قالا اكىمدىگى ديزاين-كودتى ازىرلەۋ جانە ەنگىزۋ كەزىندە بەلگىلى ءبىر تىيىم سالۋ شارالارىن ەنگىزۋگە ەمەس، الماتىنىڭ ساپالى ەستەتيكالىق دامۋىنا قول جەتكىزۋگە ۇمتىلاتىنىن ءتۇسىنۋ ماڭىزدى.
قۇجاتتىڭ مازمۇنى تۋرالى الماتى قالاسى ءماسليحاتىنىڭ كەزەكتەن تىس XIII سەسسياسىندا بايانداما جاسالدى.
ديزاين-كود ءارقايسىسى جەكە باعىتتى سيپاتتايتىن قوسىمشالار جيىنتىعى بولىپ تابىلادى.
مۇنداي قوسىمشالار سانى جەتەۋ. التاۋى بولدى: اقپارات تاسىعىشتارى، ناۆيگاسيا، قالالىق جيھاز، كوگالداندىرۋ، قاسبەتتەر مەن قورشاۋلار. قالا اكىمىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا قالالىق وبەكتىلەردى جارىقتاندىرۋ بويىنشا جەتىنشى قوسىمشا قوسىلدى.
ءار قوسىمشا تۋرالى قىسقاشا ايتىپ وتسەم.
ءبىرىنشى قوسىمشا – «سىرتقى اقپارات». مۇندا قالانىڭ ءبىرتۇتاس بەينەسىن جاساۋ ءۇشىن تۇستەر پاليتراسى ۇسىنىلادى. بۇل عيماراتتاردىڭ، ماڭدايشالاردىڭ، جارنامالاردىڭ، لوگوتيپتەردىڭ، قالالىق جيھازدىڭ جانە ينجەنەرلىك قۇرىلىمداردىڭ ءتۇسىن تاڭداۋداعى باعدار.
سونداي-اق، ۆيزۋالدى شۋدى ازايتۋ ءۇشىن بۇگىندە بىرىكتىرۋشى ءستيلى جوق قالالىق ماڭدايشالار مەن جارنامالارعا ارنالعان قارىپتەر جيىنتىعى ۇسىنىلادى. سونىمەن قاتار، ماڭدايشالاردى، سونىڭ ىشىندە جارىق قوراپتارىن، عيماراتتاردىڭ توبەسىندەگى قوندىرعىلاردى جانە ت.ب. بەزەندىرۋ جانە ورنالاستىرۋ قاعيدالارى ازىرلەندى.
ورنالاستىرىلاتىن اقپاراتتىڭ رۇقسات ەتىلگەن تۇرلەرى تاسىمالداعىشتىڭ تۇرىنە بايلانىستى انىقتالدى، ولارعا بيلبوردتار، قابىرعالىق ەكراندارى، افيشالىق تۋمبالار جانە ت.ب. جاتادى. ولار ساناتتار بويىنشا جىكتەلەدى، ءارقايسىسى ءۇشىن رۇقسات ەتىلگەن ورىنداۋ نۇسقالارى جاسالادى.
جوعارىدا كورسەتىلگەن جانە باسقا دا ۇسىنىمدار الماتى قالالىق ورتاسىنداعى 5 نەگىزگى ءمورفوتيپتى ەسكەرە وتىرىپ جاسالعان:
- 1920 جىلداردان 1980 جىلدارعا دەيىنگى ۇلگىلىك قۇرىلىس؛
- تاريحي ورتالىقتار؛
- جتق؛
- جاڭا قۇرىلىس؛
- ارالاس ءتۇرى.
مورفوتيپكە بايلانىستى جتق اۋداندارىندا جەكە جانە بوساڭسىعان، جاڭا قۇرىلىس اۋداندارىندا باتىل جانە ەكسپەريمەنتتىك نەمەسە ءسوز تاريحي ورتالىقتار تۋرالى جۇرگىزىلسە ۇستامدى جانە ينتەگراتيۆتى اتموسفەرانى قۇرۋ ءۇشىن ءارتۇرلى اكسەنتتەر ۇسىنىلادى.
مۇنداي ءتاسىل قالانىڭ تەك ەستەتيكالىق تارتىمدىلىعى مەن تانىلۋىن قامتاماسىز ەتپەيدى، سونىمەن بىرگە قالانىڭ بارلىق تۇرعىندارى مەن قوناقتارى ءۇشىن جايلى جانە ۇيلەسىمدى ورتا قۇرۋعا ىقپال ەتەدى.
ەكىنشى قوسىمشا – «ناۆيگاسيا» – حالىقتىڭ بارلىق ساناتتارى ءۇشىن، ونىڭ ىشىندە موبيلدىلىگى تومەن توپتار ءۇشىن قالالىق ورتانىڭ قولجەتىمدىلىگى مەن قاۋىپسىزدىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان.
قوسىمشا قالالىق ناۆيگاسيانىڭ ءارتۇرلى اسپەكتىلەرىن، سونىڭ ىشىندە تاكتيلدى ەلەمەنتتەردى، جوعارى كونتراستتى تۇستەردى جانە ناشار كورەتىندەرگە ارنالعان ۇلكەن قارىپتەردى جانە ۆيزۋالدى بەلگىلەردى، ناشار ەستيتىندەرگە ارنالعان انىق كورسەتكىشتەردى قامتيدى.
«ورنالاستىرۋ قاعيدالارى» بولىمىندە ناۆيگاسيالىق ەلەمەنتتەردىڭ كورىنۋىن جانە قولجەتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، ولاردىڭ ستراتەگيالىق ورنالاستىرىلۋىنىڭ ماڭىزدىلىعى كورسەتىلەدى.
كورسەتكىشتەردى، اقپاراتتىق تاقتالاردى جانە ينتەراكتيۆتى تەرمينالداردى قوسا العاندا، ناۆيگاسيالىق ەلەمەنتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگى وقىلىم مەن قاۋىپسىزدىك ستاندارتتارىنا، سونداي-اق ديزاينعا سايكەس كەلۋى كەرەك.
«تۇرلەرى جانە ولاردىڭ ەرەكشەلىكتەرى» ءبولىمى قالالىق ورتانىڭ ءارتۇرلى كونتەكستتەرىندەگى ناۆيگاسيا ەرەكشەلىكتەرىن قامتيدى. بۇعان ءينتۋيتيۆتى تۇسىنىكتى ناۆيگاسياسى مەن QR كودتارى بار تۋريستىك مارشرۋتتار مەن كورىكتى جەرلەردى، ناقتى نۇسقاۋلارى بار قيىلىستارداعى قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ، سونداي-اق سۋ ارنالارىنا جاقىن جەردە قاۋىپسىزدىك ءۇشىن انىق كورسەتكىشتەر مەن ەسكەرتۋ بەلگىلەرى كىرەدى.
ءۇشىنشى قوسىمشا – «قالالىق جيھاز» – قوعامدىق كەڭىستىكتەردىڭ فۋنكسيونالدىعى مەن ەستەتيكاسىن جاقسارتۋعا ارنالعان.
ستاسيونارلىق ەمەس ساۋدا وبەكتىلەرىن قوسا العاندا، قوسىمشا قالانىڭ جالپى ستيلىنە سايكەس كەلەتىن جانە قالا پەيزاجىن شامادان تىس جۇكتەمەيتىن ۇيلەسىمدى جانە ىڭعايلى ساۋدا كەڭىستىگىن قۇرۋعا باعىتتالعان. فاست-فۋد دۇڭگىرشەكتەرىن، گۇل پاۆيلوندارىن، كوشە كافەلەرىن، شەبەرحانالاردى جانە ت.ب. ورىنداۋ جانە ورنالاستىرۋ نۇسقالارى ۇسىنىلعان.
ورىندىقتار مەن ۋرنالار قالالىق لاندشافتتىڭ اجىراماس بولىگى بولا وتىرىپ، قوعامدىق ورىنداردا تازالىق پەن ءتارتىپتى ساقتاي وتىرىپ، جايلىلىق پەن ىڭعايلىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءبىرىڭعاي تۇردە جوبالاۋ ۇسىنىلادى.
كولەڭكەلى قالقالار مەن دىڭىرگەلىك تورلار اۋا-رايىنان قورعاۋدى قامتاماسىز ەتۋ جانە قالالىق جاسىل جەلەكتەردى ساۋ ۇستاۋ ارقىلى قالادا بولۋ جايلىلىعىن ارتتىرۋعا ارنالعان.
الەمدىك قالالاردىڭ ەرەكشەلىگى – مەگاپوليستەردىڭ كورىكتى جەرلەرىنە جانە ولاردىڭ بىرەگەيلىگىنە اينالاتىن ليۋكتەردىڭ جەكە ديزاينى. الماتى ءۇشىن اۋداننىڭ، عيبادات عيماراتتارىنىڭ جانە ت.ب. سىزىقشالاۋى بار قالا كارتاسىنىڭ سۋرەتىن قوسا وتىرىپ، قالالىق ليۋكتەردى بەزەندىرۋدىڭ ءتۇرلى نۇسقالارى ۇسىنىلدى.
ۆەلوسيپەدتەر مەن ەلەكتر ساموكاتتار سياقتى جەكە موبيلدىلىك قۇرالدارىن دامىتۋ قالادا قوزعالۋدىڭ تۇراقتى تاسىلدەرىن نىعايتۋعا ىقپال ەتەدى. بولىمدە تۇراقتاردى ورناتۋ تۇرلەرى مەن قاعيداتتارى، تالاپتار مەن ورنالاسۋ بويىنشا ۇسىنىستار سيپاتتالعان.
ءبىز قالالىق قاۋىمداستىقتاردى دامىتۋعا، سونىڭ ىشىندە قالالىق ورتادا جاعداي جاساۋ ارقىلى دامىتۋعا مۇددەلىمىز. وسى ماقساتتا سپورتپەن شۇعىلداناتىن، يتتەردى سەرۋەندەتەتىن جانە ت.ب. قالا تۇرعىندارى كەزدەسەتىن جانە سويلەسە الاتىن ءارتۇرلى مودۋلدىك وبەكتىلەردى ورناتا وتىرىپ، كوميۋنيتي-پوينتتەردى (كەزدەسۋ ورىندارى) قۇرۋ ۇسىنىلادى.
كەزدەسۋ ورىندارى قالا تۇرعىندارىنىڭ دەمالۋىنا جانە قارىم-قاتىناسىنا ىقپال ەتەدى، سونداي-اق الماتىنىڭ قالالىق ورتاسىنىڭ بىرەگەي ەلەمەنتى بولا الادى.
ءتورتىنشى قوسىمشا – «كوگالداندىرۋ» – باقشا-قالا رەتىندە الماتى ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىلارىنىڭ ءبىرى.
نەگىزگى باعىتتارعا قۇرىلىس پەن رەستوۆراسيا كەزىندە قالاداعى جاسىل ايماقتاردى ساقتاۋعا جانە ارتتىرۋعا باسا نازار اۋدارا وتىرىپ، جاسىل ەكپەلەردى قۇرۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ كىرەدى.
اۆتوتۇراقتار مەن تۇراقتاردى كوگالداندىرۋعا ەرەكشە نازار اۋدارىلادى، مۇندا كەڭ كرونالى اعاشتار مەن اۆتو سۋارۋ جۇيەلەرىن پايدالانۋ ميكروكليماتتى جاقسارتۋعا جانە اۋانىڭ لاستانۋىن ازايتۋعا كومەكتەسەدى.
اشىق جەرلەردەگى جاسىل جەلەكتەرگە، كونتەينەرلىك كوگالداندىرۋعا جانە عيمارات قاسبەتتەرىن تىك كوگالداندىرۋعا باعىتتالعان لاندشافتتىق ديزاين قالالىق ورتادا شەكتەۋلى تابيعي كەڭىستىكتە جاسىل جەلەكتەر سانىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان.
شاتىردى كوگالداندىرۋ – بۇل جاسىل ايماقتاردى كەڭەيتۋگە جانە ەكولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن تاعى ءبىر قالالىق ستراتەگيا.
جالپى، بۇل باستامالار ساۋ، جايلى جانە ەكولوگيالىق تۇراقتى قالالىق ورتانى قۇرۋعا باعىتتالعان.
بەسىنشى قوسىمشا – «قاسبەتتەر» عيماراتتاردىڭ قاسبەتتەرىن بەزەندىرۋگە جانە ارلەۋگە باسا نازار اۋدارادى.
كىرۋ توپتارىنا باسا نازار اۋدارىلادى. ءار ءتۇرلى ستيلدەر مەن تاسىلدەردى، سونداي-اق زاماناۋي جارىقتاندىرۋ مەن كوگالداندىرۋ مۇمكىندىكتەرىن قولدانا وتىرىپ ديزاين مىسالدارى ۇسىنىلعان. سونداي-اق، حالىقتىڭ ءجۇرىپ تۇرۋى شەكتەۋلى توپتارى ءۇشىن قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ ماڭىزدى.
قاسبەتتەردەگى ماڭدايشالار مەن بەلگىلەردى عيماراتتىڭ جانە قورشاعان ورتانىڭ جالپى ستيلىنە سايكەس كەلەتىندەي ەتىپ ورنالاستىرۋ ۇسىنىلادى.
بۇل ينجەنەرلىك جانە تەحنيكالىق جابدىقتارعا دا قاتىستى. ەستەتيكالىق تۇتاستىققا قول جەتكىزۋ ءۇشىن كونديسيونەر تورلارىن، اۋا وتكىزگىشتەرىن جانە قۇبىرلاردى جالپى قاسبەت ديزاينىنا بىرىكتىرۋ ۇسىنىلادى.
بالكوندار، كۇنقاعارلار مەن جاپسارجايلار سياقتى عيمارات ەلەمەنتتەرى دە قاسبەت ديزاينىندا ەسكەرىلىپ، ولاردىڭ فۋنكسيونالدىعى مەن ۆيزۋالدى تارتىمدىلىعىن قامتاماسىز ەتەدى. عيماراتتار مەن قۇرىلىستاردىڭ ساۋلەتتىك-كوركەمدىك بەزەندىرۋ جۇيەسى بىرەگەي قالالىق كەلبەت پەن مادەني بىرەگەيلىكتى قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەتىن مۋرالدار مەن موزايكالاردى پايدالانۋدى قامتيدى.
التىنشى قوسىمشا – «قورشاۋلار». قالاداعى ءارتۇرلى قورشاۋلار قاۋىپسىزدىك پەن ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارادى، سونىمەن قاتار قالالىق كەڭىستىكتەردىڭ ەستەتيكاسىنا ىقپال ەتەدى. ولارعا تەك تۇراقتى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ۋاقىتشا قورشاۋلار، بوللاردالار، تىرەكتەر، جاياۋ جۇرگىنشىلەر كەدەرگىلەرى جانە جول شەكتەۋلەرى كىرەدى.
قوسىمشا شەڭبەرىندەگى ۇسىنىستار بارلىق قورشاۋلاردىڭ قاۋىپسىزدىك تالاپتارىنا سايكەس كەلۋىن، تۇراقتى جانە بەرىك بولۋىن، سونىمەن بىرگە جالپى قالالىق لاندشافتقا ۇيلەسىمدە بولۋىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان.
جەتىنشى قوسىمشا – «جارىقتاندىرۋ» - عيماراتتاردىڭ قاسبەتتەرىنەن كوشە جارىقتاندىرۋىنا دەيىنگى قالالىق جارىقتاندىرۋدىڭ كوپتەگەن اسپەكتىلەرىن قامتيدى.
عيماراتتاردىڭ قاسبەتتەرىن جارىقتاندىرۋ ساۋلەتتىك ەرەكشەلىكتەردى، سونىڭ ىشىندە اركالاردى، سۋبۇرقاقتاردى، مۋرالداردى جانە موزايكالاردى كوڭىل اۋدارتۋ ءۇشىن جىلى سارى نەمەسە اق جارىقتى پايدالانۋدى كوزدەيدى.
ساۋلەت ەسكەرتكىشتەرىنىڭ بىرەگەيلىگى مەن سۇلۋلىعىن كورسەتۋ ءۇشىن جارىقتاندىرۋعا ەرەكشە نازار اۋدارىلادى.
كوشە جارىقتاندىرۋى قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتىپ قانا قويماي، كوشەلەرگە جايلىلىق پەن تارتىمدىلىق بەرەتىن جول شامدارى مەن اسپالى جارىقشامدارىن قامتيدى.
ساياباقتار مەن گۇل باقتارىن جارىقتاندىرۋ كونتەكستىندە بىرەگەي اعاشتاردى جارىقتاندىرۋ قاراستىرىلعان. تاڭداۋ كريتەرييلەرى – اعاشتىڭ كونەلىگى، بيىكتىگى جانە جولداردىڭ جانىندا ورنالاسۋى، سونداي-اق قۇستار ۇيالارىنىڭ بولماۋى بولادى.
قالالىق اللەيالار مەن ساياباقتاردا ءاداپتيۆتى جارىقتاندىرۋدى پايدالانۋ ۇسىنىلادى، ول ادامدار بولماعان كەزدە كەزەكشى رەجيمگە وتەدى، سونداي-اق smart-شامدار ينتەگراسياسى.
سونداي-اق، قالالىق جالعا بەرۋ ستانسيالارى مەن جەكە موبيلدىلىك قۇرالدارىنىڭ تۇراقتارىن جارىقتاندىرۋعا باسا نازار اۋدارىلادى.
قوسىمشانىڭ ماڭىزدى بولىگى قالالىق جارىقتاندىرۋعا ارنالعان ديزاين جانە تەحنيكالىق شەشىمدەر بولىپ تابىلادى. بۇل، مىسالى، «بەلدەمشەلەر» (قورعانىس سوكولى) – سىرتقى جارىقتاندىرۋ تىرەكتەرىنىڭ مونتاجداۋ ەلەمەنتتەرىن، انتيۆاندالدىق قۇرىلىمداردى جاسىرۋ ءۇشىن.
سونداي-اق، ونىڭ بەرىكتىگى مەن تيىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتەتىن قالالىق جارىقتاندىرۋدى پايدالانۋ قاعيدالارى ۇسىنىلعان.