الماتى — قازاقستاننىڭ ەڭ ءىرى مەگاپوليسى ءارى ەكونوميكالىق ورتالىعى. قالا دامۋى مەن تىنىس-تىرشىلىگىنە تىكەلەي ىقپال ەتەتىن اكىمدەردىڭ ەڭبەگى وراسان. بۇل ماقالادا 1992 جىلدان بەرگى الماتى اكىمدەرى مەن ولاردىڭ قىزمەتتەرىنە قىسقاشا شولۋ جاسالدى.
زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ (1992–1994)
قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العان كەزدە الماتىنى باسقارعان العاشقى اكىم. ول ساياسي رەفورمالاردىڭ العاشقى تولقىنىنا كۋا بولىپ، جاڭا باسقارۋ جۇيەسىنە كوشۋدى جۇزەگە اسىردى. ءنۇرقادىلوۆ – "ازيا داۋىسى" حالىقارالىق بايقاۋىنىڭ باستى باستاماشىلارىنىڭ جانە ۇيىمداستىرۋشىلارىنىڭ ءبىرى بولدى. بۇل بايقاۋ الماتىنىڭ ۇزاق جىلدارعا تانىمال برەندتەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە قالىپتاستى. سونداي-اق، ونىڭ باسقارۋ كەزىندە قالادا جەكەشەلەندىرۋ جۇرگىزىلىپ، العاشقى كوممەرسيالىق كاسىپورىندار مەن بانكتەر اشىلا باستادى. ءنۇرقادىلوۆ حاريزماسىمەن دە، قوعامعا اشىق بولعانىمەن دە ەستە قالدى.
فوتو: voxpopuli
شالباي قۇلماحانوۆ (1994–1997)
قالادا الەۋمەتتىك تۇراقسىزدىق كەزدە باسشىلىققا كەلدى. ينفراقۇرىلىم مەن تۇرعىن ءۇي ماسەلەلەرى ءبىرىنشى كەزەككە شىقتى. قۇلماحانوۆتىڭ باسقارۋ كەزىندە پاتەرلەردىڭ ءبىرىنشى قاباتتارىن وزدەرى رۇقساتسىز دۇكەندەر مەن كافە رەتىندە قايتا جابدىقتاۋىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن تۇرعىن ءۇي ينسپەكسياسى قۇرىلدى. سونىمەن قاتار، جەر قاتىناستارى جانە جەردى باسقارۋ كوميتەتى پايدا بولدى، سونداي-اق قالا تۇرعىندارىنىڭ شاعىمدارىن قاراستىراتىن ارنايى جەدەل توپ قۇرىلدى.
فوتو: kozkaras.kz
ۆيكتور حراپۋنوۆ (1997–2004)
ول اكىم بولعان جىلدارى قالادا قۇرىلىس قارقىنى كۇشەيدى. جاڭا تۇرعىن ءۇي كەشەندەرى، بيزنەس-ورتالىقتار بوي كوتەردى. قالادا وسال توپتارعا ارنالعان باسپانالار، 500 ادامعا ارنالعان ارداگەرلەر ءۇيى، دياگنوستيكالىق ورتالىق، ەمدەلمەيتىن ناۋقاستارعا ارنالعان حوسپيس، سونداي-اق قاڭقا-بۇلشىقەت جۇيەسى بۇزىلعان بالالارعا ارنالعان مەكتەپ سالىندى. الايدا كەيىنىرەك ونىڭ اتى سىبايلاس جەمقورلىق داۋلارىنا بايلانىستى ءجيى اتالدى. حراپۋنوۆ — شەتەلگە قاشقان ەكس-اكىمدەردىڭ ءبىرى.
فوتو: viktor-khrapunov.com
يمانعالي تاسماعامبەتوۆ (2004–2008)
بىلىكتى شەنەۋنىك رەتىندە قالا دامۋىنا جۇيەلى كوزقاراس ەنگىزدى. الماتىدا تاريحي ەسكەرتكىشتەردى قالپىنا كەلتىرۋ، قوعامدىق كەڭىستىكتەردى دامىتۋ، كولىك ينفراقۇرىلىمىن رەتتەۋ جۇمىستارى جانداندى. جاڭا اكىم قالاعا قوسىلعان ايماقتاردى دامىتۋ باعدارلاماسىن قابىلدادى. ونىڭ كەزىندە زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ نەگىزىن قالاعان "ازيا داۋىسى" فەستيۆالى جابىلدى. ەلدەگى ەكونوميكالىق جاعداي كەنەت جاقسارعان سوڭ، جولداردى جوندەۋ مەن كولىك قيىلىستارىن سالۋ جۇمىستارى بەلسەندى جۇرگىزىلدى. سول كەزدە "الماتى پاركينگى" پايدا بولدى. تاسماعامبەتوۆ قالا ىشىندەگى "سايران" جانە "ساياحات" اۆتوۆوكزالدارىن قالا سىرتىنا كوشىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى، ولاردىڭ ورنىنا ساۋدا-ويىن-ساۋىق ورتالىقتارى سالىنۋعا ءتيىس بولدى. ناتيجەسىندە "سايران" ءوز ورنىندا قالسا، "ساياحات" ءسۇرىلدى.
فوتو: POOL
احمەتجان ەسىموۆ (2008–2015)
احمەتجان ەسىموۆ الماتى اكىمى رەتىندە قىزمەتىن الدان قالعان قۇرىلىس سالۋشىلار ماسەلەسىن شەشۋدەن باستادى. سول كەزدە مەگاپوليستە قۇرىلىسى توقتاپ قالعان 125 تۇرعىن ءۇي كەشەنى بولعان، ال الدانعان وتباسىلار سانى 16 مىڭنان اساتىن. ول توزىعى جەتكەن ۇيلەردى ءسۇرىپ، ولاردىڭ ورنىنا جاڭا تۇرعىن ۇيلەر سالۋ باعدارلاماسىن ىسكە قوستى. جاڭا اكىم قوعامدىق كولىكتىڭ جۇمىسىن وزگەرتۋگە بەلسەندى كىرىستى. ەلدە ءبىرىنشى بولىپ اۆتوبۋستارعا ارنالعان ارنايى جولاقتاردى ەنگىزدى. ونىڭ العاشقىسى ابىلاي حان داڭعىلىندا پايدا بولدى. سونىمەن قاتار، "الماتى – جاياۋ جۇرگىنشىلەر قالاسى" باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋدى باستادى. قالادا ۆەلوسيپەد جولدارى سالىندى، ۆەلومارافوندار ۇيىمداستىرىلدى، بۇل الماتىلىق اۆتوكولىك جۇرگىزۋشىلەرى اراسىندا سىنعا ۇشىرادى. سونىمەن قاتار، الماتىدا كوپتەگەن ساۋدا-ويىن-ساۋىق ورتالىقتارىنىڭ قۇرىلىسى باستالدى.
فوتو: "استانا ەكسپو-2017"
باۋىرجان بايبەك (2015–2019)
مەگاپوليس باسشىسى بولىپ تاعايىندالعاننان كەيىن، باۋىرجان بايبەك "وڭاي!" جۇيەسىن ەنگىزدى. قالانىڭ ءارتۇرلى جەرلەرىنە تولەم تەرمينالدارى ورناتىلىپ، ءبىرىڭعاي جول ءجۇرۋ كارتاسى پايدا بولدى. قالا كوشەلەرىندە "الماتى پاركينگ" اقىلى اۆتوتۇراق جۇيەسى ىسكە قوسىلدى. "ادامدارعا ارنالعان قالا" باعدارلاماسى اياسىندا قالا ورتالىعى مەن اۋلالاردى قايتا جاڭعىرتۋ جۇمىستارى بەلسەندى جۇرگىزىلدى. پانفيلوۆ كوشەسى جاياۋ جۇرگىنشىلەر ايماعىنا اينالدى. سونىمەن قاتار، قورشاۋلار، كيوسكىلەر جانە ترامۆاي جولدارى جويىلدى. جەراستى وتكەلدەرى جوندەلىپ، ولاردىڭ ىشىنە مۋزىكا قوسىلدى. اكىمدىك قۇرىلىمى قايتا ۇيىمداستىرىلىپ، الەۋمەتتىك ءال-اۋقات، جايلى قالالىق ورتا، قالا جوسپارلاۋ جانە ۋربانيستيكا، "جاسىل" ەكونوميكا باسقارمالارى قۇرىلدى. بارلىق اۋدان اكىمدىگى الەۋمەتتىك جەلىلەردە رەسمي اككاۋنتتارىن اشتى.
فوتو: orda.kz
باقىتجان ساعىنتايەۆ (2019–2022)
COVID-19 پاندەمياسى تۇسىندا اكىم بولدى. قالادا سانيتارلىق شەكتەۋلەر ەنگىزىلىپ، ونلاين فورماتتارعا جاپپاي كوشۋ باستالدى. ەكونوميكانى قالپىنا كەلتىرۋگە جانە بيزنەستى قولداۋعا ارنالعان باعدارلامالار قابىلداندى. قالانىڭ اينالاسىنا 27 بلوكپوست ورناتىلىپ، كەيىن قالا تۇرعىندارىنىڭ ءوز ارا ەركىن قوزعالىسى شەكتەلدى. اكىم مەملەكەتتىك مەكەمەلەر قىزمەتكەرلەرىن، كاسىپورىندار مەن ۇيىم باسشىلارىنا قىزمەتكەرلەردى قاشىقتان جۇمىسقا كوشىرۋدى تاپسىردى. قاڭتار وقيعاسى كەزىندە اكىم مىنگەن كولىككە وق اتىلدى. ساعىنتايەۆقا زاقىم كەلمەدى. الايدا اكىممەن بىرگە جۇرگەن "الماتى" تەلەارناسىنىڭ جۇرگىزۋشىسى قازا تاپتى، ال اكىمدىك پەن تەلەارنا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەكەۋى جارالاندى.
فوتو: primeminister.kz
ەربولات دوسايەۆ (2022–2025)
قاڭتار وقيعالارىنان كەيىن قالا باسشىلىعىنا كەلدى. ونىڭ باستى مىندەتى — قالا تۇرعىندارىنىڭ سەنىمىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ مەن الماتىنى تۇراقتى دامىتۋ. تۋريزم، ەكسپورت، ينفراقۇرىلىم سالاسىندا العا ىلگەرىلەۋ بايقالدى. دوسايەۆ باسشىلىققا كەلگەندە قالا قالاي وزگەرگەنى تۋرالى تولىعىراق مىنا ماقالادا.
فوتو: الماتى اكىمدىگى