ايماقتاعى دەرجاۆالار باسەكەسى قىزا تۇسۋدە
ەرتەڭ، 29 قىركۇيەكتە ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ پرەزيدەنتتەرى بەرليندە گەرمانيا كانسلەرى ولاف شولسپەن باس قوسادى. گەرمانيا مەن ايماق ەلدەرىنىڭ ىنتىماعىن دامىتۋعا باعىتتالعان جيىن فەدەرالدىق كانسلەرىنىڭ شاقىرۋىمەن وتكەلى تۇر. سونىمەن، بۇل – ەۋروپالىق وداققا مۇشە ەلدىڭ ورتا ازيا باسشىلارىمەن مۇنداي فورماتتا العاشقى باسقوسۋى. بۇل جيىن ايماققا ىقپال ەتكىسى كەلەتىن تاعى ءبىر ويىنشىنى رەسمي تۇردە ساحناعا شىعارماق. ەو ەلدەرى اراسىنان گەرمانيا ايماقپەن قارىم-قاتىناستى دامىتۋعا بەلسەندىلىك كورسەتىپ وتىر.
ءسوزدىڭ تۋراسىن ايتقاندا، ورتا ازياعا ىقپال ەتۋگە دەگەن ءىرى دەرجاۆالار اراسىنداعى باسەكە قىزىپ تۇر. جىل باسىنان بەرى الەمدەگى ەڭ نەگىزگى كۇش ورتالىقتارى تۇگەلگە جۋىق ءبىزدىڭ ايماقپەن ديالوگقا شىعۋعا تالپىندى. رەسەي و باستان ايماققا ىقپال ەتۋشى سىرتقى كۇش سانالاتىن بولسا، مامىر ايىندا جۇڭگو باسشسى شي ءجىنپىڭ (سي سزينپين) بەس ەل پرەزيدەنتىن سيان قالاسىنا شاقىرىپ، قىزىل كىلەم ۇستىندە كۇتىپ الدى؛ ءبىر ايدان كەيىن ەۋروپالىق كەڭەس ءتوراعاسى قىرعىزستاننىڭ چولپان-اتا قالاسىنا كەلىپ، ايماق ەلدەرىنىڭ پرەزيدەنتتەرىمەن كەڭەسىپ قايتتى؛ قىركۇيەكتىڭ ورتا شەنىندە اقش پرەزيدەنتى ورتازيالىق ارىپتەستەرىمەن العاش رەت 5+1 فورماتىندا كەزدەستى. سودان 10 كۇن وتپەي جاتىپ كانسلەر شولس قازاقستان، وزبەكستان، قىرعىزستان، تۇركىمەنستان جانە تاجىكستان پرەزيدەنتتەرىن بەرليندە كۇتىپ العالى وتىر.
بەرليندەگى تۇسكى اسقا نە دايىندالادى؟
گەرمانيا تاراپى ايماقتاعى مۇددەسىن بەكەمدەي ءتۇسۋ ءۇشىن كەزەكتى كەزدەسۋگە باسا ءمان بەرۋدە. ايماق باسشىلارىمەن كەزدەسۋدىڭ فورماتىن دا ءبىرشاما ەركىن ەتە تۇسكەن. تۇسكى اس ۇستىندە التى تاراپتىڭ باسشىلارى وزدەرىنە ورتاق ءبىرقاتار ماسەلەلەردە ديالوگ وتكىزبەك. تۇسكى استىڭ، ياكي باسقوسۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى ايماق پەن گەرمانيانىڭ ەكونوميكالىق ىنتىماعىن دامىتۋ. سوز-لەبىزدەر دە وسىعان باعىتتالادى. اراسىندا ايماقتىڭ ىشكى ەكونوميكالىق بايلانىستارى دا ءسوز ەتىلمەك. ارينە، ورتا ازيا مەن گەرمانيا ءۇشىن بىردەي ماڭىزدى بولاتىن بايلانىس ماسەلەلەرىن دە قوسا تالقىلايدى.
كەزدەسۋدىڭ نەگىزگى تاقىرىبى جايىندا تاراپتار الدىن الا رەسمي مالىمدەمەلەر جاساعان بولاتىن. ايتالىق، گەرمانيا فەدەراسيالىق ۇكىمەتىنىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى شتەففەن حەبەسترەيت كەزدەسۋدە ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى ىنتىماقتاسۋ ماسەلەسى دە ءسوز بولاتىنىن جەتكىزگەن ەدى. «كەلىسسوزدەر ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستار، ەكونوميكالىق ماسەلەلەر جانە ەنەرگەتيكالىق ساياسات سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق سياقتى كوپتەگەن تاقىرىپتاردى قامتۋى مۇمكىن»، – دەگەن بولاتىن حەبەسترەيت سوزىندە.
بەرليندە كانسلەر شولستان بولەك، پرەزيدەنت فرانك-ۆالتەر شتاينمايەر دە ورتا ازيادان بارعان ارىپتەستەرىمەن كەزدەسۋ وتكىزبەك. ەستەرىڭىزدە بولسا، پرەزيدەنت شتاينمايەر قازاقستانعا ساپارى كەزىندە دە ەكىجاقتى جانە كوپجاقتى ماسەلەلەر بويىنشا پىكىر الماسىپ قايتقان بولاتىن.
اۋەلگى ەكىجاقتى كەزدەسۋ قازاقستان پرەزيدەنتىمەن وتەدى
گەرمانيا جوعارى لاۋازىمدىلارى ەلىنە بارعان ورتا ازيا باسشىلارىمەن تەك كوپجاقتى ورتاق كەزدەسۋلەرمەن شەكتەلىپ قالمايدى. شولسپەن وتەتىن 5+1 فورماتىنداعى جيىننىڭ الدى-ارتىندا ايماقتاعى بەس ەلدىڭ پرەزيدەنتتەرىمەن جەكەلەگەن كەزدەسۋ دە بولادى. كانسلەر شولس قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆپەن سامميتتەن ءبىر كۇن بۇرىن، ياعني بۇگىن، 28 قىركۇيەك كۇنى كەزدەسكەلى وتىر. وزبەكستان، تاجىكستان، قىرعىزستان جانە تۇركىمەنستان پرەزيدەنتتەرىمەن ەكىجاقتى كەلىسسوز وتىرىستارى سامميتتەن كەيىن، 29 قىركۇيەككە جوسپارلانعان.
بىلەسىزدەر، وتكەن اپتادا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ پەن كانسلەر شولس بىرلەسكەن باسپا ءسوز جيىنىن وتكىزگەن ەدى. قازاقستانمەن ەنەرگەتيكا سالاسىندا جانە وزگە دە ءبىرقاتار ماڭىزدى سالالاردا ەكىجاقتى ءتيىمدى قارىم-قاتىناستى دامىتا تۇسۋگە نيەتتى ەكەنىن بىلدىرگەن. استانا مەن بەرلين قارىم-قاتىناسى بيىل تىڭ قارقىنعا يە بولدى. ونىڭ دا وزىندىك سەبەبى ايقىن. تۇپتەپ كەلگەندە، ءبىر عانا گەرمانيا ەمەس، جالپى ەۋروپالىق وداقتىڭ ايماققا بولعان قىزىعۋشىلىعى بۇرىنعىدان ارتا ءتۇستى. بۇنى تومەنگىشە تارقاتىپ كەتۋگە بولادى.
ينۆەستيسيالىق تاۋەلدىلىكتەن شىعارۋدى كوزدەيدى
انىعىن ايتقاندا، گەرمانيا تابيعي رەسۋرستارعا باي ايماقپەن ىنتىماعان دامىتۋعا ءزارۋ. اسىرەسە، ەنەرگيا سالاسىندا ايماقتىڭ ءرولى ايرىقشا كورىنە ءتۇستى. ونىڭ سەبەبى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى، ۋكرايناداعى جاعدايدان كەيىن الەمدەگى ءىرى نارىق ءارى تۇتىنۋشىلىق دەڭگەيى جوعارى ەۋروپا ەنەرگيا سالاسىندا رەسەيگە تاۋەلدىلىگىن قىسقارتىپ كەلەدى. ءبىراق بۇعان دەيىن ەۋروايماقتىڭ باسىم كوپ قاجەتىن وتەپ كەلگەن رەسەيلىك ەنەرگيا ەكسپورتىنىڭ ورنىن تولتىرۋ وڭاي بولىپ جاتقان جوق. كوپتەگەن ساراپشىلار ەۋروپا ءۇشىن بيىلعى قىس بىلتىرعىدان دا قاتتى سىناقتارمەن كەلەدى دەپ بولجايدى. بىلتىر رەسەي گازىنىڭ ورنىنا تولتىرعان قورى بيىلدى قامتاماسىز ەتۋگە تولىق جەتپەيدى. ونىڭ ۇستىنە الداعى جىلدارى گاز قورىن ءتىپتى دە كوبىرەك تولتىرىپ وتىرۋعا ءتيىس. ونىڭ ۇستىنە شىعىستان جۇڭگو دا ايماققا بەلسەندى ۇمتىلىس جاساپ جاتقان تۇستا ەو-نىڭ ءۇنسىز قالۋى مۇمكىن ەمەس. 2022 جىلدىڭ اقپانىنان بەرى ەۋروپا كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى شارل ميشەل ورتا ازياعا ەكى رەت كەلىپ كەتتى. ءبىزدىڭ ايماقتاعى ەۋروپالىق وداق مۇددەسىن وسى قىرىنان قاراستىرۋعا بولادى.
ال گەرمانيانىڭ جەكە مۇددەسى دە وسىعان جاقىن. شىن مانىندە، گەرمانيانىڭ ورتا ازيا ەلدەرىمەن ىنتىماقتاسۋدى قولعا الۋى ەو-نىڭ مۇددەسىن ءتىپتى دە بەكەمدەي تۇسۋگە جاسالعان قادام. ءوزىنىڭ ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ سىرتىندا، بەرليننىڭ بەلىن بەكەم بۋعان تاعى ءبىر مىندەتى بار. ول بولسا، ورتالىق ازيانى رەسەي مەن جۇڭگو ينۆەستيسيالارىنا تاۋەلدىلىكتەن شىعارۋدى كوزدەيدى. بۇنىڭ قاتارىندا ساۋدا تاۋەلدىلىگىن تومەندەتۋ ماسەلەسى دە جاتىر. مىنە، وسىنىڭ ءبارى ءىرى ويىنشىلاردىڭ ايماقتاعى باسەكەسى اسا جوعارى دەڭگەيدە ەكەنىن بايقاتادى.