· ورايى كەلگەن اڭگىمە
قازاقتىڭ ءبىرتۋار پەرزەنتى، كورنەكتى جازۋشى مۇحتار ماعاۋين ءوزى دە، ءسوزى دە دارا قالپىندا ومىردەن ءوتتى. كوزىنىڭ تىرىسىندە-اق اتى اڭىزعا اينالعان تۇلعانىڭ ارتىندا ۇلت رۋحانياتىنا تەڭدەسسىز قازىنا بولىپ قوسىلعان مول مۇرا قالدى. ودان بولەك، اقىل-وي الىبىنىڭ كۇندەلىكتى ءومىر ءۇردىسى مەن ۇستانىمدارىنا قاتىستى ەستەلىكتىڭ ءوزى بۇگىندە ايرىقشا قىمبات، ەرەكشە ىستىق. سول سەبەپتى دە، ءبىز مۇحتار اعانىڭ ومىرلىك جارى باقىتجامال اپايمەن تىلدەسىپ، ۇلى جازۋشىنىڭ عيبراتتى عۇمىرىنان سىر تارتۋعا تىرىستىق.
– باقىتجامال اپاي، اڭگىمەنى ارىدەن باستاساق... 20 جىل بۇرىن ەلدەن كەتتىڭىزدەر. سونداي ۇيعارىمعا كەلۋ قيىن بولعان جوق پا؟
– اعاڭ ءبىر-اق كۇندە كەتتى. ونىڭ الدىندا «جۇلدىزدا» كوپ وتىردى عوي. سول كەزدە تۇرتكىلەپ، ءتۇرلى اڭگىمەلەر ايتىپ، قۋدالاي باستادى. ءوزى دايىن جۇرگەن. ءبىراق ءبىز پەنسياعا شىعۋدى ۇمىتىپ كەتىپپىز، ءبىر جىل كەش شىقتى، ونى ويلاماپپىز دا. اسىرەسە ەسكى تاقىرىپتى جازعاننان باستاپ بۇل كىسىگە شۇيلىككەن ادامدار كوپ بولدى بىزدە. ءبىراق كەتكەنى جاقسى بولدى. جاقسى شىعارمالارىنىڭ كوبىن ەلدەن كەتكەننەن كەيىن جازدى. «جارماق»، «شىڭعىسحان»، «التىن وردا»، سولاي جالعاستى عوي...
– اۋەلى چەحيادا، سوسىن امەريكادا، كەيىنگى جىلدارى تۇركيادا تۇردىڭىزدار. مۇحتار اعاعا، وزىڭىزگە قاي ەلدەگى تۇرمىس-تىرشىلىك جايلى بولدى؟
– چەحيادا دا جاقسى تۇردىق. وعان دەيىن جىلدا بارىپ، ءبىر اي پاتەر جالداپ جاتاتىنبىز. قوناق ۇيدە جاتقىمىز كەلمەيدى، تاماعى ۇنامايتىن. سودان بالالار كارلوۆى ۆاردان ءۇي الىپ بەردى. ءقازىر كەنجە ۇلىمىز تۇرادى سوندا. اعاڭنىڭ ءومىرى جامان بولعان جوق، جاقسى بولدى. جازعان-سىزعاندارىن ءقازىر قاراپ وتىرساق، ءوزى كادىمگىدەي، الدىن الا ەسەپتەپ قويىپتى. «مەن 60-قا كەلدىم. ەندى اللا تاعالا ءومىر بەرىپ، 80-نەن اسسام، ءبىراز نارسە جاسايمىن عوي» دەپتى. سول كەزدە ءبارىن جوسپارلاعان عوي. اعاڭ ءوزى كەنەتتەن كەتىپ قالدى.
– اۋىردى ما؟
– از عانا اۋىردى. وندا دا جاتىپ قالعان جوق. تۇرەگەپ ءجۇردى. ەدىگە: «جاسىم ۇلعايىپ، پەنسياعا تاياعان كەزدە ەلگە جاقىن جەردە تۇرامىن» دەپ، تۇركيادان ءۇي الىپ قويعان ەكەن. اعاڭ ءبىراق وندا ءبىر جىل بارعان جوق. «التىن وردانى» جازباي كەتپەيمىن» دەدى. ءسويتىپ، ەكەۋمىز امەريكاداعى ۇيىمىزدە قالدىق.
– سىرتتان ۇلكەن سۋ كورىنەتىن، تەرەزەنىڭ الدىندا جازۋ ۇستەلى بار، مۇحتار اعانىڭ سوندا وتىرعان ءبىر سۋرەتىن كورىپ ەدىم. سول ۇيدە تۇردىڭىزدار ما؟
– ءيا. ول توعان عوي. ۇيرەك، قازدار ءجۇزىپ جۇرەدى. ەسىكتىڭ الدىنا ەلىكتەر كەلەدى، كەيدە توبىرىمەن جۇرەدى، قوياندار كەلەدى. ولاردا ءبارى ەمىن-ەركىن عوي. اعاڭ ايتاتىن: «بىزدە بولسا مىنانىڭ ءبارىن قىرىپ سالار ەدى» دەپ. تۇرعان جەرىمىز سونداي بولدى. سول ۇيدەن كەتكىسى كەلمەدى. بالاسىنا: «تۇركيادان ءقازىر ءارتىس تە، باسقا دا ءۇي الىپ، ءبارى كەلىپ جاتىر. ەگەر الاتىن ءۇيىڭ مىنا ۇيىمنەن كەم بولسا بارمايمىن» دەپ ءبىر-اق اۋىز ءسوز ايتتى. جانە «ماعان انتالييا، الانيا سياقتى ۋلىعان-شۋلىعان جەر ەمەس، وڭاشا، تىنىش جەر كەرەك» دەدى. بالالار ۆيدەومەن دە، سۋرەتتەن دە، كوپ ءۇي كورسەتتى. ەشقايسىسىن ۇناتپادى. سودان كەمەر دەگەن جەردە، قالانىڭ شەتىندە جاڭا ۇيلەر سالىنىپ جاتىر ەكەن. ءوزى جاڭاشا ۇلگىدە كورىنەدى. ەدىگە: «كوكە، مىنە، ءسىزدىڭ كوڭىلىڭىزدەن شىعاتىن، مىنانداي ءۇي تاپتىق. ءبىراق وتە قىمبات بولىپ تۇر»، – دەپ ءۇيدى كورسەتتى. اكەسى: «بالام، جاعدايلارىڭ كەلسە الىڭدار. جاعدايلارىڭ كەلمەسە، ەشتەڭە ەتپەيدى، مەن وسى ۇيدە وتىرا بەرەمىن، وسى ءۇيىم وزىمە ۇنايدى»، – دەدى.
– تۇرعان ۇيلەرىڭىز قانداي ەدى؟
– ول 3 قاباتتى، كولەمى – 550 شارشى مەترلىك ءۇي، 40 سوتىق جەرى بار. جانە كورشىلەرمەن بىرىككەن ەمەس، جەكە تۇرعان ءۇي. اعاڭنىڭ ءوزىنىڭ كابينەتى بار. الماتىداعى ۇيىمىزدەگى كىتاپتاردىڭ ءبارىن اپارىپ العانبىز. ەدىگە ءقازىر ونى «مۇحتار ءماعاۋيننىڭ مۋزەي-ۇيى» عىپ جاساپ جاتىر.
– باراتىندار بولسا دەيسىز عوي...
– ءقازىردىڭ وزىندە بارىپ جاتىر. «بولاشاقپەن» بارعان جاستار كوپ. كوبى – قازاقستاننىڭ ءار قالاسىنداعى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ مۇعالىمدەرى. مەن ءوزىم سوندا بولعان كەزدە 60-70 ادام كەلدى.
– ءۇيدىڭ اۋلاسىندا باۋ-باقشا بار ما؟
– پراگاداعى ۇيىمىزدە بولعان، جاڭعاققا دەيىن بالام ءوزى ەككەن. سول سياقتى عىپ ەگىپ كورەيىنشى دەپ، بازاردان كوشەتتەر الىپ كەلىپ، وتىرعىزىپ قويعان. ءبىر كۇنى قاراساق، گۇلدەپ تۇرعان اعاشتارىمىزدان تۇك جوق. «بۇعان نە بولعان؟ قاتتى جەل سوققان با؟» دەپ اعاڭ تاڭ قالىپ ءجۇر. «ەلىكتەر جەپ كەتەدى دەپ ايتتىم عوي. قورشاۋى بولماعان سوڭ سولاي ەندى» دەپ كۇلدى بالام. ال قورشاۋعا بولمايدى. اعاڭ ايتەۋىر سول ءۇيدى قاتتى ۇناتتى.
– ءسويتىپ، تۇركياعا بىردەن بارماي، قالىپ قويدىڭىزدار عوي؟..
– ءيا. اعاڭ: «سەندەر بارىپ ورنالاسا بەرىڭدەر. مەن «التىن وردانى» بىتىرەيىن، سوسىن بارارمىن» دەدى. ەدىگە 4 بالاسىنان كەيىن، ءوزى 50-دەن اسىپ، كەلىن 47-گە كەلگەندە تاعى ءبىر بالالى بولعان. ولار سول كىشكەنتاي ۇلدى الىپ، كەتە بەرەتىن بولدى. ءبىز ءبىر جىلدان كەيىن باردىق. اعاڭ «التىن وردانى» ءبىتىردى. سول كەزدە اقىرىنداپ اۋىرىپ جۇرگەن ەكەن. ءوزى ىلعي قويۋ شاي ىشەتىن جانە ىستىق قىپ ىشەتىن. سودان ۇلتابارى سىر بەردى مە... قاراتىپ ەدىك، اناليزدەرىنىڭ بارلىعى جاقسى بولىپ شىقتى. تەك «زوند جۇتۋ كەرەك» دەدى. «زوند جۇتپايمىن» دەدى اتامىز. سودان تاماقتى سايابىرسىپ ءىشىپ ءجۇردى. ۇلكەن كىسىلەر ءوزى دە كوپ تاماق ىشپەيدى عوي. ءبىراق ەدىگە ءسال قورقاقتاپ، بىردەن امەريكاعا بيلەت الدى. ويتكەنى سول جاقتا تىركەۋدەمىز، ساقتاندىرۋ ءپوليسىمىز بار. «ءبىر قاراتىپ الايىق» دەدىك. ءبىراق ول جاققا كەتەردە دە: «مەن زوند جۇتپايمىن، بالام. ەشتەڭە جاساتپايمىن» دەدى. كەلدىك، قاراتتىق دارىگەرگە. سونداي ءبىر ەرەكشە ەشتەڭە جوق، «ونكولوگيا ءنول» دەپ كورسەتتى. سول ۇلتاباردا بىردەڭە بولدى ما ەكەن، ارى قاراي قارالعىسى كەلگەن جوق، ءوزىنىڭ قۇلقى بولمادى.
ءوزى ەرتەدەن بەكىنىپ جۇرگەن ەكەن. پراگادا جۇرگەندە گەتەنىڭ مۋزەيىنە بارعانبىز. سول كەزدە: «مىنا كىسى 82-گە كەلىپتى. تولستوي دا 82-گە كەلگەن. مەنىڭ 82-گە دەيىن 25 جىل ءومىرىم بار، قانشاما نارسە جازادى ەكەنمىن»، – دەگەن ەدى. ءوزىن سوعان بۇرىپ قويعان عوي، سونداي ءبىر قاسيەتى بولدى...
– سول شامادا قايتىس بولدى دەيسىز عوي...
– 82-دەن استى. قايتىس بولعاننان كەيىن بىرنەشە كۇننەن سوڭ 85-كە تولدى. دارىگەرلەر جاقسى قارادى. «وتە مۇقيات قارايدى ەكەن» دەپ ءوزى ولاردى ماقتادى، باسىندا «زوند جۇتپايمىن» دەگەنمەن، زوند تا جۇتتى اقىرىندا. جازمىش قوي ەندى. ءقازىر ول كىسى تۋرالى كوپ حابارلار بەرىپ جاتىر، ءوزى دە ايتىپ جۇرەتىن، «الاساپىراندى» وقىپ وتىرىپ تا بايقايمىن، اعاڭ ءوزى ءومىرىن ولشەپ ءجۇرىپتى. ىلعي: «80-گە كەلسەم...» دەپ سويلەگەن ەكەن. شەتەلگە 60 جاسىندا كەتتى عوي. سودان باستاپ: «20 جىل ءومىرىم بار، 20 جىلدا ءبىراز نارسە جاسايمىن» دەپ ايتۋمەن بولىپتى. ايتسا-ايتقانداي، «جاسايمىن» دەگەنىن جاسادى عوي. دەگەنىنە جەتتى. اقىلدى ادام عوي. ءوزى مويىنسۇندى. «ويعا العان نارسەلەرىمنىڭ ءبارىن ءبىتىردىم» دەدى. ءتىپتى ستۋدەنت كەزىندە ابايدىڭ تەكستولوگياسى تۋرالى بىردەڭە جازباق بولعان ەكەن، ونى دا جازدى. ەلىندە شاقانتاي دەگەن ءبىر كىسى بولعان، سونىڭ سوعىسىن جازدى. جازا الماي جۇرگەن 3 نارسەسى بولعان ەكەن، سونىڭ بارلىعىن جازدى. ءوزى ەدىگەگە ايتتى: «بالام، مەن جازۋىمنىڭ ءبارىن جازدىم، جاقسى ءومىر ءسۇردىم، بارىنە ريزامىن، دارىگەرگە سۇيرەي بەرمەڭدەر، مەنى اۋرەلەمەڭدەر» دەپ. سول ەكى ورتادا مەن كۇيگەلەكتەنە باستادىم. اعاڭنىڭ جانىندا وتىرىپ: «تاماق ءىششى» دەپ جالىنام. وعان ول رەنجيدى كادىمگىدەي. سودان ءبىر كۇنى ەدىگە ايتتى: «اپا، كىشى ۇلىڭمەن كەلىسىپ قويدىم. سەن پراگاعا بارىپ دەمالىپ كەل. كوكەمە ءوزىمىز قارايمىز»، – دەدى. ءسويتىپ، مەن كەتىپ قالدىم عوي. قازاقشا ايتقاندا، ءوزى كەتكىسى كەلگەن. رۇقسات سۇراعان بالاسىنان. ءوز بالامىزداي بولىپ كەتكەن عالىم دەگەن بالا بار سوندا...
– عالىم بوقاش پا؟..
– ءيا. بىزبەن كورشى تۇرادى. سونداي جاقسى بالا. ەدىگە سول عالىم ەكەۋى قارادى اعاڭا. رۇقسات بەرگەن ەكەن، سونىڭ ەرتەسىنە كەشكە جاقىن «دەم العانداي بولدى دا، تۋرا كوز الدىمىزدا كەتىپ قالدى» دەيدى. عالىمنىڭ ايتقانى بۇل، ەدىگە ايتپايدى ونداي نارسەلەردى. «قينالعان جوق، تۇك ەتكەن جوق» دەيدى. بۇل دا ءبىر اللانىڭ كەڭشىلىگى شىعار...
– ءسىز سوسىن باردىڭىز عوي؟..
– مەن سول كۇنى كوپ ۇزاماي-اق باردىم. پراگادان ميۋنحەنگە ماشينامەن جەتىپ، ودان ۆاشينگتونعا 16 ساعات ۇشتىق. ءبىزدىڭ ءۇي ۆاشينگتونعا جاقىن، 30-40 مينۋتتىق جەردە. كەلسەك، سونىڭ الدىندا عانا كەتكەن ەكەن... قايتەمىز، اللانىڭ ءىسى عوي. عالىم دا «وسىلاي-وسىلاي بولدى، اتامىزعا رۇقسات ەتتىك، جونەلتتىك» دەپ ءبارىن ايتىپ، سابىرعا شاقىردى. «جانى قينالعان جوق» دەيدى. ءارۋاقتى ادام عوي. سودان كەيىن ءوزىنىڭ: «كوزىم قاي جەردە جۇمىلسا – سول جەرگە قويىڭدار» دەگەن ءسوزى بار بولاتىن. ءبىراق نەگىزى، مەنىڭ بىلەتىنىم، ءوزى امەريكادا قالعىسى كەلىپ جۇرەتىن. بۇرىن دا ايتاتىن: «ءاي، مەن وسى كەڭسايعا دا سىيمايتىن شىعارمىن. تىرشىلىكتە سىيماعان، ەندى ولگەن كەزدە دە جاۋلاسىپ ءجۇرۋى مۇمكىن عوي. باسقا جاقتا بولسام...» دەپ. سول ءسوزى قابىل بولدى. مۇسىلمان زيراتى ەكەن. مەشىتتىڭ جانىندا. ءوزىمىزدىڭ ۇيدەن الىس ەمەس، پاركتىڭ ءىشى. ءقازىر بالاسى بەيىتىنىڭ باسىن قارايتىپ، جوندەتىپ جاتىر.
– ءجون ەكەن. زيارات قىپ باراتىن ادامدار بار عوي.
– ارينە. ءتۇرلى شتاتتاردان كەلىپ جاتىر. قانشاما جاستار كەلدى. «اتامىز بار» دەپ، سىرتتاي بولسا دا ارقا تۇتىپ ءجۇرۋشى ەدىك» دەپ، كادىمگىدەي، اعىل-تەگىل جىلاپ كەلگەن قىزدار كوپ بولدى. ءقازىر دە كەلىپ جاتقاندار كوپ دەيدى. نەگىزى، امەريكادا قازاقتار وتە كوپ.
– مەريلەندتەگى ۇيدە ءقازىر كىم بار؟
– ول ۇيدە ءقازىر ءبىر نەمەرەمىز تۇرىپ جاتىر. ول سول جاقتا جۇمىس ىستەيدى.
– ەدىگەدەن 5 بالا بار ەكەنىن ايتىپ قالدىڭىز. باسقا نەمەرەلەرىڭىز قايدا؟ ۇلكەنىنىڭ جاسى نەشەدە؟
– ۇلكەنى 28-دە. ول ءقازىر لوندوندا. سوندا تۇرادى. وقۋىن سول جەردە بىتىرگەن، كەتكىسى كەلمەيدى. جۇمىس ىستەپ ءجۇر. ودان كەيىنگى نەمەرەمىز سان-فرانسيسكودا، IT مامانى. ۇلكەن كورپوراسيادا قىزمەت ىستەيدى. العاشقى ەكەۋى – قىز. ۇيدەگى باتۋ دەگەن نەمەرەمىز دە – كومپيۋتەر مامانى. ودان كەيىنگى نەمەرەمىز ءوزىمىزدىڭ مەريلەندتە ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەن، ماتەماتيكا مامانى. ءقازىر سان-فرانسيسكودا جۇمىس جاسايدى. ءبارى – ەۋروپادا تۋعان، امەريكالىق مەكتەپتە وقىعان بالالار. ءبىراق بارلىعى قازاقشا سويلەيدى.
– نەمەرەلەرءىڭىزدىڭ ەسىمى كىم؟
– اي-شەشەك، جاھانبيكە، باتۋ، بايدار، ەڭ كىشىسى – توقاي-تەمىر.
– تاريحي ەسىمدەر ەكەن... ءبارىن اتاسى ءوزى قويعان سياقتى عوي...
– ءيا، ارينە. اي-شەشەك – «الاساپىراننىڭ» باستى كەيىپكەرى. جاھانبيكە – قاسىم حاننىڭ اناسى. باتۋ مەن توقاي-تەمىر – جوشىنىڭ، بايدار – شاعاتايدىڭ ۇلى. بارلىعى – تاريحتا بولعان ادامدار. باسقا نەمەرەلەردىڭ اتى دا سونداي. ماعجاننىڭ بالالارى دا بىرەۋى – بوكەي، بءىرەۋءى – جەبە. پراگاداعى ۇلىمىز مادياردان بورتە، باراق، توقتى دەگەن نەمەرەلەرىمىز بار. ءبارىنىڭ اتىن اعاڭ ءوزى قويعان. قىزداردىڭ بالالارىنا كوپ كىرىسپەيدى. ولار دا ات قويىپ بەرۋدى سۇرايدى كەيدە. ءبىراق ولارعا: «اكە-شەشەلەرىڭ بار، وزدەرىڭ قويىڭدار»، – دەيتىن.
– كوپتەن بەرى سىرتتاسىزدار. وزدەرىڭىزگە قاي ەلدەگى ءومىر كوبىرەك ۇنادى؟
– بىزگە امەريكادا تۇرعان ۇنادى. سول جەردەگى قازاقتار ءبىر-بىرىمىزگە تۋىسقان سياقتى بولىپ كەتتىك. بۇرىن ازداۋ ەدىك، ءقازىر ءتىپتى كوبەيدى. باسقا شتاتتاردان كەلدى. كوبىسى – زەينەت جاسىنداعى ادامدار. جۇما سايىن بىرەۋىنىڭ تۋعان كۇنى نەمەسە باسقا ءبىر جاقسىلىعى بولادى، كادىمگىدەي جاقسى قارىم-قاتىناستامىز.
– قوناققا كوبىنە ءوزىڭىز بارعان شىعارسىز... اعا وندايدى ۇناتپاعان بولار...
– جوعا... اعاڭ ءبىرىنشى بولىپ باراتىن. قازاقستاندا قوناق دەگەندى جەك كورەتىن. «وسى قوناعى بىتپەيتىن قازاقتىڭ. ءوزىڭ بارا سالشى» دەيتىن كەيدە. انا جاقتا بىرەۋ قوناققا شاقىرسا قۋاناتىن. «بالام، قوناققا باراتىن كۇنىمىز قاشان ەدى؟ نەشەدە شىعامىز؟» دەپ كەلىننەن سۇراپ وتىراتىن. جاقسى كورەتىن.
– ول ورتاعا دا بايلانىستى شىعار، ءيا؟
– ارينە، ورتاعا بايلانىستى. ءبىزدىڭ قازاقتا توي-تومالاقتىڭ ءوزى جينالىس بولىپ كەتەدى عوي. انا جاقتا جاقسىلاپ تاماعىمىزدى ءىشىپ الامىز دا اڭگىمەلەسەمىز، ءشامشىنىڭ اندەرىن ايتامىز، دەمالامىز. ول جاقتا ەڭ ۇلكەنى ءبىز بولدىق. باتا سۇرايدى. بەسىككە سالامىز. تۇساۋ كەسەمىز. ىنىسىندەي بولىپ كەتكەن ءبىر كىسى بار. سول ايتادى: «امەريكاعا كەلگەندەگى ءومىرىمنىڭ ءمانى – اعاممەن تانىسقانىم، جاقسى ارالاسقانىم بولدى» دەپ. كەنەتتەن قايتىس بولىپ كەتەدى دەپ ەشكىم ويلاعان جوق. ولار تويعا دايىندالىپ، «اعامىزدىڭ تۋعان كۇنىن وتكىزەمىز» دەپ جۇرگەن. وعان جەتە الماي قالدى عوي. قاتتى ۋايىمدادى ءبارى.
ول جاقتاعى جاستار دا وتە جاقسى. نەگىزى، امەريكادا IT ماماندارى جەتىسپەيدى. رەتىن تاۋىپ بارعاندار بىردەن جۇمىس تابادى. مەن ءوزىم وسى جاقتان بارعان 5-6 جاستى بىلەمىن. 3-4 ايدان كەيىن ۇيلەرىن الدى. جالاقىلارى جاقسى. تابىسى يپوتەكاعا، تۇرمىس-تىرشىلىكتەرىنە جەتىپ جاتىر. «ەلدە جۇرگەندە قالاي ەدى؟» دەپ سۇراسام: «اپا، ءبىز قازاقستاندا وسى تابىسىمىزدىڭ 20 پايىزىن عانا تاپتىق قوي. ءقازىر، شۇكىر، اتا-انامىزدى، تۋعان-تۋىسىمىزدى دا اسىراپ وتىرمىز» دەيدى. امەريكادا مامان تۇگىل، جاي جۇمىسشىلاردىڭ ءوزى جاقسى تابىس تابادى.
– ال سول جاقتاعى تۇرعىلىقتى قازاقتاردىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگى قالاي؟
– ءبارى جاقسى تۇرادى. كەزىندە مينيستر بولعان، جوعارعى كەڭەستە ىستەگەن كىسىلەر بار. پەنسياعا شىققاننان كەيىن اقىرىنداپ، بالا-شاعاسىن جاعالاپ كەتكەن عوي.
– سولارمەن باس قوسقاندا، الدەبىر وتىرىستاردا ەل تۋرالى اڭگىمە، ەلگە ساعىنىش بايقالۋشى ما ەدى؟
– جوق، ونداي بولعان جوق. ولاردىڭ دا ەلدى سونشا ءبىر ساعىنعانى بايقالمايتىن. اتانىڭ ءوزى دە سۇراعاندارعا: «وتىرىك ايتا المايمىن، ساعىنعان جوقپىن» دەپ ايتاتىن. ساعىنعان جوق ول كىسى. كوڭىلى قالدى ما، باسقا سەبەبى بار ما، ونى مەن تۇسىنبەيمىن. ەلدەن كەتكەن 20 جىل ىشىندە جاقسى كورەتىن ىنىلەرىنىڭ شاقىرۋىمەن، قازاقستانعا بىر-ەكى-اق رەت كەلدى ءوزى. ال توي-تومالاققا نەمەسە الدەبىر جاعدايلارمەن ءبىز ءوزىمىز كەلىپ تۇردىق. اعاڭ: «مەنى اۋرەلەمەڭدەر» دەپ قالىپ قوياتىن.
– مۇحتار اعانى سىزدەن ارتىق بىلەتىن ادام جوق. ول كىسىنىڭ ءوزىڭىزدى ءتانتى ەتكەن قانداي ەرەكشە قاسيەتىن بولە-جارا ايتار ەدىڭىز؟
– اعاڭ ادامشىلىعى وتە جوعارى ادام عوي. ول ءوزى تيىسپەسە ەشكىمگە تيىسپەيتىن، ەشكىمدە شارۋاسى بولمايتىن. جازۋشىلار ءبىر-بءىرىن تۇرتكىلەمەسە جۇرە المايدى عوي. ول كەزدە وڭدىرمايتىنى تاعى بار. «قايتەسىڭ سونى، جاۋاپ بەرمەي-اق قويساڭ بولماي ما» دەپ، وعان مەن شىر-پىر بولاتىنمىن. «نەگە مەنى باسىنادى؟!» دەپ بوي بەرمەيتىن. وتكەندە ءبىر كوپ-كورىم جازۋشى: «جۇلدىز» جۋرنالىندا ءوزىن ناسيحاتتاۋمەن بولدى» دەپ جازىپتى. شىندىعىندا، ول ءوزىن ناسيحاتتاعان جوق. جاستاردى كوپ شىعاردى. ونى بىلايعى ەل دە، ءتىپتى سول جاستاردىڭ ءوزى دە: «ءبىزدى ادام قىلدى»، «جۇمىسقا الدى»، «جازعاندارىمىزدى شىعاردى» دەپ ايتىپ جاتىر. ال ءوزى ناسيحاتتى كەرەك قىلاتىن ادام ەمەس قوي.
– اعانىڭ شىعارماشىلىق پروسەسى تۋرالى ايتىپ بەرىڭىزشى؟ شىعارمالارىن جازعان كەزدە قانداي كۇيدە بولاتىن؟
– ول كىسى شابىت دەگەنگە قارامايتىن، «ماشىق كەرەك»، «باپ كەرەك» دەيتىن.
– بەكبولات تىلەۋحان شابىت تۋرالى سۇراعاندا مۇحتار اعا: «شابىت دەگەن – دايىندىقتىڭ ناتيجەسى. ءبىر نارسەنى ماقسات تۇتاسىڭ. دايىندالاسىڭ. سول توڭىرەكتە اقپارات جينايسىڭ. سارالايسىڭ. ءبىر جۇيەگە ءوزى ىڭعايلانباق. ىشىڭدە ءجۇرىپ پىسەدى. سوسىن وتىرا قالاسىڭ دا جازاسىڭ. تاماعىڭ توق، ءۇيىڭ جىلى، دەنىڭ ساۋ، كوڭىل الاڭسىز بولماعى كەرەك» دەپتى...
– ءيا، بابى كەلىسسە بولدى، وتىراتىن دا جازا بەرەتىن. ءار كەزدە ءارقالاي جازدى. جاستاۋ كەزىندە تۇندە دە جازاتىن. تاڭ اتا شايىن ىشەتىن دە، جۇمىسىنا كەتەتىن. كەشكە كەلىپ، ءبىراز ۇيىقتاپ الاتىن. كوپ شىعارماسىن سولاي جازدى. ال چەحياعا كەتكەننەن باستاپ ءوندىرتىپ جازدى. ول كەزدە رەجيم دەيتىن جوق. «شىڭعىس حاننىڭ» 4 تومىن 7 جىل جازدى.
– مۇحتار اعا: «الاساپىراننىڭ» دايىندىعىنا بۇكىل جاستىعىم كەتتى. ال جازۋىن سەگىز-اق ايدا جازدىم» دەگەن ەكەن. دەمەك جازۋدان گورى، تاريحي دەرەكتەر مەن مۇراعاتتىق دۇنيەلەردى ەكشەۋگە، تالداپ-تارازىلاۋعا كوپ ۋاقىت كەتكەن عوي...
– كەرەك نارسەسىنىڭ ءبارىن كۇنى بۇرىن جيناپ الاتىن. «الاساپىراندى» جازعاندا نەشە اي ماسكەۋدى ارالاپ، وراز-مۇحاممەدتىڭ باسىنا بارىپ، ءبارىن كورىپ، ىشتەي قاتتى دايىندالدى. ويتكەنى دەرەك كەرەك قوي. «شىڭعىس حاندى» جازعاندا دا بارلىق دەرەك قولىندا بولدى. جالپى، «شىڭعىس حاندى» جازعان ادامدار كوپ قوي. ءبىراق اعاڭنىڭ جازعانى كەي جەرلەرى باسقاشا. ويتكەنى ول ناقتى دەرەكتەر بويىنشا جازعان. «التىن ورداسى» دا سولاي. «اللا عۇمىر بەرسە جازامىن» دەپ ءجۇرۋشى ەدى. ونى دا جازدى. بىتىرگەنىنە قاتتى قۋاندى.
– شىعارمالارىنىڭ بولە-جاراتىنى جوق، بارلىعى قۇندى، بارلىعى جانىنا جاقىن شىعار. ايتسە دە قاي شىعارماسىن ەرەكشە دەپ ويلايسىز؟
– ەسكى ادەبيەتتى زەرتتەگەنى شىعار دەپ ويلايمىن. ويتكەنى جىراۋلار پوەزياسى رۋحاني اينالىمعا ەنبەي قالۋى مۇمكىن ەدى عوي. «قوبىز سارىنى» تۋرالى: «روماندارىم جازىلماي قالسا دا، مەن سونى جازار ەدىم، كەز كەلگەن شىعارماما ايىرباستار ەدىم» دەپ ءوزىنىڭ ايتقانى بار. مەن توقەتەرىن ايتىپ وتىرمىن. بۇل كىسىنىڭ «مەنىن» وقۋ كەرەك. ءوزىنىڭ بۇكىل كوزقاراسىن، قاي شىعارماسىن قالاي جازعانىن، جازعان كەزدە نە بولعانىن، ءبارىن سوندا ايتقان.
– اعانىڭ جاستارعا كوزقاراسى قانداي بولدى؟
– جاستاردى جاقسى كوردى. «ەندىگى ءۇمىت – وسى جاستاردا. كۇنى ەرتەڭ قازاقستاندى كوتەرەتىن دە، اتىن شىعاراتىن دا – وسىلار» دەپ قاتتى سەندى. ايا ءومىرتايعا بەرگەن سۇحباتىندا: «جاقسى مامان بولاتىن، وتە دارىندى 40 شاقتى جاستار بار» دەپ ايتتى ءوزى. جاس تالانتتاردى بايقاپ جۇرەتىن. ارعى بەتتەگى تىزىمبەك دەگەن جىگىتتى: «مىقتى جازۋشى بولاتىن بالا ەكەن. قىتايدا قالىپ قويادى-اۋ» ۋايىمدادى. 24 جاستا جازعان ءبىر شىعارماسىن وقىعان. سودان «بولايىن دەپ تۇرعان بالا ەكەن» دەپ، ونى ءوزى تاۋىپ الدى. كەيىننەن قازاقستانعا كەلگەنىن ەستىپ، قاتتى قۋاندى.
اسىرەسە تۇركيادا تۇرعاندا اعاڭا جاستار كوپ كەلدى. بايقاعانىم، سولاردىڭ كوزىن اشىپ جاتقان سياقتى بۇل كىسى. قولىمنان كەلگەنشە ايتىپ جاتىرمىن، «مەنىڭ ايتا الماعانىمدى كىتاپتان وقىڭدار، اتاڭنىڭ كىم ەكەنىن سوندا بىلەسىڭدەر» دەيمىن. سوسىن: «قازاقتىڭ قانداي ەكەنىن بىلگىلەرىڭ كەلسە – اتاڭنىڭ كىتابىن وقىڭدار» دەپ تاعى ءبىر ءسوز قوستىم. ويتكەنى جازعانىنىڭ بارلىعى باستان-اياق قازاق تۋرالى عوي. ءار شىعارماسى سولاي. اعاڭ، مىنە، سونداي ادام. ەرەكشەلىگىن ءوزىمىز دە ەندى ءبىلىپ جاتىرمىز.
– جاستارعا سەنگەنىن، ەلدىڭ كەلەشەگىن سولارمەن بايلانىستىرعانىن ايتتىڭىز. ال مۇحتار اعا قازاقستاننىڭ بولاشاعى تۋرالى قانداي ويدا بولدى؟
– «ەندى ءبىر 30 جىلداي قيقالاق-شيقالاق جۇرەمىز. ودان كەيىن تۇزەلەدى، قازاقستان گۇلدەنەدى، بولاشاعى وتە جاقسى بولادى» دەدى. اعاڭ سولاي ايتىپ كەتتى... دەمەك جامان بولمايسىڭدار. ءبارى جاقسى بولادى.
– ءاۋمين! ايتقانىڭىز كەلسىن! باقىتجامال اپاي، سىزگە دە سول كۇندى كورۋدى جازسىن! امان بولىڭىز. اڭگىمەڭىزگە كوپ راحمەت!..