ول تاسقا جان بىتىرگەن ءمۇسىنشى. «ون ساۋساعىنان ونەر تامعان» ناعىز ونەر شەبەرى. ونىڭ تۋىندىلارى كوركەمدىك قانا ەمەس، تاريحي-رۋحاني تەرەڭ ماعىناعا يە. قولىنان شىققان مۇسىندەر قازاقستاننىڭ ءتۇرلى وڭىرلەرىندە ورناتىلىپ، حالىقتىڭ قۇرمەتى مەن ىستىق ىقىلاسىنا بولەنىپ كەلەدى. بۇگىن ءبىز بەلگىلى ءمۇسىنشى، سكۋلپتور تىلەۋبەردى مەلدەش ۇلى بيناشيەۆ جايلى ءسوز قوزعاماقپىز.
«ىزدەگەنگە سۇراعان» تىلەۋبەردى اعا جايىندا جازۋ ءۇشىن ونىڭ جۇبايى نۇرجامال اپايعا حابارلاسىپ ەدىم، ول كىسىمەن تەلەفوندى ءبىر شالعاننان-اق تىلدەستىم. حابارلاسقانىم مۇنداي جاقسى بولار ما، ءوزى دە اعا جايلى جازۋىم كەرەك دەگەنىمە قۋانىپ قالدى. ۇيلەرىندەگى مۇراجايدى تۇسىرۋگە رۇقسات سۇراپ، ەكى كۇن اپايدى سۇراقتارمەن اۋرەلەدىم.
سونىمەن، تىلەۋبەردى بيناشيەۆ دەگەن كىم؟
قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، رەسەي كوركەمسۋرەت اكادەمياسىنىڭ قۇرمەتتى اكادەميگى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى، ق ر سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەسى، تۇركىستان وبلىسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، تالانتتى ءمۇسىنشى.
وسىدان ءۇش جىل بۇرىن ومىردەن وتكەن ەرەكشە دارىندى ونەر يەسى كيەلى تۇركىستان وڭىرىندە ارىس قالاسىنا قاراستى بايىرقۇم اۋىلىندا تۋعان. تۋما تالانت تىلەۋبەردى بيناشيەۆتى تانىمال ەتكەن، ومىرلىك «ءتولقۇجاتىنا» اينالعان تۋىندىسى - 20 جاسىندا تۇرعىزعان ايگىلى «قاجىمۇقان» ەسكەرتكىشى. ونەر الەمىندە جۇلدىزىن جاققان كۇش اتاسىنىڭ تاس ءمۇسىنى ونىڭ تىرناقالدى تۋىندىسى دەۋگە بولار. سول ەسكەرتكىش تىلەۋبەردى اعانىڭ بۇل ونەرىن ەڭ الدىمەن وزىنە دە، وزگەلەرگە دە مۇسىنشىلىك ونىڭ بويىنا بىتكەن ەرەكشە قاسيەت ەكەنىن ۇعىندىرعان، ءارى ۇلكەن ونەر جولىنا قادام باستىرعان، مەرەيىن اسىرعان تۇساۋكەسەر تۋىندى ىسپەتتى.
ارىس – ونەرلى ۇلداردىڭ كيەلى ورداسى. تىلەۋبەردى اعا وسكەن ورتا.
ءبىر اكە، ءبىر انادان 7 بالا ومىرگەن كەلگەن: ءۇش ۇل، ءتورت قىز. دەسە دە، وزگە باۋىرلارىنىڭ ىشىندە جارقىراپ شىققانى دا، وزگەلەرىنەن ەرەك بولعانى دا – وسى تىلەۋبەردى اعا ەكەن. قاراپايىم قويشىنىڭ بالاسى، اۋىلدا وسكەنىمەن شارۋاعا قىرسىز بولعان. اكەسى مەلدەش تىلەۋبەردى ۇلىنا قوي باقتىرىپ، اتقا وتىرعىزىپ، ەڭبەككە باۋلىپ كورگەن. ءبىراق ىشتەگى ەرەكشە قاسيەت ءتۇبى ءبىر شىقپاي قويمايدى عوي، قوي باعىپ ءجۇرىپ، تاس قاشاپ، توپىراققا سىزبا سىزىپ، سۋرەت سالۋ ادەتىنە اينالسا كەرەك. شەبەرلىك، قولدىڭ ەپتىلىگى مۇسىنشىگە اناسىنان دارىعان بولۋى كەرەك. تىلەۋبەردى اعانىڭ جارى نۇرجامال اپايدىڭ ايتۋىنشا، ەنەسى قولونەرگە جاقىن، ىسمەر كىسى بولعان، كىلەم توقىپ، قۇراق كورپە تىگىپ، ءجۇن دە يىرگەن.
تىلەۋبەردى بيناشيەۆ جايلى جازىلماعان، ايتىلماعان، تۇسىرىلمەگەن باعدارلاما قالماپتى. عالامتوردان ول كىسى جايلى ىزدەنىپ وتىرىپ، وسىنى اڭعاردىق. وعان الىپ قوسارىمىز بولماس، دەگەنمەن تىلەۋبەردى اعانىڭ قۇداي قوسقان قوساعى، ومىرلىك سەرىگى – نۇرجامال اپايدىڭ ايتقانى بىزگە قۇندى كورىندى.
سەناريي بويىنشا جۇرە المايتىن ادام نەمەسە مىنەزگە باي ءمۇسىنشى
«اعا قانداي ادام ەدى؟» دەگەن ساۋالعا:
«ءبىز ونى تىلەۋ دەيتىنبىز. ول وتە اقكوڭىل، مىنەزى بالا سياقتى بولاتىن. سولاي بولا تۇرا، وتە تىك ادام ەدى. جۇرت بىرەۋدىڭ بىردەڭەسى ۇناماسا جاسىرىپ، بەتىنە ايتپايدى عوي. ال ول كەرىسىنشە، بىرەۋ تۋرالى ويىن جاسىرماي تۋرا ايتاتىن مىنەزى دە بار ەدى»، - دەپ باستادى ەستەلىگىن اپاي.
تىلەۋبەردى اعا ءبىر كەزدەرى (1995 جىلدارى) ءوزى جۇمىس بەرەمىن دەپ شاقىرعان ءبىر اكىمنىڭ الدىندا بولىپتى. سوندا الگى كىسىنىڭ ءبىر مىنەزدەرى وعان ۇناماي قالىپتى. سوندا بىلايعى ومىردە اقكوڭىل تىلەۋبەردى اعا: «سەن نەگە كىسى بولاسىڭ، اكىم بولىپ كوپ بولسا 5 جىل وتىرارسىڭ، ودان كەيىن ورنىڭنان ءتۇسىپ قالاسىڭ، سول كەزدە جۇرت سەنى ۇمىتىپ تا كەتەدى. سوندىقتان سەن قاراپايىم بول، ءسال ءتۇسىپ سويلە» دەگەن ەكەن.
«تۋراسىن ايتقان تۋعانىنا جاقپايدى». رەتى كەلگەندە تۋراسىن ايتقانىمەن، كوپ جاعدايدا ول ەشكىمگە كەك ساقتامايتىن كەڭ مىنەزىمەن دە ەرەكشەلەنەتىن. وتە كەشىرىمشىل ادام بولىپتى. ءبىر ادام عۇمىرىندا قانشا جانمەن جولىعىپ، قانشاسىمەن ءتانىسىپ-بىلىسىپ، ارالاسىپ-قۇرالاسىپ جاتادى. ولاردىڭ ءبارى بىردەي ءبىز ويلاعانداي جاقسىلىق تىلەمەيدى. پەندەشىلىككە سالىنىپ، كورەالماۋشىلىق تا كورىنىپ قالاتىن جاتاتىن كەزدەر بولادى. بىردە تىلەۋبەردى اعانى وزىمەن قاتار جۇرەتىن سكۋلپتورلار سىرتىنان سىناپ-مىنەسە كەرەك. ونى ەستىگەن اعانىڭ ءمۇسىنشى قىزى اكەسىنە قاتىستى ايتىلعانداردى كوڭىلىنە الىپ، رەنىشىن جاسىرا الماي ۇيگە ايتىپ كەلسە كەرەك. سوندا تىلەۋبەردى اعا: «ايتا بەرسىن، كۇنامدى جەڭىلدەتەدى» دەپتى دە قويىپتى. قازاقتان ءسوز ارتىلعان با، «تاسپەن ۇرعاندى اسپەن ۇر» دەگەن. الگى جايتتان كەيىن كوپ ۇزاماي اعانىڭ سىرتىنان الىپ-قاشپا ءسوز ايتقان ارىپتەستەرى نۇرجامال اپايدىڭ داستارحانىنان ءدام تاتىپتى. سول كەزدە بولعان جايتتى ۇمىتا قويماعان قىزى اكەسىنە سىرتىڭىزدان سونشا ءسوز قىلعان ادامداردى قالاي تۇك بولماعانداي قوناق قىلىپ، سولارمەن كۇلىپ وتىرسىز؟» دەپ تاڭىرقاي سۇراسا، اكەسى: «ايتسا، ايتا بەرسىن. مەنى ءسوز ەتسە، وزدەرى سوعان جەتە الماي جاتىر. دەمەك، مەنىڭ بۇل ىستە الدا بولعانىم» دەپ بولمىسىنان تانباعانىن ەسكە الادى جارى نۇرجامال اپاي.
«بىرەۋدىڭ ءوزى تۋرالى ايتقان قاڭقۋ، جامان سوزدەرىن ۇمىتىپ كەتەتىن. كەكشىلدىك، بىرەۋدەن قىزعانۋ دەگەن ونىڭ قانىندا جوق ەدى. بىرەۋدى اياقتان شالۋ دەگەندى دە بىلمەيتىن»، - دەپ جالعادى ءسوزىن اسىل جارى نۇرجامال اپاي.
كوڭىلى تازا ادامنىڭ جۇرەگى دە تازا بولارى انىق. مۇسىندەرى تاستان قاشالسا دا، جۇرەكتەرگە جەتىپ، كوڭىلدەن شىعۋى وسى مىنەزىندەگى ادالدىقتان، اڭعالدىقتان بولار. تاسقا جان بىتىرگەن مۇسىندەرى ادامدى قايتا تازا تۇڭعيىق ويعا جەتەلەيتىندەي كورىندى.
«جولى بولار جىگىتتىڭ جەڭگەسى شىعار الدىنان» نەمەسە قۇداي تىلەۋىن بەرگەن ءمۇسىنشى
«تىلەۋبەردى اۋىل اكادەمياسىن ۇزدىك بىتىرگەن ازامات. سوندىقتان دا ونىڭ ونەرى قازاق حالقى ءۇشىن قۇندى».
تىلەۋبەردى بيناشيەۆتىڭ ونەرىنە مەملەكەت قايراتكەرى، قازاقتىڭ ونەرىنە، مادەنيەتىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسىپ كەتكەن قازاقتىڭ قايسار ۇلدارىنىڭ ءبىرى وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ ءوزى وسىنداي باعا بەرىپ كەتكەن.
«قاجىمۇقان» ءمۇسىنىن جاساپ شىققاننان كەيىن تىلەۋبەردى اعانىڭ ونەرىنە كوپ ادام تامسانىپ، قايران قالىستى. سولاردىڭ ءبىرى – مەملەكەت قايراتكەرى دىنمۇحامەد احمەت ۇلى قونايەۆ. اڭعال اۋىل بالاسىنىڭ جۇرەگىنىڭ تازالىعىن، ەش ارامدىعى جوعىن بايقاعان ول ونى ۇيىنە قالاعان كەزىندە ەش شاقىرتۋسىز كەلە بەرۋىنە بولاتىنىن ايتادى. تىلەۋبەردى بيناشيەۆتىڭ باسقان ءار قادامىنا شىنايى تىلەكتەستىگىن ءبىلدىرىپ، قولىنان كەلگەن قۇرمەتىن اياماپتى.
الماتىدا رەسپۋبليكا سارايىنىڭ الدىندا تۇرعان اباي ەسكەرتكىشى بارشامىزعا جاقسى تانىس. ونىڭ اۆتورى - قازاقتىڭ تۇڭعىش كاسىپقوي ءمۇسىنشىسى، قازاقستانداعى ۇلتتىق مونۋمەنتالدى ونەردىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى، قازاقستاننىڭ حالىق سۋرەتشىسى، قازاق كسر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى حاكىمجان ناۋرىزبايەۆ. تىلەۋبەردى بيناشيەۆتىڭ الماتىعا كەلىپ، ورنىعۋىنا، ونەر جولىن جالعاستىرۋىنا اعالىق اقىلىن ايتىپ، ءجون كورسەتكەن، قولىنان كومەگىن اياماعاننىڭ جاننىڭ ءبىرى وسى كىسى ەكەن.
قازاقتىڭ دارحان دالاسىنداي كەڭ پەيىلدى تىلەۋبەردى اعانىڭ شاڭىراعىندا ىلعي اقىن-جازۋشىلار، بەلگىلى تۇلعالار ءجيى قوناق بولعان. كوپشىل ءارى قوناقجاي ەرىنىڭ ءاربىر مەيمانىن نۇرجامال اپاي دا ەش قاباق شىتپاي، قاي كەزدە بولماسىن اشىق-جارقىن كوڭىل-كۇيمەن، بار ءدامدىسىن الدارىنا ءۇيىپ، كۇتىپ الاتىن كەزدەر دە وتكەن.
بەلگىلى اكتەر، رەجيسسەر ءاسانالى ءاشىموۆ اعامىز تىلەۋبەردى اعانى تىلەۋجان دەپ اتايدى ەكەن.
تىلەۋبەردى اعانىڭ شاڭىراعىندا بولعان بەلدى، بەلگىلى تۇلعالار دا ونىڭ اقكوڭىلدىلىگىن ايتىپ ەسكە الادى. «قوناقجاي قاسيەتىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەتىن. تىلەۋ ومىردەن وتكەننەن كەيىن قالدىبەك قۇرمانالييەۆ:
«مەنىڭ ءوزىم ءبىر توپ، 10 شاقتى ادام ەرتىپ كەلسەم دە، قاباق شىتىپ كورگەن جوق. داستارحانىن جايىپ قويىپ وتىراتىن ەدى»، - دەپ ەسكە العانى بار دەيدى ءمۇسىنشىنىڭ جارى.
تىلەۋبەردىڭ اعانىڭ ومىرلىك قوساعى نۇرجامال اپاي جولداسىنىڭ وسى ونەرىنىڭ ارقاسىندا قازاقتىڭ «قايماعى» اتانىپ كەتكەن نەبىر جايساڭ جاندارىمەن داستارحانداس، دامدەس بولىپ، سارقىتىن ىشكەن. ءوزى دە ولاردى بارىنشا سىيلاپ، داستارحانىنان ءدام تاتقىزىپ، باتاسىن العان.
تىلەۋبەردى اعا ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەر اتاعىن العان كەزدە بەلگىلى اقىن مۇحتار شاحانوۆ ونەردەگى ءىنىسىنىڭ وسىنداي جەتىستىككە جەتۋى ونىڭ وشاعىنىڭ يەسى – ۇيدەگى كەلىننىڭ ارقاسى دەپ ريزاشىلىقپەن ولەڭ جولدارىن ارناپتى:
«نۇرجامالدىڭ كۇيەۋى تىلەۋبەردى،
ساعان قۇداي ەرەكشە تىرەۋ بەردى.
شىنشىل، ادال جار بەردى، - دەي كەلىپ، اعالىق كوڭىلمەن
مۇسىنشىلەر ورتاسىنان جارىپ شىعىپ،
اتاندىڭ رۋحى زور دارا قازاق
ال سەنىڭ جولىڭ بولسىن ءارقاشاندا
دارا قازاق اتانعان قارا قازاق»، - دەپ كەلىنىنەن باستاعان ولەڭ جولدارىن تىلەۋبەردى ءىنىسىنىڭ ەرەكشەلىگىن دارالاۋمەن اياقتاپتى.
«تىلەۋگە بۇكىل قازاقستاننىڭ اقىندارى ولەڭ ارنادى دەسەم ارتىق بولمايتىن شىعار.تۇمانباي اعا دا، يران عايىپ تا، باۋىرجان جاقىپ، قازىبەك يسا. ايتا بەرسەڭ كوپ قوي»، - دەيدى نۇرجامال اپايدىڭ ءوزى دە.
تۋىندىلارىنان قازاقىلىقتىڭ، ۇلتتىق ناقىشتىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇراتىن تىلەۋبەردى بيناشيەۆتىڭ «قاجىمۇقان» تۋىندىسى اشىلعان كەزدە اقىن قادىر مىرزا ءالي مىنانداي شۋماقتارىن ارناپتى:
مىنا دالاڭ، ءوزىڭ اناڭ، ءوز اكەڭ
سول دالاعا تارتپاي تۋعان از ەكەن.
وسىنداي ۇل تابا الامىن دەگەندەي،
تاپقان سەنى قازەكەڭ.
تازا ەڭبەكپەن كەلگەن ابىروي مەن اتاق
«ءمۇسىن جاساۋ – قىمباتقا تۇسەتىن ونەردىڭ راقاتى». بۇل ءمۇسىنشى، سكۋلپتور تىلەۋبەردى اعانىڭ ءوزىنىڭ ءسوزى. ول وتە ەڭبەكقور ادام بولعان دەسەدى. ءۇيىنىڭ اۋلاسىنداعى مۇراجايىن كوزبەن كورگەن ادام مۇنىمەن كەلىسپەي قويماس. قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە تۇرعاندارى بار، تاپسىرىسپەن جاساتىپ الىپ كەتكەندەرى بار حوش جەكە مۇراجايىنداعى تۋىندىلارىن كورگەندە ءبىر ەمەس، بىرنەشە ادامنىڭ عۇمىرى جەتپەيتىن اسا كوپ ءمۇسىن، ەكسپونات، كومپوزيسيا، ەسكيز بار. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، باعا جەتپەس بايلىق. وسىدان-اق ونىڭ وتە تىنىمسىز ەڭبەك ەتكەنىن ايتپاي-اق، كورۋگە بولادى.
«ول ءبىر مينۋت تا بوس وتىرمايتىن. وتە ەڭبەكقور بولدى. سان الۋان تاقىرىپتا ىزدەنەتىن، سوعان قاراي ەكسپوزيسيالارى دا ءتۇرلى-تۇرلى»، - دەيدى تىلەۋبەردى اعانىڭ قىزى، اكە جولىن قۋعان ءمۇسىنشى گۇلفيا مەلدەش.
ءتىپتى اۋىرىپ، ومىردەن وتەرىنە ءۇش كۇن قالعانعا دەيىن تىنىم تاپپاي ەڭبەكتەنىپ، شەبەرحاناسىنان شىقپاپتى. سول كەزدە تىنىعۋ كەرەك دەپ جاقىندارى جان ۇشىرسا دا، دەرتى مەڭدەپ، قولىنىڭ ءالى بولماسا دا «مەن ىستەۋىم كەرەك» دەيتىن كورىنەدى.
گۇلفيا قىزىمەن بىرگە تىلەۋبەردى اعا تۇركىستاندا بيىكتىگى 5 مەترگە جۋىق ابايدىڭ ءمۇسىنىن جاساپ شىعارعان. كيەلى شاھارداعى ءال-فارابي، ءشامشى قالداياقوۆ، تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ مۇسىندەرى دە وسى كىسىنىڭ ماڭداي تەرىن توگىپ جاساعان قايتالانباس تۋىندىلارى.
تاپسىرىسپەن دە كوپ جۇمىس ورىنداعان. ءبىراق ونى ءوزى جاسىرماي:
«ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ءالى ءوزىڭنىڭ ويىڭنان، كوكىرەگىڭنەن جارىپ شىققان جۇمىستاردى، كورمەگە ارنالعان شىعارماشىلىق جۇمىستاردى تۇسىنە بەرمەيدى. ءالى ونداي دارەجەگە جەتكەن جوق. ادامدار ۇلكەن تاپسىرىس جۇمىستارىن جاقسى دەپ ويلايدى» دەپ ايتقانى بار دەسەدى.
ونەر تۋىندىسى ءوز كورەرمەنىنە جەتكەنشە بىرنەشە ساتىدان وتەدى. ال ونىڭ ءبارى اينالىپ كەلىپ، قاراجاتقا تىرەلەتىنى تاعى بار. سكۋلپتورلار جاساپ شىققان جۇمىستارىن قولاعا قۇيعىزىپ، ونى قالىپقا سالىپ، قولادان قۇياتىن سەحتارعا بەرەدى. وسىنىڭ ءبارى سوزبەن ايتا سالعانعا وڭاي بولعانىمەن، ماشاقاتى كوپ جۇمىس.
ءبىراق تىلەۋبەردى اعانىڭ العان بەتىنەن قايتپايتىن، «قۇلاپ قالسا» ، قايتا تۇرىپ، العا قاراي ۇمتىلا بەرەتىن تاعى ءبىر تاماشا قاسيەتى بولعان. العا قويعان ماقساتىنا جەتپەي قويمايتىن. شارشاماي ەڭبەكتەنىپ، ىزدەنەتىن. ءوزىنىڭ ءىزىن جالعاعان ءمۇسىنشى ەكى قىزىنا دا «وڭاي دۇنيە جوعىن، ءبارى ەڭبەكتەنۋدىڭ ارقاسىندا ەكەنىن» بارىنشا ۇعىندىرىپ كەتىپتى. شەشىمى تابىلماي تۇرعان جەردەن جول تابا سالۋ، تىعىرىققا تىرەلگەندە دە كۇيىپ-پىسپەيتىن سابىرلىلىق تا ءبىر بويىنان تابىلعان.
جاقسىنىڭ جارى نەمەسە «تىلەۋىنىڭ» تىلەۋىن تىلەگەن – نۇرجامال اپاي
تىلەۋبەردى بيناشيەۆ پەن نۇرجامال بيناشيەۆا ءبىر اۋىلدىڭ تۋماسى. ەكەۋىنىڭ ماحابباتى مەكتەپ قابىرعاسىندا باستالعان. بالا كۇندەگى دوستىقتان باستالعان كوڭىل جاراسىمى ەكەۋىنىڭ ۇلگىلى وتباسىعا اينالۋلارىنا ۇلاستى. تىلەۋبەردى اعانىڭ ءمۇسىنشى رەتىندە اللا بەرگەن تالانتىن ودان ارى دامىتۋىنا، ونىڭ وتباسىنا الاڭداماي، جەتىستىككە جەتۋ جولىندا وعان سەنىپ، قولداپ، قيىن-قىستاۋ كەزدەردە سابىرمەن، شىداممەن قاراعان جان – ادال جارى، ومىرلىك سەرىگى نۇرجامال اعابەك قىزى.
وتباسى بولعاسىن ىدىس-اياق سىلدىرلاماي تۇرمايدى. سونداي كەزدە دە تىلەۋبەردى اعانىڭ اشۋ تەز قايتادى ەكەن.
«اشۋى ءبىر-اق مينۋت. سونداي كەزدە تىلەۋ ءشاي ىشەمىز بە دەسەم، ءشاي ىشەيىك، ءيا دەپ، رەنىشىن تەز ۇمىتىپ كەتەتىن»
ەكەۋى اللانىڭ بەرگەن 4 پەرزەنتىن ءوسىرىپ، باعىپ-قاققان. ءۇش قىز، ءبىر ۇل. ونىڭ ىشىندە ەكى قىزى اكە جولىن قۋىپ، مۇسىنشىلىكتى ماماندىق رەتىندە مەڭگەرگەن.
يەسىن جوقتاعان مۇسىندەر. شاڭ باسقان ەستەلىكتەر
جوعارىدا تىلەۋبەردى اعانىڭ الماتىداعى ءۇيىنىڭ اۋلاسىندا جەكە مۇراجايى بارى ايتىلدى. ونداعى باي مۇرانى كورگەن كەز كەلگەن ادام قانشاما ەڭبەكتىڭ شاڭ باسىپ تۇرعانىن كورىپ، «قايران ەسىل ەڭبەك» دەرى انىق. ول كىسىنىڭ نەبىر التىنعا بەرگىسىز مۇراسىنىڭ ەسكەرۋسىز تۇرعانى قىنجىلتادى. 1986 جىلداردان بەرى الماتىدا تۇراتىن قازاقتىڭ ونەرىنە ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەرگە ۇلتتىق مۇراجايدان ءبىر ەمەس، بىرنەشە بولمە ارناسا دا ارتىق بولماسى انىق.
تاسقا جان بىتىرگەن، نەبىر عۇلامالاردى تاستان «تىرىلتكەن» قازاقتىڭ اردا تۋعان ءبىر ۇلىنىڭ وسىنشا باي مۇراسىنىڭ كوپكە تانىلماي، ءبىر بۇرىشتا ەسكەرۋسىز تۇرعانى كوڭىلگە باتادى.
الماتىدا تىلەۋبەردى اعانىڭ قولىنىن شىققان تۋىندىلارى وتە كوپ. قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتوريا الدىنداعى كۇي اتاسىنا ارناعان ەسكەرتكىشى، ءوزى ۇزاق جىلدار تۇرعان جەتىسۋ اۋدانى اكىمدىگىنىڭ الدىندا تۇرعان كومپوزيسيالارى وتە كوپ. بۇل بىزگە بەلگىلىلەرىنىڭ بىرەن-ساراڭى عانا.
تىلەۋبەردى بيناشيەۆتىڭ ومىردەن وتكەنىنە ءۇش جىلدىڭ ءجۇزى بولعان. ءوزى ومىردەن وتكەننەن كەيىن نۇرجامال اپاي پرەزيدەنت اتىنا، الماتى قالاسىنىڭ اكىمشىلىگىنە، تۇركىستان وبلىسىنىڭ اكىمشىلىگىنە حات جازعان. اقجول پارتياسىنىڭ اتىنان دا حات جازىپ، ءتيىستى سۇراۋلاردى ورىنداعان. ونداعى ماقسات – قازاقتىڭ ءبىرتۋار تۋما تالانتى، مۇسىندەۋ مەن كەسكىندەۋدە ۇلتتىق ونەردىڭ وزىندىك قولتاڭباسىن قالدىرعان ازاماتتىڭ ەڭبەگىن ۇمىتپاۋ، ەسكە سالۋ، وسكەلەڭ ۇرپاققا كورسەتىپ، سولاردىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ.
قازاق دالاسىنىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇراتىن تۋىندىلارىنىڭ سانىنان شاتاسۋعا بولادى. سكۋلپتوردىڭ ون ساۋساعىنان شىققان ەلگە بەلگىلى «مۇڭلىق-زارلىق»، «كەرەي-جانىبەك»، «بابا رۋحى» مونۋمەنتتەرى، قاجىمۇقان، ابىلايحان، قۇرمانعازى، كۇلاش بايسەيتوۆا ەسكەرتكىشتەرى ونىڭ ونەردەگى ەپيكالىق كەڭ قۇلاشىن كورسەتەدى. ال «اتامەكەن»، «اۋەن»، «سىرلاسۋ»، «بايىرقۇمنىڭ بالاسى»، «كوكتەمگى جاڭبىر»، «ءسۇيىنشى» «قيال» «بيناش اتا»، «ارشاگۇل انا»، «بايىرقۇمنىڭ قىزدارى»، «كەمپىرقوساق»، «دالا قىزى»، «سىر بويى» «ساعىنىش» جانە ت.ب. تۋىندىلارىنان ليريكالىق لەپ ەسەدى.
ال شاڭىراعىنداعى شاعىن مۇراجاي-كورمەنىڭ ءوزى بۇگىندە ەكسپونتاتتارعا لىق تولى. تولىققاندى مۇراجاي بولۋعا جەتەرلىك دۇنيە بار ىشىندە.
«مۇراجايىنا كەلگەندە كوپ قيىنشىلىققا كەزدەسىپ تۇرمىز. مۇراجايدى اشىلعانىنا 15 جىلدان اسىپ كەتتى، 20 جىلعا جۋىقتادى. ول جەردە جىلۋ جوق. جالپى جۇمىستارى تولىپ تۇر. قانشا مۋزەيگە جەتەدى ول. ەكسپونات دەگەن تولىپ تۇر. ۇلگەرگىنەنشە قاراجات بولعان كەزدە برونزاعا اۋداردى، تاسقا اۋداردى. ىشىندە تونيروۆاننىي گيپستان تۇر كوبى. سوعان جۇرەگىم اۋىرادى مەنىڭ. ەندى سونى كۇش-قۋاتىم باردا ەل يگىلىگىنە وتكىزسە ەكەن دەيمىن. ءوسىپ كەلە جاتقان جاس ۇرپاققا قازاقتىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىنىڭ ءبارى بار ىشىندە»، - دەيدى ءوتىنىشىن بىلدىرگەن جۇبايى نۇرجامال بيناشيەۆا.
قالا بەردى، ونەر مەكتەپتەرى، كوشەگە تىلەۋبەردى بيناشيەۆ ەسىمىن بەرۋگە دە بولار ەدى.
«ارمان كوپ قوي ادامدا. ارماندارىمنىڭ ىشىندەگى ەڭ ۇلكەنى – تىلەۋگە مۇراجايدىڭ ءبىر بولمەسى بەرىلسە ەكەن دەيمىن. وسىنداي باي مۇراسى شاڭ باسىپ، ەلەۋسىز-ەسكەرۋسىز تۇرماسا ەكەن دەيمىن»، - دەپ اياقتادى ءسوزىن نۇرجامال اپاي جولداسىنىڭ باي مۇراسىنا الاڭداۋشىلىق بىلدىرگەن كۇيىندە.
2025 جىل الەمدىك مۋزەي يندۋسترياسى ءۇشىن ماڭىزدى جىل بولماق. Architectural Digest اتتى جەتەكشى حالىقارالىق باسىلىم بۇكىل الەم بويىنشا ەڭ قىزىقتى ءارى كوپتەن كۇتكەن بەرى كۇتىلىپ جۇرگەن، اشىلۋى ءتيىس مۇراجايلاردىڭ ءتىزىمىن جاريالادى. بۇل بەدەلدى رەيتينگكە اقش، فرانسيا، جاپونيا، ءباا، نيدەرلاندى سياقتى ەلدەردىڭ 11 جاڭا مادەني كەڭىستىگىمەن قاتار، قازاقستاندا بيزنەسمەن ءارى مەسەنات نۇرلان سماعۇلوۆتىڭ باستاماسىمەن سالىنىپ جاتقان جەكەمەنشىك زاماناۋي ونەر مۋزەيى — Almaty Museum of Arts تا ەندى. بۇل مۇراجاي ءالى اشىلا قويمادى. دەگەنمەن، قايىرىمدى، قالتالى ازاماتتار تىلەۋبەردى بيناشيەۆتىڭ جوعارىدا اتالعان باي مۇراسىن دا ەسكەرسە دەگەن ونەر مايتالمانىنىڭ جارى نۇرجامال بيناشيەۆانىڭ تىلەگى دە بار.
تومەندە تىلەۋبەردى بيناشيەۆتىڭ ۇيىندەگى كورمە-مۇراجايىندا ساقتاۋلى تۇرعان مۇسىندەردىڭ ءبىر بولىگىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز:
