الماتى قالاسىندا رەسپۋبليكالىق «تازا قازاقستان» ەكولوگيالىق اكسياسى جالعاسىپ جاتىر. 19 شىلدە كۇنى مەگاپوليستە كەزەكتى سەنبىلىك ۇيىمداستىرىلىپ، وعان مەردىگەر ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى، جەرگىلىكتى تۇرعىندار، ەرىكتىلەر، قوعام بەلسەندىلەرى، مەملەكەتتىك جانە جەكەمەنشىك قۇرىلىم قىزمەتكەرلەرى بەلسەنە قاتىستى.
بۇعان دەيىن اتاپ وتىلگەندەي، بۇل باستامانىڭ باستى ماقساتى — تەك قانا اۋماقتاردى قوقىستان تازارتۋ ەمەس، سونداي-اق حالىقتىڭ ەكولوگيالىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ، ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىك پەن بەلسەندىلىكتى ارتتىرۋ.
سانيتارلىق تازالاۋ جۇمىستارى قالانىڭ بارلىق اۋداندارىندا جۇرگىزىلدى. ونىڭ ىشىندە يەسىز، قاراۋسىز قالعان جەرلەر دە قامتىلدى. كوشەلەر، تروتۋارلار مەن ارىق جۇيەسى تازارتىلىپ، قۋراعان اعاشتار كەسىلدى، قۇرىلىس جانە تۇرمىستىق قالدىقتار شىعارىلدى، كوشەلەر مەن جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولى جۋىلىپ، كوگالدار شابىلىپ، جاسىل ايماقتاردىڭ پروبلەمالىق تۇستارى رەتكە كەلتىرىلدى.
جەتىسۋ اۋدانىنىڭ اكىمى لياززات جىلقىبايەۆا اتاپ وتكەندەي، مۇنداي ەكولوگيالىق ءىس-شارالار تۇراقتى تۇردە وتكىزىلىپ كەلەدى.
— بۇعان دەيىن ءبىز اينابۇلاق ىقشاماۋدانىنداعى ەسەنتاي وزەنىنىڭ جاعالاۋىندا سەنبىلىك وتكىزدىك. وعان شامامەن 2000 ادام قاتىستى. سونداي-اق سولتۇستىك اينالما جولدىڭ بويىنداعى جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولاعىندا اۋقىمدى جۇمىس اتقارىلدى. بۇگىن جانسۇگىروۆ، بوكەيحانوۆ، رايىمبەك جانە رىسقۇلوۆ كوشەلەرى تازارتىلۋدا. سونىمەن قاتار ەكىنشى گونچارنايا كوشەسىندە دە جۇمىس ءجۇرىپ جاتىر. بۇل جەردەن 20–40 جىل بويى جينالعان قالدىقتاردى شىعارىپ جاتىرمىز.
ەڭ ماڭىزدىسى — بۇل باستامانى تۇرعىنداردىڭ وزدەرى كوتەرىپ، ءتىپتى ناقتى كۇنىن دە وزدەرى ۇسىندى. ءبىز قاتىسۋشىلاردى تەحنيكامەن بارىنشا قامتاماسىز ەتۋگە تىرىستىق. الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى دا ۇندەۋ جولدادىق. مۇنداي پايدالى باستامالاردى جالعاستىرۋعا شاقىرامىن. ويتكەنى بۇل ەڭ الدىمەن الماتىلىقتاردىڭ وزدەرى ءۇشىن قاجەت، – دەدى لياززات جىلقىبايەۆا.
ايتا كەتەيىك، سەنبىلىك اياقتالعاننان كەيىن اۋدان اكىمى تۇرعىنداردىڭ تۇرمىستىق ماسەلەلەرىنە قۇلاق ءتۇرىپ، شەشۋ جولدارىن ۇسىندى.
اۋدان تۇرعىنى نۇربەك نۋردان بۇل سەنبىلىك ءوزىنىڭ ون ءبىرىنشى رەت قاتىسىپ وتىرعان ەكولوگيالىق شاراسى ەكەنىن ايتتى.
— قالانىڭ تازالىعى — بارشامىزعا ورتاق يگىلىك. اۋدانىمىزدا مۇنداي تازالىق شارالارى ءجيى وتەدى، قاتىسپاي قالماۋعا تىرىسامىن. ادامدار تابيعاتقا قۇرمەتپەن قاراسا ەكەن دەيمىن، – دەيدى ول.
جەتىسۋ اۋدانىنداعى سەنبىلىككە 570 ادام، 18 تەحنيكا جۇمىلدىرىلىپ، 205 تەكشە مەتر قوقىس شىعارىلدى.
اۋەزوۆ اۋدانىنداعى نەگىزگى لوكاسيا — «جەتىسۋ-3» ىقشاماۋدانى بولدى. مۇندا اۋداندىق جاستار كوميۋنيتي-ورتالىعىنىڭ ەرىكتىلەرى بەلسەندىلىك تانىتتى. ۇيىمنىڭ جوبا مەنەدجەرى ايشا بالدىرعاننىڭ ايتۋىنشا، بۇل ەكولوگيالىق اكسيا جاستاردىڭ تابيعاتقا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋىنا جانە ازاماتتىق بەلسەندىلىگىنىڭ ارتۋىنا سەبەپ بولىپ وتىر.
– قىز-جىگىتتەر قالامىزدىڭ ەكولوگيالىق جاعدايىن جاقسارتۋعا شىن نيەتپەن كىرىستى. مۇنداي شارالار تەك اۋدانداردىڭ تازالىعى مەن كوركەيۋىنە عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ۇجىمدىق جاۋاپكەرشىلىك پەن تابيعاتقا جاناشىرلىق قۇندىلىقتارىن ورنىقتىرۋعا ىقپال ەتەدى. جاستار – وزگەرىستىڭ باستاۋى ەكەنىن تاعى ءبىر مارتە دالەلدەدى، – دەدى ايشا بالدىرعان.
ال اتالمىش ىقشاماۋدان تۇرعىنى ايتولقىن ق. جاستاردىڭ ازاماتتىق بەلسەندىلىگى ءۇشىن ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.
اۋەزوۆ اۋدانىنداعى تازالىق جۇمىستارىنا 400 ادام، 20 تەحنيكا قاتىسىپ، 320 تەكشە مەتر قوقىس شىعارىلدى.
المالى اۋدانىندا سەنبىلىك جۇمىستارى نازاربايەۆ — جامبىل — روزىباكييەۆ — قابانباي باتىر جانە تولە بي — برۋسيلوۆسكيي — رايىمبەك — تۇرعىت وزال كوشەلەرىمەن شەكتەلگەن كۆادراتتاردا ءوتتى. بۇل جۇمىستارعا 550 ادام، 18 تەحنيكا جۇمىلدىرىلىپ، 130 م³ قوقىس سىرتقا تاسىلدى.
ناۋرىزباي اۋدانىندا مەدەۋبەكوۆ كوشەسىندە سانيتارلىق جۇمىستار جۇرگىزىلدى (500 ادام، 7 تەحنيكا، 170 م³ قوقىس).
مەدەۋ اۋدانىندا شۋحوۆ سكۆەرى سەنبىلىك الاڭىنا اينالدى (300 ادام، 25 تەحنيكا، 130 م³ قوقىس).
تۇركسىب اۋدانىندا «نۇرشاشقان» ىقشاماۋدانى تازارتىلدى (645 ادام، 13 تەحنيكا، 125 م³ قوقىس).
بوستاندىق اۋدانىندا ساتبايەۆ — شاگابۋتدينوۆ قيىلىسىنداعى بوس جاتقان جەر تازارتىلدى (780 ادام، 11 تەحنيكا، 230 م³ قوقىس).
الاتاۋ اۋدانىندا نەگىزگى جۇمىستار ايگەرىم-2 ىقشاماۋدانىندا اتقارىلدى (850 ادام، 28 تەحنيكا، 165 م³ قوقىس).
وسىلايشا جالپىقالالىق سەنبىلىككە شامامەن 4600 ادام قاتىسىپ، ولاردىڭ كۇشىمەن 1475 تەكشە مەتر قوقىس شىعارىلدى.
ايتا كەتۋ كەرەك، تازالىق جۇمىستارىنىڭ لوكاسياسى ۇنەمى وزگەرىپ وتىرادى. سونىمەن قاتار ەكولوگيالىق اكسيا اياسىندا جەرگىلىكتى تۇرعىندارمەن ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى دا جۇرگىزىلىپ جاتىر.