قازاق ءوزىنىڭ ءار بالاسىنا سىن كوزبەن قاراعان. ۇلتتىق تاربيەدەن اجىراماعان. ۇلكەندى سىيلاۋ، كىشىگە ىزەت ءبىلدىرۋ سىندى قاسيەتتەر جارقىن بولاشاققا باستارى ايقىن.
بيىل - بالالار ادەبيەتىنىڭ جىلى. وسىعان بايلانىستى م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى، قازاقستان جازۋشىلار وداعى جانىنداعى بالالار ادەبيەتى كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى نۇرداۋلەت اقىشپەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
– پرەزيدەنتىمىز قاسىمجومارت كەمەل ۇلىنىڭ باستاماسىمەن 2021 جىلدان باستاپ ەلىمىزدە بالالار ادەبيەتىنە كوڭىل بولىنە باستاعانى بەلگىلى. قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسى جانىنداعى بالالار ادەبيەتى كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى رەتىندە وسىناۋ ماڭىزدى رۋحاني باستاماعا قاتىستى نە ايتار ەدىڭىز؟
– بۇل باستاما شىن مانىندە مادەني ومىرىمىزدەگى ەلەۋلى وقيعا بولدى. ويتكەنى ونىڭ مادەني ءومىرىمىزدىڭ وسى سالاداعى باعىتىنا تيگىزىپ جاتقان اسەرى اۋقىمدى. ماسەلەن، ول ۋاقىتقا دەيىن قازاق بالالار قالامگەرلەرىنىڭ سانى 70ء-تىڭ ۇستىندە بولسا، پرەزيدەنتىمىزدىڭ باستاماسىنان كەيىن ادەبيەتىمىزدىڭ بۇل سالاسى بويىنشا جۇمىس ىستەپ جاتقان اۆتورلاردىڭ سانى 200-دەن اسىپ كەتكەنىن اڭعاردىم. مادەنيەت مينيسترلىگى بالالار ادەبيەتىن باسىپ شىعارۋعا قاتىستى جەدەل تۇردە ءبىرسىپىرا يگىلىكتى شارالار اتقاردى. وعان قولداۋ كورسەتكەن بۇرىنعى مادەنيەت ءمينيسترى ا.رايىمقۇلوۆانىڭ بەلسەندىلىگىن اتاپ وتكەنىمىز ءجون. قازىرگى ءمينيسترىمىز د.ابايەۆ مىرزا وسى جاقسى ءىستىڭ جالعاستىرۋشىسى بولا الادى دەگەن سەنىمىم نىق. پرەزيدەنت باستاماسى ءبىزدىڭ بالالار ادەبيەتى كەڭەسىنە دە تىڭ سەرپىن بەردى. بۇل اڭگىمەدەن شەت قالىپ قويماۋعا تىرىسىپ، مۇمكىندىگىنشە ءتيىستى جۇمىستار جۇرگىزۋ ۇستىندەمىز. ءتۇرلى ءىس-شارالار وتكىزۋگە مۇرىندىق بولدىق. مينيسترلىك تاراپىنان اتقارىلعان ءتۇرلى جۇمىستارعا دا ات سالىسىپ كەلەمىز.
تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى بالالار ادەبيەتىنىڭ جاي-كۇيى جونىندە رەسپۋبليكالىق كونفەرەنسيا وتكىزدىك، ءتۇرلى دوڭگەلەك ستولدار مەن باسقوسۋلارعا دا بەلسەنە قاتىسۋدامىز. قالا مەن اۋىلدارداعى ءتۇرلى كىتاپحانالار مەن وقۋ ورىندارىنا ءجيى بارىپ، بالالار ادەبيەتىن ناسيحاتتاۋعا قاتىسىپ ءجۇرمىز. وسى جۇمىستاردىڭ بارلىعىن كەڭەس مۇشەلەرى قوعامدىق نەگىزدە، اقىسىز-پۇلسىز اتقارۋدا.
– بۇگىنگى بالالاردىڭ بويىندا قاتىگەزدىك باسىم بولىپ بارادى دەگەن پىكىرلەر ءجيى ايتىلۋدا. بۇل ماسەلە جونىندە ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز قانداي؟
– ءيا، بۇل وزەكتى ماسەلە جونىندە ءتۇرلى اقپارات قۇرالدارى نەشە ءتۇرلى سوراقىلىقتاردى تاۋىپ الىپ، قالىڭ بۇقاراعا جاريا ەتۋدە. سوندىقتان قاتىگەزدىك باسىم دەگەن ءسوزدىڭ جانى بار. «جەل تۇرماسا، ءشوپتىڭ باسى قيمىلدامايدى» عوي. وزەگىمىزدى ورتەيتىن بۇل ماسەلە ءوز الدىنا ۇزاق اڭگىمە.
– دەمەك، ايتىلىپ جۇرگەن پىكىرلەرمەن كەلىسەسىز عوي. نۇرداۋلەت اعا، ءسىز ءوزىڭىز دە بالالار جازۋشىسى رەتىندە تانىمالسىز. سوندىقتان دا مىنانداي ءبىر سۇراق قويعىم كەلىپ وتىر. ءسىزدىڭ شىتىرمان وقيعالى شىعارمالارىڭىزدا كەيىپكەرلەر تاعدىرىنا قاتىستى شيەلەنىستى تۇستاردىڭ وزىندە وسى قاتىگەزدىك نىشانى بايقالمايدى. ماسەلەن، «تاۋ ىشىندەگى تاۋقىمەت» اتتى جيناعىڭىزعا ەنگەن، وقيعاسى اسا قىزىقتى «كيەلى كولدىڭ قاراقشىلارى» دەپ اتالاتىن حيكاياتىڭىزداعى جاس كەيىپكەرلەردىڭ قارىم-قاتىناسىندا مەيىرباندىلىق باسىم. بۇنداي ۇستانىمنىڭ ءوزى جاھاندانۋ داۋىرىندەگى ءومىر شىندىعىنا، جاڭاعى ايتقان ويىڭىزعا قايشى ەمەس پە؟
– بەلگىلى ءبىر دارەجەدە قايشىلىق بولۋى دا ىقتيمال. ءبىراق ءبىزدىڭ ۇلتتىق ادەبيەتىمىزدىڭ ماقساتى زورلىق-زومبىلىقتى قىزىقتاپ، سونى ناسيحاتتاپ، يماندىلىققا جات نارسەلەردى ناسيحاتتاپ كەتۋ ەمەس. كەرىسىنشە، بالا تاربيەسى كۇردەلى بولىپ وتىرعان بۇگىنگى زاماندا ونداي تەرىس مورالدىق-پسيحولوگيالىق اعىمنىڭ الدىنا كوركەم ادەبيەت مەن ونەر مۇمكىندىگىنشە ەستەتيكالىق توسقاۋىل قويا الۋى ءتيىس. قانداي جاعدايدا دا مەن جازۋشى رەتىندە دە وسى پوزيسيانى ۇستانىپ كەلەمىن. وقىرماندى قىزىقتىرامىن دەپ، جازعان شىعارماما قاتىگەزدىك پەن يمانسىزدىقتى تىقپالاي بەرۋگە قارسىمىن. ونداي ۇستانىم – جاس وقىرماننىڭ ادامي تۇسىنىگى مەن پسيحولوگياسىن بۇلدىرەتىن رۋحاني تەرروريزم.
– بالالار ادەبيەتىنە، بالالار كىتابىنا كوڭىل ءبولۋدىڭ استارى ۇلكەن ەكەنىن تۇسىنەمىز. بۇگىنگى بالا – ەرتەڭگى ەل يەسى بولاتىن ازامات. ەندەشە ەل پرەزيدەنتى باستاعان شارا بەلگىلى ءبىر جىلدا عانا اتالىپ وتەتىن ناۋقانشىلدىققا اينالىپ، كەيىن ۇمىتىلىپ قالىپ جۇرمەي مە؟
– راس، ءبىزدىڭ رۋحاني الەمنىڭ جۇيەلى تۇردە وركەندەمەۋىنە بوگەت بولاتىن نارسەلەردىڭ ءبىرى – وسى ناۋقانشىلدىق. سوندىقتان وسىناۋ تاماشا باستاما توقتاپ قالماي، ۇنەمى جالعاسىن تاۋىپ وتىرسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. تەك قاتىپ قالعان شابلوننىڭ شەڭبەرىنە سالىپ جىبەرمەي، فورمالارىن اۋىستىرىپ وتىرساق. ماسەلەن، ءبىر جىلدى «بۇلدىرشىندەرگە ارنالعان سۋرەتتى كىتاپشالار جىلى» دەسەك، كەلەسى ءبىر جىلدى «بالالارعا ارنالعان ءان ماتىندەرى جىلى» دەپ اتاساق. ءسويتىپ، جالعاستىرا بەرۋگە بولادى. ءبىراق سولاردىڭ بىرىندە ۇستانىم جالعىز بولۋى ءتيىس: ول – جاس وقىرماندى كوركەم ادەبيەت ارقىلى تاربيەلەۋ.
– تاماشا! بۇگىنگى بالالار ادەبيەتىندە ەڭبەك ەتىپ جاتقان ارىپتەستەرىڭىزدىڭ كەيبىرىن اتاپ وتە الاسىز با؟ گازەت وقىرماندارىنىڭ ولاردىڭ ەسىم-سويلارىن بىلە جۇرگەندەرى دۇرىس قوي.
– ونىڭ راس. باسقا وقىرمان قاۋىمدى بىلاي قويعاندا، بۇگىنگى تاڭدا بالالار ادەبيەتىنە قالام تارتىپ جاتقان جاس تالاپكەرلەردىڭ اراسىندا دا الدىڭعى تولقىندى بىلە قويمايتىندار كەزدەسەدى. بالالار ادەبيەتىندەگى قوماقتى وزگەرىستەردى ءتىپتى وزدەرىنەن باستاعىسى كەلەتىن جاس قالامگەرلەر دە جوق ەمەس. ادەبيەتتە ءداستۇر ساباقتاستىعى دەگەن ۇعىم بار ەكەندىگى بەلگىلى. جاڭاشا بىردەمە جازعىسى كەلەتىن جاستارىمىزدىڭ الدىڭعى شەجىرەنى، ءداستۇر ساباقتاستىعىن سىزىپ تاستاۋعا اسىعۋى كورەگەندىك، كورگەندىك بولا قويمايدى. سوندىقتان دا الدىڭعى بۋىننىڭ جەكەلەگەن وكىلدەرىن سانالى تۇردە اتاپ ءوتۋدى ءجون كورىپ وتىرمىن.
وسى ارادا ءوزىمنىڭ پروزاشى ارىپتەستەرىمە عانا توقتالىپ كەتسەم دەيمىن. ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العالى وتىز جىلدىڭ ىشىندە قازاق بالالار پروزاسىنىڭ ءتول كادرلارى روزا ءابىلقادىروۆا، تۇرداقىن جەكسەنباي، پەرنەباي دۇيسەنبين، شاكەن كۇمىسباي ۇلى، ناربين كەنجەعۇلوۆا، بەيسەنباي سۇلەيمەنوۆ، تولىمبەك ءابدىرايىم، جەتكەرگەن ابدىرەيەۆ، ءدىلدار مامىرباي، قانات قايىم، بولات ۇسەنباي، قايىم-مۇنار تابەي، سابىربەك ولجاباي، الىبەك فايزۋللا ۇلى، ايسا حامزين، ءسابيت دۇيسەنبييەۆ، دۇيسەن ماعۇلۇموۆ، كەڭەس ورازبەك جانە ت.ب. وزدەرىنىڭ جاڭا شىعارمالارىن ۇسىندى. وكىنىشكە وراي، بۇل اۆتورلاردىڭ ءبىرازى بۇگىنگى تاڭدا ورتامىزدا جوق.
تاۋەلسىزدىك جىلدارى جاقسى شىعارمالارىمەن كورىنگەن بايانعالي ءالىمجانوۆ، ەسەنالى ەرالى، ماحمۇتباي امىرە ۇلى، ناعاشىباي مۇقاتوۆ، ساۋلە دوسجان، تولىباي ابىلايەۆ، رايحان ماجەنوۆا، كوسەمالى ءساتتىباي، زيرا ناۋرىزبايەۆا، ەسەي جەڭىس ۇلى، باعدات ايتمۇقايەۆا، نۇرلان قالقا، ت.ب. – بالالار ادەبيەتىنەن باسقا سالالارعا دا قالام تارتاتىن قالامگەرلەر.
ولاردىڭ ءىزىن الا شىققان المات ءيسادىل، مەيرامكۇل جاڭبىربايەۆا، التىناي امانگەلدى، مۇحامەتقالي قالماحانبەت، بەيبىت سارىباي، عالىمبەك قانيبەك ۇلى، ج.كەنجالييەۆ، الىبەك بايبول، ەلدوس توقتارباي، زاۋرە تورەحان، مەيىرجان جىلقىباي، ەرنۇر سەيداحمەت، گۇلجان امانكەلدى قىزى، ەسبولات ايدابوسىن، نۇرلان قۇمار، ادينا ءجۇسىپ، ايداربەك ءبايدىلدا، مارات قۇليباي ۇلى، نۇرسيلا وسپانوۆا، كوكبورى مۇباراك (بۇلار شىعارمالارى كوزىمىزگە تۇسكەندەرى عانا) ءتارىزدى جاس قالامگەرلەر ۋاقىت وتكەن سايىن بالالار ادەبيەتىنىڭ ءتول كادرلارىنا اينالىپ كەلەدى. بولاشاقتا ولار باعالى دۇنيەلەردى ۇسىناتىن الەۋەتكە يە دەگەن ءۇمىتىمىز بار. ولاردىڭ قالامىنان ۇلتتىق بولمىسىمىزدى بەينەلەپ جەتكىزەتىن ءتۇرلى جانرداعى شىعارمالار ومىرگە كەلۋدە.
ارينە، جاس بۋىننىڭ جازعاندارىنىڭ ءبارى ماڭدايلارى جارقىراعان تالانتتى تۋىندىلار دەسەك، ارتىق ايتقاندىق بولار ەدى.
جالپى، بالالار ادەبيەتىمەن اينالىساتىن قالامگەرلەردىڭ يدەيالىق تۇرعىدان وزەكتىلىگىن جوعالتقان كەيبىر ەسكى سارىننان ارىلعانى دۇرىس تا بولار. جاڭاشا كوركەمدىك تالداۋلار جاساي الاتىن، كرەاتيۆتى ويلاۋعا بەيىم جاس قالامگەرلەر ءوسىپ كەلەدى. بالالار ادەبيەتىن ترەندكە اينالدىرايىق دەپ جۇرگەن قالامگەرلەرىمىز بار. ءبىراق، جوعارىدا ايتقانىمىزداي، قانداي جاعدايدا دا ۇلتتىق دىلىمىزدەن، سالت-داستۇرىمىزدەن قول ءۇزىپ كەتۋگە بولمايدى. ويتكەنى كەيىنگى بۋىن وكىلدەرى اراسىندا ونداي تەندەنسيانىڭ ورىن الا باستاعانىن جاسىرماعانىمىز ءجون.
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!