تورقالى تويدا قۋانىشتىڭ شاشباۋىن كوتەرىپ وزگەنىڭ مەيرامىن ءوز تويىنان كەم كورمەيتىن قازاق توپىراقتى ولىمدە دە تىك تۇرىپ قىزمەت ەتۋدى بورىش سانايدى. تويعا جاراسىمدى دەپ سوڭعى ۋاقىتتا ءتۇرلى ەرسى قىلىق پەن ويدان شىعارعان ءداستۇردى تىقپالايتىن جۇرت قازالى ءۇيدى دە «ايامايتىن» بولعان. ەلىمىزدىڭ ايماقتىق ەرەكشەلىكتەرىنە ساي، ءار ءوڭىردىڭ ءوز «سالتى» بارى بەلگىلى. كىسى قايتىس بولعان ۇيدە قازان كوتەرىلمەيتىنىن، داستارقاندى قاراپايىم ەتىپ جايۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتىپ جۇرگەن مولدالار دا بار، ءبىراق قالىپتاسقان ادەت بويىنشا ۇستەلدى قايىستىرىپ تاعام قويۋ، كىلەم تاراتىپ، جىرتىس ءبولۋ ءالى قالعان ەمەس.
وسى تۋرالى جاسى سەكسەنگە تاياعان كەيۋانانىڭ ويىن سۇراپ ەدىك.
«تويدىڭ سالتاناتىنان كەم قىلماي داستارقان دايىندايتىنىمىز دا، جىرتىس-شۇبەرەككە تالاساتىنىمىز دا بار، ءسالت-داستۇر، جورالعى دەيمىز عوي، وسىنىڭ قالماي كەلە جاتقانى ءبارىمىزدى ويلانتادى، «تورىنەن كورى جۋىق» جاستا وتىرعان ءوزىمىزدىڭ ەرتەڭىمىز نە بولارىن بىلمەيمىز. وسى جاسىما كەلگەنشە ءبىراز جەردىڭ توي-تومالاعى مەن ولىم-جىتىمىنە كۋا بولدىم، «ءار ەلدىڭ سالتى باسقا» دەمەكشى، قىزىلورداداعى قۇدامىزدىڭ قازاسىنا بارعاندا باس-باسىمىزعا كىلەم تاراتقانى ءتىپتى تاڭعالدىردى، ول جاقتىڭ سالتى سولاي ەكەن. شىمكەنت جاقتىڭ ولىك جونەلتۋىن دە كوردىم، ولار جەرگە شۇبەرەك داستارقان جايىپ، بارىنشا قاراپايىم جاساۋعا تىرىسادى ەكەن. ءقازىر مولدالار قازالى ۇيگە كەلگەندە «قاتتى جىلاماڭدار، داستارقاندى تولتىرىپ جاساماڭدار» دەپ ەسكەرتىپ ايتىپ-اق ءجۇر، ءبىراق ۇيرەنىپ قالعان جۇرت توقتاي الماي جاتىر، مۇنى ەل بولىپ رەتتەۋ كەرەك شىعار، ەرتەڭگى كۇنى ءوز بالا-شاعامىزدىڭ باسىنا دا وسى كۇن تۋادى عوي دەپ، بارىنشا ادەپتەن اسپاڭدار، جۇرتتان وزباڭدار دەپ وتىرامىن، اللا بىلەدى عوي الداعىنى»، دەدى سارقىت وڭداسىن قىزى.
قازاق قايتىس بولعان ادامدى جونەلتۋدىڭ وڭاي ەمەستىگىن بۇرىن دا ايتىپ كەتكەن، ءقازىر ءتىپتى كۇردەلەنىپ كەتكەن سياقتى. جاقىندا ءبىر جانازاعا بارعاندا ەكى كىسىنىڭ اڭگىمەسىن ەستىدىم، ۇققانىم، الماتىنىڭ ءبىر جەرىندە زيرات سالاتىن ورىن 8 ميلليون تەڭگەدەن ساتىلىپ جاتىر، ونى دا تانىس ارقىلى الىپ جاتقاندار بار ەكەن. «ولگەسىن قايدا جاتقانىڭ ءبارىبىر ەمەس پە، ءۇي سالاتىن جەر المايمىن با ول اقشاعا» دەدى تىڭداپ تۇرعان ءبىر كىسى. راسىمەن ءقازىر بەيىت سالاتىن جەر دە، زيراتتىڭ كولەمى دە ءال-اۋقاتتىڭ ولشەمى بولىپ بارا جاتقانى جاسىرىن ەمەس. كەيبىرەۋلەر ءزاۋلىم زيرات سوعۋ مەن استا-توك داستارقاندى جاقىندارىنىڭ مارقۇمعا دەگەن قۇرمەتى دەپ باعامدايدى. الايدا ول قۇرمەت ءدىني تالاپتاردىڭ شەگىنەن شىقسا، كەرىسىنشە جاعدايعا سوقتىرماي ما؟ وسى سۇراقتارىمىزعا جاۋاپ بەرگەن قمدب «Qamqor-Sharapat» ورتالىعىنىڭ باسشىسى مەيرامبەك رسىموۆ بىلاي دەدى:
قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ (قمدب) ءتوراعاسى، باس ءمۇفتي ناۋرىزباي قاجى تاعان ۇلىنىڭ باستاماسىمەن 2020 جىلى «عۇلامالار كەڭەسى» جانازا جانە جەرلەۋ راسىمدەرىندە، زيرات كوتەرۋدە، سونداي-اق قۇدايى اس-جيىنداردا ىسىراپ پەن باسەكەلەستىكتىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا «زيرات جانە زيارات مادەنيەتى»، «اس بەرۋ مادەنيەتى» كونسەپتۋالدى قۇجاتتار قابىلدادى.
سونىمەن بىرگە قمدب جانىنان «QAMQOR-SHARAPAT» سالتتىق قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى قۇرىلىپ، مارقۇمدى سوڭعى ساپارىنا راسىممەن شىعارىپ سالۋ بويىنشا ءبىرىزدى قىزمەت اتقارۋدا. ورتالىق تومەندەگى قىزمەتتەردى كورسەتەدى:
• مارقۇمدى جانازاعا دەيىن توڭازىتقىشتا ساقتاۋ؛
• شاريعات تالابىمەن جۋىندىرۋ-كەبىندەۋ؛
• جانازا نامازىن وقۋ؛
• تاسىمالداۋ (اۆتو جانە اۆيا)؛
• ءقابىر قازۋ جانە جەرلەۋ؛
• ءبىرىڭعاي ستاندارتپەن زيرات قۇرىلىسىن سالۋ؛
• قۇران باعىشتاۋ مەن باتا جاساۋ.
حالىق سۇرانىسىنا بايلانىستى ورتالىقتىڭ بولىمشەلەرى ەل اۋماعىنداعى بىرنەشە مەشىتتەردىڭ جانىنان اشىلىپ، تاۋلىك بويى قىزمەت كورسەتۋدە. جەرگىلىكتى زيرات اكىمشىلىكتەرى ورتالىققا ارنايى جەر-سەكتورلار ءبولىپ، بىرىزدىلىك ەنگىزۋگە قولداۋ بىلدىرۋدە.
زيراتتاردى سيفرلاندىرۋ – زامانا تالابى
«قازاەروسپەيس» جانە «جەتى اتا» ءىت كومپانيالارىمەن بىرلەسكەن مەموراندۋم اياسىندا زيراتتاردى سيفرلاندىرۋ جوباسى جۇزەگە اسۋدا. جوبا قابىرلەردى GPS ارقىلى كارتاعا ەنگىزۋ، مارقۇم تۋرالى دەرەكتەردى ەلەكتروندى بازاعا تىركەۋ جانە QR-كود ارقىلى اقپارات ۇسىنۋ مۇمكىندىگىن قامتيدى. بۇل:
1. تاريحي مۇرانى ساقتاۋ؛
2. ىزدەۋدى جەڭىلدەتۋ؛
3. كۇتىمدى باقىلاۋ؛
4. رۋحاني-تانىمدىق جۇمىستاردى دامىتۋ؛
5. زاڭسىز جەرلەۋدىڭ الدىن الۋ جانە اشىقتىقتى قامتاماسىز ەتۋ سەكىلدى ارتىقشىلىقتارعا يە.
قۇدايى اس مادەنيەتى
قمدب-نىڭ «جانازا جانە جەرلەۋ راسىمدەرى» كىتابىندا قۇدايى اس — شاريعات بويىنشا مىندەتتى امال ەمەستىگى، ول جاسالماسا كۇنا بولمايتىنى ناقتى كورسەتىلگەن. استىڭ ماقساتى - اللانىڭ رازىلىعى، مارقۇمعا دۇعا جانە قۇران باعىشتاۋ.
قمدب قابىلداعان «اس بەرۋ مادەنيەتى» قۇجاتىنداعى نەگىزگى 7 ۇستانىم:
1. شىنايى نيەت
2. قۇدايى اسقا جينالۋ
3. قۇران وقۋ، باتا بەرۋ، دۇعا جاساۋ
4. ىسىراپقا جول بەرمەۋ
5. ۋاعىز-ناسيحات ايتۋ
6. مارقۇمدى ەسكە الۋ جانە قارالى وتباسىن جۇباتۋ
7. قاراپايىمدىلىقتى ساقتاۋ
ىسىراپقا جول بەرمەۋ – باستى تالاپ. قىمبات داستارحان، باسەكەگە ءتۇسۋ، كوپ قارجى جۇمساۋ – شاريعاتقا دا، مادەنيەتتىلىككە دە ساي ەمەس. استىڭ ەڭ دۇرىس ۇلگىسى – قاراپايىم داستارحان، دۇعا، قۇران جانە مارقۇمدى ەسكە الۋ. جەتىم-جەسىرلەرگە كومەكتەسۋ، ساداقا بەرۋ، اعاش ەگۋ، قايىرىمدىلىق جاساۋ –الدەقايدا ساۋاپتى امالدار.
نەلىكتەن ىسىراپقا بارامىز؟
«ەل نە دەيدى؟» دەگەن قوعامدىق قىسىم
باسقا وتباسىلارمەن سالىستىرۋ
ءدىني ءبىلىمنىڭ جەتكىلىكسىزدىگى
يسلام بويىنشا مارقۇمعا ەڭ پايدالىسى – دۇعا، ساداقا جانە جاقسى امال. كەڭ داستارحان مەن ءسان-سالتانات مارقۇم الدىنداعى مىندەت ەمەس.
قمدب-نىڭ نەگىزگى ۇستانىمى – ءداستۇردى ساقتاۋ، ءبىراق ىسىراپسىز جانە شاريعاتقا ساي ورىنداۋ.
قاراپايىمدىلىق – شىنايى مادەنيەتتىڭ بەلگىسى.
مارقۇمنىڭ رۋحىنا قۇرمەت ەڭ الدىمەن دۇعا، باتا جانە ساۋاپتى امالدار ارقىلى كورىنەدى.