الماتىنى تۇمشا تۇتىننەن قۇتقاراتىن جالعىز جول – كولىك اعىنىن ازايتۋ – ۋربانيست داۋرەن الىمبەكوۆ

قازىرگى اۆتوساپارلاردىڭ شامامەن ۇشتەن ءبىرىن اۆتوبۋس پەن مەتروعا اۋىستىرار بولساق، مەگاپوليستەگى تۇمشا ءتۇتىن ماسەلەسىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋگە جەتكىلىكتى، دەپ حابارلايدى اqshamnews.kz ءتىلشىسى. 

الماتى كولىك سانىن ازايتۋ باعىتىن تاڭدايدى. ايتپەسە قالا كەپتەلىس پەن ءتۇتىننىڭ تۇيىق شەڭبەرىنەن شىعا المايدى. ۋربانيستەر مەن ەكولوگتار بارعان سايىن ءبىر پىكىرگە كەلىپ توقتالىپ وتىر: ءبىز تىم ۇزاق ۋاقىت بويى قالانى اۆتوكولىكتەرگە «ىڭعايلى» ەتتىك، ەندى ستراتەگيانى ادامدارعا، قوعامدىق كولىككە جانە جاياۋ جۇرگىنشى كەڭىستىگىنە قاراي بۇرۋىمىز كەرەك.

مامانداردىڭ باعالاۋىنشا، ايقىن ناتيجە كورۋ ءۇشىن قازىرگى اۆتوساپارلاردىڭ شامامەن ۇشتەن ءبىرىن اۆتوبۋس پەن مەتروعا كوشىرۋ جەتكىلىكتى. سول كەزدە كوشەلەردەگى كولىكتەر سانى 30%-عا ازايادى، ال سونىمەن بىرگە بولىنەتىن گازداردىڭ دا ەداۋىر بولىگى جويىلادى.

ۋربانيستەر، ەكولوگتار جانە قالا تۇرعىندارىنىڭ ءوزى دە بارعان سايىن وسى پىكىردى اشىق ايتىپ ءجۇر: اۆتوكولىك جۇكتەمەسىن ازايتپايىنشا مەگاپوليس كەپتەلىس پەن ءتۇتىننىڭ تۇيىق شەڭبەرىنەن شىعا المايدى. سوندىقتان بۇگىن الماتىداعى تازا اۋا تۋرالى نەگىزگى اڭگىمە ءسوزسىز كولىكتەن، ياعني قالانى جەكە اۆتوكولىكسىز دە قولايلى ەتۋ جولىنان باستالادى.

الماتى – تازا اۋا ءۇشىن: كولىك سانىن ازايتۋ باعىتى

الماتىدا ەكى باستى ماسەلە بار. ونىڭ ءبىرى كەپتەلىس جانە ءتۇتىن تورلاعان اۋا. ۋربانيست ءارى جولاۋشىلار كولىگى باسقارماسىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى داۋرەن الىمبەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل ماسەلەلەر جاي عانا بىر-بىرىنە بايلانىستى ەمەس، ولار ءبىرىن-بىرىن قورەكتەندىرىپ وتىر.

«ءتۇتىننىڭ سوزىلمالى سيپات الۋىنىڭ باستى سەبەبى – اۆتوكولىك ساپارلارىنىڭ شەكتەن تىس كوبەيۋى»، – دەيدى ول.

ول ءوزى ءومىر ءسۇرىپ، جۇمىس ىستەگەن ەۋروپا قالالارىندا بۇل قورىتىندىعا ەرتەرەك كەلگەن. جەكە اۆتوكولىك نەگىزگى ءجۇرىپ-تۇرۋ قۇرالىنا اينالعان كەزدە مەگاپوليس اۋا، ۋاقىت جانە ءومىر ساپاسىن جوعالتا باستايدى. الماتى دا ءدال وسىنداي تاڭداۋدىڭ الدىنا كەلىپ تۇر. ءارى قاراي قالا نە كولىك ءرولىن ازايتادى، نە كەپتەلىس پەن ءتۇتىن ودان سايىن كۇشەيە بەرمەك.

الماتىدا قىستاعى ءتۇتىندى ءتۇسىندىرۋدىڭ قاجەتى جوق: ونى كوزبەن كورەسىڭ، يىسىنەن تانيسىڭ، تاماعىڭدى دا جىبىرلاتادى. قالا قالىڭ سۇر تۇمانعا ورانعان كۇندەرى «بۇل قايدان پايدا بولدى؟» دەگەن سۇراق ەندى جاي تەوريا ەمەس. جاۋاپ كۇردەلى دە، شىنشىل: الماتىنىڭ تاباقشاعا ۇقساس اڭعارى، ەنەرگەتيكانىڭ كومىرلى كەزەڭى، كومىر جاعىپ وتىرعان جەكە سەكتور بار. ءبىراق ءقازىر مەگاپوليس دەڭگەيىندەگى جاڭا پروبلەما ايقىن كورىندى – جەكە اۆتوكولىكتەردىڭ شەكتەن تىس كوبەيۋى.

تۇرعىندار دا ءوز ۇسىنىستارىن ايتىپ ءجۇر.

«قالا وسىپ-وركەندەپ كەلەدى، سونىمەن بىرگە ادامدارمەن بىرگە اۆتوكولىكتەر دە كوشىپ كەلىپ جاتىر. كەيدە ءبىر وتباسىندا بىردەن ەكى-ۇش كولىكتەن بار. بىزگە قاراپايىم تەتىك قاجەت: الماتىعا جاڭادان كەلگەن وتباسىعا ەكىنشى كولىكتى بىردەن ەمەس، ەڭ بولماعاندا 2–3 جىلدان كەيىن الۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن بولسا دۇرىس بولار ەدى. ايتپەسە جاڭا كەپتەلىستەر مەن جاڭا ءتۇتىندى الماتىعا ءوزىمىز «اكەلىپ» جاتىرمىز»، – دەيدى الماتىلىق اسەل تاشيبايەۆا.

ۋربانيست داۋرەن الىمبەكوۆ ءبىر ماڭىزدى جايتقا نازار اۋداردى: كەيىنگى ونجىلدىقتا ەنەرگەتيكاداعى كومىردىڭ ۇلەسى ەداۋىر ازايدى. جەو-1 تولىق گازعا ءوتتى، قالالىق كوزدەردەگى كومىر دەڭگەيى 1980-جىلدارمەن سالىستىرعاندا تومەن، ءبىراق ءتۇتىن كەرىسىنشە كوبەيدى. دەمەك، لاستانۋدىڭ نەگىزگى ءوسىمى كۇن سايىن كوبەيگەن فاكتوردان – اۆتوموبيلدەردەن كەلىپ وتىر. ءيا، كومىر جاعاتىن جەكە سەكتور ءالى دە پروبلەما، ءبىراق قالا ىشىندە ءدال كولىك – مەكتەپتەر، ايالدامالار، اۋلالار مەن باستى ماگيسترالدار ماڭىنداعى «اۋانى جاساپ وتىرعان» نەگىزگى كۇش. ماشينالار ازايمايىنشا، اۋانىڭ تۇراقتى ءارى كوزگە تۇسەتىن جاقسارۋى بولمايدى.

قالالىق بيلىك مۇنى ءقازىر اشىق ايتىپ ءجۇر: كولىك سانىنىڭ ءارى قاراي ءوسۋى كەپتەلىس پەن شىعارىندىلاردىڭ ارتۋىن، كوشەلەردىڭ سوزىلمالى شامادان تىس جۇكتەلۋىن بىلدىرەدى. ال بۇل – كۇن سايىن تىنىستاپ جۇرگەن اۋامىزدىڭ ناشارلاۋى. «تازا قازاقستان» ۇلتتىق باعىتى اياسىندا الماتى اۆتوتۇراقتار مەن جاڭا جولداردى شەكسىز كوبەيتۋدى ەمەس، ادامنىڭ دەنساۋلىعى مەن تازا قالالىق ورتانى ءبىرىنشى ورىنعا قوياتىن جولدى تاڭداپ وتىر.

باقىلاۋ كۇشەيدى: قالادا ەكو-رەيدتەر جيىلەپ جاتىر

بۇل تاڭداۋ قاعاز جۇزىندەگى ستراتەگيادا عانا ەمەس، كۇندەلىكتى جۇمىستا دا كورىنىس تاۋىپ جاتىر. الماتىدا تابيعاتتى قورعاۋ پروكۋراتۋراسى مەن ەكولوگيا باسقارماسى بىرلەسىپ ازىرلەگەن اتموسفەرالىق اۋانى قورعاۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. ونداعى باستى باعىتتاردىڭ ءبىرى – كولىك.

ساراپشىلاردىڭ باعالاۋى بويىنشا، الماتىداعى قالالىق شىعارىندىلاردىڭ 60 پايىزىنا دەيىنگى بولىگى اۆتوترانسپورتپەن بايلانىستى. سوندىقتان گاز تالداۋى جولداردا دا، اۆتوبازالاردا دا كۇشەيتىلدى، كوممۋنالدىق، جولاۋشى جانە جۇك تەحنيكاسى بولەك تەكسەرىلەدى.

جۋىرداعى رەيدتەردىڭ بىرىندە تۇركسىب اۋدانىندا جەڭىل كولىكتەر مەن اۆتوبۋستار قارالدى. جۇرگىزۋشىلەرگە كەڭەس بەرىلىپ، جىلجىمالى زەرتحانا شىعارىندىلار دەڭگەيىن تىركەدى. سوڭعى رەيدتەردىڭ بىرىندە 20 كولىك تەكسەرىلىپ، ەكەۋىندە نورمادان اسقان كورسەتكىش انىقتالعان.

باقىلاۋ جۇيەسى ايتارلىقتاي قاتاڭدادى. 2025 جىلى 19 ستاسيونارلىق جانە ەكى جىلجىمالى ەكوپوستتا 186،4 مىڭ ولشەۋ جۇرگىزىلدى، اقبتك-نىڭ 334-بابى بويىنشا 20 مىڭعا جۋىق حاتتاما تولتىرىلىپ، ايىپپۇل سوماسى 653 ملن تەڭگەدەن استى.

«رەنەسسانس پليۋس» كومپانياسىنىڭ اعا ەكولوگى يسلامبەك نۇرماعامبەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، نورمادان ايقىن اۋىتقۋى بار كولىكتەردىڭ ۇلەسى ازايعانىمەن، ازوت وكسيدتەرى مەن باسقا دا لاستاۋشى زاتتاردىڭ جالپى دەڭگەيى ءالى دە جوعارى. سەبەبى – ترافيك كولەمى.

نۇرماعامبەتوۆ قاراپايىم مىسال كەلتىرەدى: الماتىداعى ەڭ تازا اۋا – ەرتەڭگى ەرتە، قالا ءالى «كولىكسىز» تۇرعان ءساتى. قوزعالىس باستالىپ، كوشەلەر اۆتوكولىككە تولعان ساتتەن باستاپ، لاستانۋ كورسەتكىشتەرى كۇرت وسەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، تاۋلىكتىك وسىنداي ايىرماشىلىق ءتۇتىننىڭ نەگىزگى «قوزعاۋشىسى». ءدال سول اۆتوكولىك اعىنى ەكەنىن ايقىن كورسەتەدى.

ەكولوگ ەۆگەنيي مۇحامەدجانوۆ تا ماڭىزدى پىكىر قوسادى: قولدانىستاعى ستاندارتتار اۋا ساپاسىنا شىنايى اسەر ەتەتىن بارلىق كومپونەنتتى ولشەي بەرمەيدى. ءبىرقاتار لاستاۋشى زاتتار ءقازىر مۇلدە باقىلاۋعا كىرمەيدى. سوندىقتان قالا ورتالىق ورگاندارعا جاڭا تالاپتار ەنگىزۋ تۋرالى ۇسىنىستار ازىرلەپ جاتىر.

ءتۇتىن تورلاعان قاباتتى ازايتۋ قاجەت: بۇل شارالار ىسكە قوسىلىپ جاتىر

سونىمەن قاتار الماتى ماسەلەنىڭ «ىرگەتاسىن» شەشىپ جاتىر: قالا لاس گەنەراسيادان بىرتىندەپ باس تارتىپ، تازا قۋات كوزدەرىنە كوشۋدە. 

جەو-2ء-نى گازعا كوشىرۋ مەن جەو-3ء-تى جاڭعىرتۋ – ءىرى ەكولوگيالىق ينفراقۇرىلىم جوبالارى. ولاردىڭ ماقساتى تۇسىنىكتى: قاتتى بولشەكتەر مەن وكسيدتەر شىعارىندىلارىن كۇرت ازايتىپ، قالانىڭ ۇستىندەگى بازالىق لاستانۋ دەڭگەيىن تومەندەتۋ.

الايدا فون تازارىپ، ءتۇتىن ازايعاننان كەيىن باسقا نارسە ايقىنىراق كورىنەدى: ەگەر كولىك سانى ازايماسا، كوشەدەگى اۋا ءبارىبىر ايتارلىقتاي جاقسارمايدى. مەگاپوليستە ءدال ترانسپورت ادامنىڭ «تومەندە» – تروتۋاردا، ايالدامادا، اۋلادا تۇرعان جەرىندە تىنىستايتىن اۋانى قالىپتاستىرادى. الىمبەكوۆتىڭ سوزىنشە، «جەو-لار گازعا كوشكەننەن كەيىن ترانسپورت كۇن سايىنعى نەگىزگى لاستانۋ كوزى رەتىندە ايقىن كورىنە باستايدى – ونى جۇيەلى تۇردە شەشۋگە تۋرا كەلەدى».

نەگە جەكە كولىكتەر ازايۋى كەرەك؟

ۋربانيستيكادا زاڭدى قيسىن بار: بەلگىلى ءبىر شەكتەن كەيىن قالا كولىكتەردىڭ كوبىنەن ۇتقاننان گورى، ۇتىلا تۇسەدى. الماتى ءقازىر ءدال وسى كەزەڭگە كىردى.

بۇگىنگى تاڭدا كەز كەلگەن جاڭا كولىك – بۇل:

• تاعى ءبىر كەپتەلىس جانە جولعا كەتەتىن ۋاقىتتىڭ ۇلعايۋى؛

• تاعى ءبىر اۋلا، اۆتوتۇراققا اينالعان كەڭىستىك؛

• رەلەفى اۋانى «ۇستاپ قالاتىن» قالادا جاڭا گاز قاباتى.

الىمبەكوۆ ماسەلەنى قاراپايىم تۇردە تۇسىندىرەدى: بۇرىن قالادا جەكە كولىك ۋاقىت جاعىنان اۆتوبۋسقا سيرەك ۇتىلاتىن. ەرەكشە جاعداي برت-سى بار ۋچاسكەلەردە قوعامدىق كولىك ءتىپتى جىلدامىراق جۇرەدى. ال قالعان جەردە اۆتوبۋس كوبىنە سول شامادا نەمەسە ودان دا ۇزاق جۇرەدى، كەستە تۇراقتى ەمەس، مارشرۋت جولى قولايسىز. سوندىقتان ادامدا كولىك بولسا، ول ودان باس تارتپايدى: جەكە اۆتو – ەڭ جايلى ءارى ەڭ بولجامدى تاڭداۋ بولىپ قالا بەرەدى.

ەكولوگ ءارى الماتى قالالىق ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى تيمۋر ەلەۋسىزوۆ كولىك جۇكتەمەسىن شەكتەۋ باعىتىن قولداي وتىرىپ، تاعى ءبىر ماڭىزدى نارسەنى ايتادى: وزگەرىستەر بىردەن ەمەس، كەزەڭ-كەزەڭىمەن ءجۇرىپ، تۇرعىندار مەن بيزنەسكە اۋىر سوققى بولماۋعا ءتيىس. تاكسي، جەتكىزۋ، قالالىق لوگيستيكا سەرۆيستەرى ءقازىر ەكونوميكانىڭ ماڭىزدى بولىگىنە اينالدى، ولاردى بالاماسىز «قىرقىپ تاستاۋعا» بولمايدى. سوندىقتان الدىمەن ادامدارعا كولىكسىز دە ءجۇرىپ-تۇرۋعا ىڭعايلى ينفراقۇرىلىم قۇرىلۋى كەرەك، ال ودان كەيىن ەنگىزىلەتىن شەكتەۋلەر تابيعي قالا ساياساتى رەتىندە قابىلدانادى.

ترانسپورتتى ءتۇتىننىڭ باستى سەبەبى دەپ سانايتىن تاۋەلسىز ەكوجوبالار دا وسى پوزيسيانى قولدايدى. Almaty Air Initiative اتقارۋشى ديرەكتورى جۇلدىز ساۋلەبەكوۆا اۆتوكولىك اعىنىنىڭ نەگە الماتى اۋاسى ءۇشىن شەشۋشى فاكتورعا اينالعانىن بىلاي تۇسىندىرەدى:

«كولىكتەردىڭ ءقاۋپى تەك جول اپاتىندا ەمەس، جولدا نەمەن تىنىستايتىنىمىزدا بولىپ تۇر. الماتىدا ترانسپورت ءالى دە نەگىزگى لاستاۋ كوزدەرىنىڭ ءبىرى بولىپ وتىر: اۆتوپاركتىڭ 55 پايىزى – 10 جىلدان ەسكى كولىكتەر، ولاردىڭ جارتىسىنان كوبى شىعارىندىلاردى 90 پايىزعا دەيىن ازايتاتىن كاتاليزاتورسىز. كەپتەلىستەر، ەسكى قوزعالتقىشتار جانە قىستا ۇزاق قىزدىرۋ جەرگە جاقىن قاباتتا – ءدال تىنىس دەڭگەيىندە ۋىتتى گازداردىڭ تۇراقتى فونىن قالىپتاستىرادى. ءبىز ءبارىمىز از كەپتەلىس پەن تازا اۋانى قالايمىز، ءبىراق جەكە كولىكتەن باس تارتۋعا دايىن ەمەسپىز. دەمەك، اقىلعا قونىمدى كەلىسىم كەرەك: جەكە اۆتوكولىككە تاۋەلدىلىكتى ازايتۋ، اۆتوپاركتى جاڭارتۋ جانە قوعامدىق كولىكتى دامىتۋ» دەدى ول. 

ۋربانيستەر مەن ەكولوگتار باستى ۇستانىمدا كەلىسەدى: ءسوز «كولىككە تىيىم سالۋ» تۋرالى ەمەس، ساپارلاردىڭ ءبىر بولىگىن تابيعي تۇردە بالاما تۇرلەرگە كوشىرۋ تۋرالى بولماق. الىمبەكوۆتىڭ ەسەپتەۋىنشە، تاڭعى-كەشكى قاربالاستاعى ساپارلاردىڭ شامامەن 30 پايىزىن قوعامدىق كولىككە اۋىستىرۋ جەتكىلىكتى. سوندا كولىك سانى ۇشتەن بىرگە ازايىپ، كەپتەلىس پەن شىعارىندىلار ايقىن تومەندەيدى. ول قالادا مەكتەپ كانيكۋلى كەزىندە ترافيك 20 پايىزعا ازايعان كۇندەردىڭ وزىندە-اق اسەردىڭ سەزىلگەنىن ايتادى: «قالا قانشالىقتى جەڭىلدەپ قالاتىنىن ءبارى بايقايدى».

كولىككە تاۋەلدىلىكتى قالاي ازايتامىز؟

الماتىدا الەمنىڭ دامىعان مەگاپوليستەرى قولداناتىن شەشىمدەر جيىنتىعى بار. ءبىراق، الىمبەكوۆتىڭ پىكىرىنشە، وزگەرىستى اۆتوبۋستاردى جاڭارتۋدان دا، جولداردى كەڭەيتۋدەن دە ەمەس، قوعامدىق كولىككە باسىمدىق بەرۋدەن باستاۋ قاجەت.

1) قوعامدىق كولىككە باسىمدىق بەرۋ جانە بولەك جولاقتار
نەگىزگى كىلت – ماگيسترالدارداعى دۇرىس ۇيىمداستىرىلعان «ايرىقشا جول». اۆتوبۋستار ماشينالارمەن بىرگە كەپتەلىستە تۇرسا، ولار باسەكەگە قابىلەتسىز بولادى. ال قوعامدىق كولىككە جەكە جولاق بەرىلسە، ول كەستە بويىنشا ءجۇرىپ، جىلدامىراق بولادى جانە كۇنىنە كوبىرەك رەيس ورىنداي الادى.

بۇل جۇيەنىڭ وتكىزۋ قابىلەتى مەن جيىلىگىن وزدىگىنەن ارتتىرادى.

«قالادا اۆتوبۋستار جەتكىلىكتى، – دەيدى الىمبەكوۆ. تەك جەتپەيتىنى – بولەك جولاقتار مەن دۇرىس ويلاستىرىلعان مارشرۋتتار».

ەلەۋسىزوۆ جۇيەنى «سىزىقتىق» قاعيدا بويىنشا قۇرۋدى ۇسىنادى: تۇسىنىكتى، ءتۇزۋ باعىتتار جانە دامىعان قالالارداعىداي بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ارالىعىندا تەگىن اۋىسىم جاساۋ مۇمكىندىگى.

2) ىڭعايلى ايالدامالار جانە جاياۋ جۇرگىنشى بايلانىسى
الىمبەكوۆ كەيدە ايالداماعا نەمەسە جاياۋ وتكەلگە جەتۋ ءۇشىن ۇزاق اينالىپ جۇرۋگە تۋرا كەلەتىنىن ايتادى، اسىرەسە ءال-فارابي – جاروكوۆ سەكىلدى كۇردەلى جولايرىقتاردا: كولىككە ىڭعايلى، جاياۋ ادامعا ىڭعايسىز.

ەلەۋسىزوۆ ايالدامالاردى باعدارشامدار مەن قيىلىستارعا جاقىن ورنالاستىرۋدى، جاياۋ جۇرەتىن اراقاشىقتىقتى قىسقارتۋدى ۇسىنادى. بۇل كۇندەلىكتى اۆتوبۋس قولدانۋعا دەگەن كەدەرگىنى ازايتادى.

3) قالا ماڭى ەكسپرەسستەرى
الىمبەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، تاڭەرتەڭگى كەپتەلىستىڭ ايتارلىقتاي بولىگى – قالا سىرتى مەن اگلومەراسيادان كەلەتىن اعىن. ەگەر قاسكەلەڭ، تالعار جانە باسقا دا ەلدى مەكەندەردە جاياۋ جەتەتىن جەردە ەكسپرەسس-اۆتوبۋستار بولسا جانە ولار بولەك جولاقتار ەسەبىنەن قالا ورتالىعىنا تەز جەتسە، كوپ ادام الماتىعا كىرمەي تۇرىپ-اق كولىگىن ۇيدە قالدىرار ەدى. بۇل توزىعى جەتكەن ديزەلدى قالا ماڭى تەحنيكالارىنىڭ «لاس ۇلەسىن» دە ازايتادى.

4) كەلەسى قادام – اۆتوتۇراق ساياساتى
الىمبەكوۆ جولداردى كەڭەيتۋ – كولىكتىڭ ودان ءارى كوبەيۋىنە جانە ءتۇتىننىڭ كۇشەيۋىنە اپاراتىن جول. سوندىقتان قوعامدىق كولىك ىڭعايلى بولعاننان كەيىن كەلەسى لوگيكالىق قادام – شامادان تىس جۇكتەلگەن اۋدانداردا اۆتوتۇراق قۇنىن كوتەرۋ جانە زاڭسىز تۇراقتاردى قاتاڭ رەتتەۋ. بۇل تۇرعىنداردىڭ تاڭداۋىن بىرتىندەپ بالاما كولىك تۇرلەرىنە بۇرادى.

5) بالامالى موبيلدىك
ۆەلوجولاقتار، ءقاۋىپسىز جاياۋ باعىتتار، ساموكاتتاردى رەتتەۋ. ەگەر ساپارلاردىڭ ءتىپتى 10 پايىزى ۆەلوسيپەدكە نەمەسە ساموكاتقا اۋىسسا، ماگيسترالدار ەداۋىر بوسايدى. ءبىراق الىمبەكوۆ تە، ەلەۋسىزوۆ تە ءبىر جايتتى ەرەكشە اتاپ ءوتتى: ينفراقۇرىلىمسىز ادامدار بۇل ءتۇردى تاڭدامايدى – ول ءقاۋىپسىز ءارى جايلى بولۋى قاجەت.

6) جاڭارتىلعان ستاندارتتار مەن ىنتالاندىرۋلار 
ەكو-رەيدتەر ءقازىردىڭ وزىندە اسەر ەتىپ جاتىر، ءبىراق نورماتيۆتەر زامانعا ساي ەمەس. ەلەۋسىزوۆ PM2.5 جانە PM10 بولشەكتەرىن تەرەڭ زەرتتەۋدىڭ ماڭىزىن اتاپ وتەدى. تەك «قانشا» ەكەنىن ەمەس، ولاردىڭ ناقتى قۇرامى قانداي ەكەنىن (كومىر ك ۇلى، شينالاردىڭ توزۋى، تەجەۋىش شاڭى، اۋىر مەتالدار جانە ت.ب.) ءتۇسىنۋ قاجەت. بۇل ءاربىر لاستاۋ كوزىنە ءدال باعىتتالعان شارالار قولدانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

سونىمەن قاتار قالا ەكولوگيالىق تازا كولىكتەرگە كوشۋ پروسەسىن ىنتالاندىرۋ ارقىلى جەدەلدەتە الادى – ەلەكتروموبيلدەر مەن گيبريدتەر ءۇشىن جەڭىلدىك، ال قالعاندارى ءۇشىن قىمباتىراق اۆتوتۇراق بولۋى كەرەك.

وسى شارالاردىڭ تۇپكى ءمانى – تىيىم سالۋ دا، جۇرگىزۋشىلەردى جازالاۋ دا ەمەس. ماقسات – جەكە كولىك جالعىز ىڭعايلى نۇسقا بولۋدان قالىپ، ادامداردىڭ تاڭداۋ مۇمكىندىگى كەڭەيۋى.

جاسىل اينالا جانە تازا كوشەلەر: اۋا ۇساق بولشەكتەردەن تۇرادى

ترافيكتى قىسقارتۋ – اسا ماڭىزدى قادام، ءبىراق اۋانى تەك كولىك ارقىلى عانا تازارتۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان ستراتەگيانىڭ ەكىنشى تىرەگى – كوگالداندىرۋ مەن ساپالى اباتتاندىرۋ.

جول كارتاسىنا سايكەس، 2030 جىلعا دەيىن قالادا 2،5 ملن اعاش وتىرعىزۋ جوسپارلانعان، جىل سايىن – شامامەن 320 مىڭ اعاش وتىرعىزۋ. 2025 جىلى باسىمدىق بيىكتىگى 4–6 مەتر ءىرى اعاشتارعا بەرىلەدى. سونىمەن قاتار اۆتوسۋارۋ جۇيەسى 790 كم-گە دەيىن كەڭەيتىلىپ جاتىر.

ەلەۋسىزوۆ تاعى ءبىر ماڭىزدى فاكتورعا نازار اۋدارادى: كوشەلەردە جۇيەلى سانيتارلىق تازالاۋ بولماسا، اسەر الدەقايدا ءالسىز بولادى. ۇساق شاڭ اۆتوموبيل اعىنىنان كوتەرىلىپ، كەيىن قايتا قونىپ، جەلمەن بۇكىل قالاعا تارالادى. سوندىقتان زاماناۋي جول «شاڭسورعىشتارى»، ىلعالدى جۋۋ، قۇرىلىس شاڭىن باسۋ، اشىق جەر بەدەرىن بەكىتۋ جانە ماگيسترالدار بويىنداعى بۋفەرلىك جاسىل ايماقتار قاجەت.

دەپۋتاتتىڭ ايتۋىنشا، قالا بۇل ۇسىنىستارعا قۇلاق اسا باستادى:

«ءبىز ماگيسترالدار بويىنداعى بۋفەرلىك ايماقتاردى بۇتالارمەن كوگالداندىرۋعا قول جەتكىزدىك – ولار جولدان ۇشقان شاڭدى جاقسى ۇستاپ، ونىڭ بۇكىل قالاعا تارالۋىنا جول بەرمەيدى»، – دەيدى ول.

وسى جىلى الماتى شامامەن 340 مىڭ تەرەك وتىرعىزدى، ولار شاڭ ۇستاۋشى جاسىل توسقاۋىل ءرولىن اتقارادى. بۇل شارالار ماشينالاردى ازايتۋدى الماستىرمايدى، ءبىراق ناتيجەنى كۇشەيتىپ، ونى تۇرعىندار تەزىرەك سەزىنۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى.

وزگەرىستەر ارەكەتسىزدىكتەن الدەقايدا ماڭىزدى

تازا اۋا – جاي عانا «ىڭعايلىلىق» ەمەس، بۇل ەڭ الدىمەن – دەنساۋلىق. قالا جەو-لاردى گازعا كوشىرۋگە، قوعامدىق كولىككە، ەكوپوستتارعا، بولەك جولاقتارعا، كوگالداندىرۋعا جانە كوشەلەردى تازالاۋعا قارجى سالعان كەزدە، الماتىلىقتاردىڭ ءومىرىن ۇزاق ءارى ساپالى ەتۋگە ينۆەستيسيا قۇيىپ وتىر.

الماتى ءقازىر بولاشاعىن ايقىندايتىن تاڭداۋ جاساۋدا: جەكە ماشينالار از، ىڭعايلى قوعامدىق ترانسپورت، جاياۋ جۇرگىنشى مەن بالامالى موبيلدىككە باسىمدىق، تازا ەنەرگەتيكا جانە كوپ جاسىل جەلەك.

داۋرەن الىمبەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، كەشەندى جۇمىس – مارشرۋتتار، بولىنگەن جولاقتار، كەستەلەر، قالا ماڭى ەكسپرەسستەرى، اۆتوتۇراق ساياساتى – دۇرىس جولعا قويىلسا، ەكى جىلدىڭ ىشىندە-اق ايقىن ناتيجە بەرۋگە قابىلەتتى بولادى. مۇنداعى ەڭ قيىن نارسە – تەحنيكا دا، قارجى دا ەمەس، ويلاۋ ءتاسىلىن وزگەرتۋ: قالا كوشەنى ادەتتەگىدەي «كولىك كوزىمەن» ەمەس، ادامنىڭ كوزىمەن كورە باستاۋى كەرەك.

بۇل – جايلى، دەنساۋلىققا پايدالى، شىنىمەن ءومىر سۇرۋگە قولايلى قالا بولىپ قالعىسى كەلەتىن الماتى ءۇشىن جالعىز شىنايى سەناريي. «تازا قازاقستان» ءسوزى سوندا عانا ۇران ەمەس، كۇندەلىكتى ومىردە كورىنىس تاباتىن بولادى.