىك پەن تاتۋلىقتىڭ، مەيىرىم مەن ىزگىلىكتىڭ سيمۆولىنا اينالعان مەرەكە.
اتاۋلى كۇن ەل بىرلىگى مەن وتان تۇتاستىعىن، حالقىمىزدىڭ ءوزارا قامقورلىعىن دارىپتەۋدى كوزدەيدى. ەل ازاماتتارىنىڭ مۇنداي ىزگى جانە ورتاق قۇندىلىعى مەملەكەتتىڭ كوركەيۋى مەن دامۋىندا باستى فاكتور رەتىندە قارالادى. قازاق ەلى – وسى ءبىر قاسيەتتى توپىراقتا جاساعان ءار ۇلت پەن ۇلىستىڭ قۇتتى شاڭىراعى. ونىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن تۇراقتىلىعى ءار ۇلت وكىلىنىڭ ورتاق تىلەگى، ورتاق مۇددەسىنەن تۋىندايدى. ءار شاڭىراقتاعى ىزگىلىك، ءوزارا باۋىرمالدىق تۇتاس ەلدەگى بەيبىتشىلىك بايتەرەگىنە ءنار بەرمەك. بىرلىك پەن تاتۋلىقتى دارىپتەيتىن مەرەكە بارشا وتانداستارىمىز ءۇشىن قۇتتى بولعاي!
قوعام قايراتكەرى، «پاراسات» وردەنىنىڭ يەگەرى اسىلى وسمان:
قازاق ەلى ستالين جىلاتقان حالىقتى جۇباتتى
قانشاما ۇلت پەن ۇلىسقا التىن ۇيا بولعان بۇل قاسيەتتى دە كيەلى مەكەندە ءبىر اتانىڭ بالاسىنداي، ءبىر قولدىڭ سالاسىنداي كۇن كەشىپ جاتىرمىز. قازاق ەلى سوناۋ قيىن-قىستاۋ زاماندا قازاقستانعا جەر اۋدارىلىپ كەلگەن، جاداپ-جۇدەپ جەتكەن قانشاما ەتنوستارعا پانا بولدى. ءۇيىنىڭ ەكى بولمەسى بولسا ءبىر بولمەسىن، ەگەر جالعىز بولمە بولسا بۇرىشىن بەرىپ، اس-سۋىمەن ءبولىستى. سول كەزدەگى كەڭەستىك قىزىل يمپەريانىڭ ءار توڭىرەگىنەن قۇقاي كورگەندەردى باۋىرىنا باستى. مىنە، سول اش جۇرتتىڭ قارنى تويدى، كوسەگەسى كوگەردى. كەيبىرى ابدەن جەتىلىپ، اۋقاتتى بولدى. بولىپ-تولىپ، ءوز تاريحي وتاندارىنا دا قايتتى. ال ولاردى وسىنشاما زاۋالدان امان ساقتاپ، جوقتى بار ەتىپ، ءالسىزدى كۇشتى ەتكەن ول – مەنىڭ التىن جۇرەكتى، دوس بولعانعا قۇشاق جاياتىن، قيىندىققا قاسقايىپ قارسى تۇراتىن دا – قازاق جۇرتىم.
تاريحتان از كەم ايتايىن. حح عاسىردىڭ ورتا شەنىندە، سوعىستىڭ تۇسىندا كاۆكازدان ءارتۇرلى حالىقتى ۆاگونعا تيەپ ءبىر تۇندە دەپورتاسيالادى. كەڭەستىڭ وزبىر ساياساتى ەشكىمدى ايامادى. پويىز ۆاگونىنىڭ ءىشى سۋىق. وندا اياعى اۋىر ايەل، بالا-شاعا، ۇلكەن كىسىلەر بۇرسەڭدەپ، اشتان قىرىلعاندارى قانشاما. كەيبىر ءجانتاسىلىم ەتكەندەردى جولدا قالدىرىپ كەتە باردى. قايدا، قالاي باراتىنىن ەشكىم بىلمەيدى. الدىمىز تاس-تۇنەك. سوندا وتاربانىڭ باسى قازاقستانعا قاراي بۇرىلدى. ورال شەكاراسىنا قاراي بەت الدى. جولدا ءار ۆاگوندى اجىراتىپ وتىردى. ءبىزدىڭ جانۇيا شۇرايلى وڭتۇستىكتىڭ تۇلكىباس اۋدانىنا كەلىپ قونىستاندى. مارقۇم اكەم تۇلكىباستىڭ قىرلارىن ءوزىنىڭ تۋىپ-وسكەن جەرىنە ۇقساتىپ، ەسكە الىپ وتىرۋشى ەدى. ول كىسى التى بالامەن جالعىز ءوزى قالدى. انامىز ەرتە دۇنيەدەن ءوتتى. اكەم بولسا ءبىزدى ءوسىردى، جەتكىزدى. مىنە، وسىنداي تاۋقىمەتتە بىزگە پانا بولعان، وقىتىپ-شوقىتىپ، وسىرگەن – قاسيەتتى قازاق جەرى. حالىق اراسىندا «وتكەندى ۇمىتساڭ، كەلەشەك ساعان تاس اتادى» دەيدى. تەگى راس ءسوز. ءار اتقان تاڭ ءۇشىن اۋەلى جاراتقانعا، سوسىن قازاق حالقىنا بەيبىت مامىراجاي كۇن ءۇشىن شۇكىرشىلىك ەتۋ كەرەك. ءبىر نارسەنى قاپەرگە الايىق. ۇلى دالانىڭ يەسى دە، كيەسى دە قازاق ەكەنىن ۇمىتپايىق! قازاقتىڭ نانى قانداي ءتاتتى بولسا، ءتىلى دە سونداي شۇرايلى. سوندىقتان ءبىر وتاننان نان جەپ، سۋ ىشكەندەر قازاق ءتىلىن دە سىيلاۋعا ءتيىس. مىڭ جاسا قاسيەتى وتانىم – قازاقستانىم. مىڭ العىس ساعان، و قاسيەتتى قازاق ەلىم. باسىڭنان ب ا ق تايماسىن، دۇنيە تۇرعانشا تۇر. ءاردايىم ءوسىپ-ونىپ، الەمنىڭ الدىندا بولايىق!
قحا مۇشەسى، ف.ع.د.، پروفەسسورى ءالىمجان حامرايەۆ:
ەلدىكتىڭ تۇعىرى ماڭگى بولسىن!
ءبىز وسىندا وسىپ-وندىك. وقۋ وقىپ، ءبىلىم الدىق. عىلىمي ىزدەنىستەر جاساپ، دوكتورلىق دارەجە قورعادىق. ەلىمىزدە قاشاندا ەڭبەك ەتىپ، ناتيجە كورسەتەتىندەرگە ەسىك اشىق. ەڭ باستىسى – اق ادال كوڭىل، ەڭبەكقورلىق بولسا جەتكىلىكتى.
ادەبيەت – ادامنىڭ جانىن تەربەيدى. نەگىزىندە شىعارماشىلىق ادام ءبارىن بايقايدى. قوعامداعى پروسەستەردى جۇرەك تۇكپىرىنەن وتكىزەدى. ساراپتاپ، بايىپتاپ كىتاپ جازادى. ايتپاعىم، قازاق، اعىلشىن، ورىس ادەبيەتى بولسىن بارىندە ءبىر قاعيدا بار. ياعني ادال تىرلىك قىل، ماڭايىڭداعىلارعا مەيىرىم شاپاعات توك، ءاربىر ارايلى تاڭعا تاۋبە ەت جانە اينالاڭداعى ادامعا، قوعامعا العىس ايتا ءجۇر دەگەندى مەڭزەيدى. ءبىزدىڭ ۇيعىر ادەبيەتى دە بەرەكە مەن تاتۋلىققا ۇندەيدى.
بىزگە پاتريوت بولا ءتۇسۋ قاجەت. جاستارىمىزدى وتانشىلدىق رۋحقا تاربيەلەي بىلەيىك. حاكىم اباي «ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي باۋىرىم دەپ» دەپ مۇقىم ەل-جۇرتقا قاناتتى ءسوز ايتىپتى. ايرانداي ۇيىپ، ءبىر شاڭىراق استىندا ءتاتۋ-تاتتى ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىز. بارىنە شۇكىر، تاۋبە! ەندىگى مەجە وسى بيىكتى ۇستاپ تۇرۋ. ۇرپاقتان-ۇرپاققا بەيبىت كۇننىڭ ءقادىرىن ۇعىندىرىپ، ايتىپ تاعىلىم-ونەگە كورسەتە بىلسەك، ءبىزدى جاۋ دا، داۋ دا المايدى. ورتاعاسىرلىق اقىندار سايف ساراي، احمەت ياسساۋي ءبارى ءبىر ۇلىلىقتى – بىرلىكتى جىرلاعان.
الەم بارشاعا ورتاق. جەر ادامزات تىرشىلىك ەتۋ ءۇشىن جارالعان. سونىڭ ىشىندە اركىمنىڭ قونىستانعان اۋماعى بار. ال ءوز جەرىڭدى قۇرمەتتەپ، وزگەلەرگە ىزگىلىكپەن قاراپ، مەيىربان اق ادال كوڭىل تانىتۋ بۇل – ادامگەرشىلىكتىڭ ۇلكەن شىڭى. سوندىقتان بىرلىك بارىنەن ماڭىزدى.
دۇنيە دۇبىرلەپ، توڭىرەك تولقىپ تۇر. وسىنداي الماعايىپ شاقتا، ىرگەمىز بەرىك، باۋىرىمىز ءبۇتىن بولسا، ودان ارتىق باقىت جوق. ءبىز ءۇشىن ۇلكەن شاتتىق ول وتباسىنىڭ اماندىعى، بالا-شاعانىڭ قۋانىشى.
1 ناۋرىز – العىس ايتۋ كۇنى قۇتتى بولسىن. ءار شاڭىراق بەرەكەلى، مەرەكەلى كۇن كەشە بەرگەي.
قحا «بىرلىك» التىن مەدالىنىڭ يەگەرى، ادەبيەتتانۋشى عالىم سۆەتلانا انانيەۆا :
ءار اتقان تاڭ شۋاققا بولەگەي
ەلىمىزدە كوكتەمنىڭ العاشقى كۇنى «العىس ايتۋ كۇنى» بولىپ بەكىتىلگەن. قازاق حالقىنىڭ دۇنيەتانىمىندا كوكتەم جەردىڭ ءجىپسىپ، جاڭا كەزەڭنىڭ باستالعانىن اڭعارتادى. بۇدان كەيىن حالىقارالىق ايەلدەر كۇنى بار. بۇل دا ءجونى بولەك، الەمگە ورتاق مەيرامداردىڭ بىرەگەيى. ويتكەنى، ايەل – ارۋ، انا، اياۋلى جار، باۋىرمال نازىك جاندى جاراتىلىس. ودان كەيىن «ناۋرىز» مەيرامى جاڭا كۇننىڭ باستاۋى، جاڭا ۋاقىتتىڭ كەلگەنىن بىلدىرەدى. شىعىس حالىقتارى ءۇشىن مەيرامنىڭ قادىر-قاسيەتى وتە جوعارى. بايقاپ قاراساڭىز، ادامدارعا كوكتەم تۇلەۋدىڭ، وركەندەۋدىڭ باستاۋى بولىپ سەزىلەدى. وسى ايدا ءبارى بىر-بىرىنە العىس ايتىپ، كەلەڭسىزدىكتى ۇمىتىپ، ادامدار جاڭا ومىرگە قادام باسادى. ادەتتە، بۇل مەزگىلدى ادام ءومىرىنىڭ جاستىق كەزەڭىنە بالايدى. دەمەك، ءار ءساتتى ادامزات جاقسىلىققا بۇرىپ، حال-قادىرىنشە قۇرمەتتەي بىلسە، نۇر ۇستىنە نۇر.
بيىل قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 30 جىلدىق مەرەيتويى اياسىنداعى بار يگى ءىس 1 ناۋرىز – العىس ايتۋ كۇنىنەن باستالماق. بۇل دا ءوز كەزەگىندە ىنتىماق پەن اۋىزبىرشىلىكتى دارىپتەۋدىڭ ايرىقشا كورىنىسى دەسەك بولادى. سوندىقتان جانۇيادا، قوعامدىق ورتادا، عىلىمدا، عۇمىر جولىمىزدا بىر-بىرىمىزگە العىس، لەبىز ايتىپ، مادەنيەتىمىز ارتا بەرسە ەكەن.
ادام وزىنە قاي جەر ىڭعايلى، سول جەردە تىرشىلىك ەتە بەرەدى. قۇت مەكەن، قۇتتى قونىس ۇعىمدارىنىڭ ءمانى زور. سەبەبى، جايلى ورتا، ساپالى ءبىلىم، مادەنيەت قالىپتاسقان جەر كىم-كىمگە دە تابىستى ءارى قولايلى. سول سەبەپتەن، ءوزىمىزدىڭ قاراشاڭىراقتىڭ قاسيەتى زور. قازاق جۇرتىنىڭ تانىم-تۇسىنىگىندە «التاۋ الا بولسا اۋىزداعى كەتەدى، تورتەۋ تۇگەل بولسا توبەدەگى كەلەدى» دەپ بەكەر ايتپاعان. ءار قاناتتى ءسوز ۇرپاققا ۇلگى-ونەگە بولعاي! قازاقستان حالقىن العىس ايتۋ كۇنىمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىز. مەرەيىمىز ۇستەم بولسىن!
ءتۇيىن:
ۇلت كوسەمى ءاليحان بوكەيحانوۆ «جانتەبىرەنىس: ازاتتىق تاڭى اتتى! تىلەككە قۇداي جەتكىزدى! كۇنى كەشە قۇل ەدىك – ەندى بۇگىن تەڭەلدىك!» دەپتى. شىنتاۋايتىنا كەلگەندە، عىلىم مەن ءبىلىمدى يگەرىپ، ەتەك-جەڭدى جيناپ، بىرىگىپ تىرلىك ەتەتىن كەز جەتتى. سوندا عانا ءبىز العىسقا بولەنگەن ۇلتقا اينالامىز.