سوڭعى ۋاقىتتا جالعان قارىزدار رەسىمدەگەن الاياقتاردىڭ قىزمەتى جاندانا ءتۇستى.
بۇل تۋرالى الماتى قالاسىنىڭ وڭىرلىك كوممۋنيكاسيالار قىزمەتىنىڭ بريفينگىندە ق ر قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ قارجى قىزمەتتەرىن تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى الەكساندر تەرەنتيەۆ ايتتى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz.
ونىڭ ايتۋىنشا، قنردا، مەملەكەتتىك جانە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى قارجىلىق الاياقتىق ماسەلەسىنە ەرەكشە نازار اۋدارادى. بىرلەسكەن ءىس-شارالار كەشەنى ىسكە اسىرىلۋدا، ونىڭ شەڭبەرىندە قارجىلىق الاياقتىققا قارسى ءىس-قيمىل بويىنشا ۇيلەستىرىلگەن ءىس-قيمىلدار قابىلدانادى.
«جىل سايىن قارجىلىق الاياقتاردىڭ ادىستەرى كۇردەلەنە تۇسۋدە. زيانكەستەر ازاماتتاردى الداۋ ءۇشىن الەۋمەتتىك ينجەنەريا مەن IT-تەحنولوگيالاردىڭ زاماناۋي ادىستەرىن قولدانادى. ءبىز بىرگە ارەكەت ەتىپ، الاياقتارعا قارسى سەنىمدى توسقاۋىل قويۋىمىز كەرەك»، - دەدى ا.تەرەنتيەۆ.
قارجى قىزمەتتەرىن تۇتىنۋشىلاردى قورعاۋ ماقساتىندا 2023 جىلعى ساۋىردە ق ر ۇكىمەتى بايلانىس، تولەمدەر جانە اقشا اۋدارىمدارى سالاسىنداعى رەتتەۋدى كۇشەيتۋگە جانە قاتاڭداتۋعا باعىتتالعان كرەديتتىك الاياقتىققا قارسى ءىس-قيمىل تەتىكتەرىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى جول كارتاسىن بەكىتتى. جول كارتاسىنىڭ جاۋاپتى ورىنداۋشىلارى بولىپ ۇلتتىق بانك، ق ر سيفرلىق دامۋ، يننوۆاسيالار جانە اەروعارىش ونەركاسىبى مينيسترلىگى، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جانە ق ر قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگى انىقتالدى.
جول كارتاسى اياسىندا 15 نەگىزگى ءىس-شارا قاراستىرىلعان:
- 2024 جىلى ۇلتتىق بانكتىڭ قازاقستاندىق بانكارالىق تولەمدەر ورتالىعىنىڭ بازاسىندا الاياقتىق وپەراسيالار بويىنشا دەرەكتەر جيناۋدى قامتاماسىز ەتەتىن قارجى نارىعىنا ارنالعان انتيفرود-ورتالىقتىڭ ءبىرىڭعاي بازاسىن قۇرۋ جوسپارلانۋدا؛
- انتيفرود جۇيەسىنىڭ بولۋى بويىنشا بايلانىس وپەراتورلارىنا قويىلاتىن تالاپتاردى بەلگىلەۋ جانە جاۋاپكەرشىلىكتى قاتاڭداتۋ؛
- قارجى ۇيىمدارىنىڭ ءموبيلدى قوسىمشالارىنىڭ كيبەرقاۋىپسىزدىگىنە قويىلاتىن تالاپتاردى كۇشەيتۋ ۋسيلەنيە ترەبوۆانيي ك كيبەربەزوپاسنوستي موبيلنىح پريلوجەنيي فينانسوۆىح ورگانيزاسيي؛
- كرەديتتىك الاياقتىقتى، ويدان شىعارىلعان شوپينگتى نەمەسە وزگە دە زاڭسىز قىزمەتتى انىقتاۋدىڭ ونلاين جۇيەسىنىڭ بولۋى بويىنشا كرەديتتىك بيۋروعا قويىلاتىن تالاپتاردى بەلگىلەۋ ؛
- جەكە تۇلعانىڭ بانكتىك قارىزدار مەن ميكروكرەديتتەر الۋدان ەرىكتى تۇردە باس تارتۋدى بەلگىلەۋ قۇقىعىن بەكىتۋ.
«ازاماتتارعا نەسيە الۋدان ەرىكتى تۇردە باس تارتۋدى، ياعني نەسيە بەرۋشىلەرگە نەسيە بەرگىسى كەلمەيتىندىگى تۋرالى، سونداي - اق ءسىزدىڭ نەسيە تاريحىڭىزدى بەرۋگە تىيىم سالۋ تۋرالى حابارلاۋ ءتاسىلىن بەلگىلەۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن وسى قۇرامداس بولىككە تولىعىراق توقتالعىم كەلەدى»، - دەدى سپيكەر.
2023 جىلعى 11 اقپاننان باستاپ جەكە تۇلعانىڭ ەلەكتروندىق ۇكىمەتتىڭ ۆەب-پورتالى ارقىلى بانكتىك قارىزدار مەن ميكروكرەديتتەردى الۋدان ەرىكتى تۇردە باس تارتۋدى بەلگىلەۋ نە الۋ قۇقىعى تۋرالى تۇزەتۋ قابىلداندى، ياعني بۇل شارا زاڭدى سيپاتقا يە بولدى.
2023 جىلعى شىلدەدە اگەنتتىك، اقك جانە 18 بانك اراسىندا ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىن قورعاۋعا قاتىستى ءوزارا ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويىلدى.
مەموراندۋمنىڭ ماقساتى قارجى نارىعىنداعى الاياقتىققا قارسى ءىس-قيمىل جونىندە شارالار قابىلداۋ، ينتەرنەت-الاياقتاردىڭ ارەكەتتەرىنەن زارداپ شەككەن كليەنتتەرگە زالالدى وتەۋ تەتىگىن ازىرلەۋ، سونداي-اق ازاماتتارعا الاياقتىق تاسىلمەن كرەديتتەر رەسىمدەۋ كەزىندە تۋىنداعان بەرەشەكتى رەتتەۋ ارقىلى ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىن قورعاۋ بولىپ تابىلادى. مەموراندۋم تالاپتارى كليەنتتىڭ جەكە ءوزى جانە (نەمەسە) ونىڭ بانك ءۇي-جايلارىندا جەكە قاتىسۋىمەن وپەراسيالار جاساعان جاعدايلارعا قولدانىلمايدى.
«بانكتىك قارىزداردى، ميكروكرەديتتەردى الۋدان ەرىكتى تۇردە باس تارتۋ» قىزمەتى ە-gov سايتىندا جانە ە-gov mobile قوسىمشاسىندا قولجەتىمدى.
بۇل قىزمەتتى پايدالانۋ ءۇشىن سىزگە قاجەت:
- سايتقا كىرىڭىز egov.kz نەمەسە ەسق، لوگين/پارول كومەگىمەن ە-gov mobile قوسىمشاسى؛
- سايتتىڭ باستى بەتىندە «سەرۆيستەر» - «6 اي مەرزىمگە بانكتىك قارىزدار، ميكروكرەديتتەر الۋدان ەرىكتى تۇردە باس تارتۋ» - «قىزمەتتەرگە ونلاين تاپسىرىس بەرۋ» ءبولىمىن تاڭداۋ؛
- بۇدان ءارى بارلىق مىندەتتى جولداردى تولتىرىپ، وتىنىمگە ەسق ارقىلى قول قويۋ قاجەت.
«ستوپ كرەديت» قىزمەتى – جەكە تۇلعاعا قارجى ۇيىمدارى ءۇشىن ءوزىنىڭ كرەديتتىك ەسەبىنە قولجەتىمدىلىكتى شەكتەۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن سەرۆيس. سوندىقتان ولار ءسىزدىڭ اتىڭىزعا الاياقتىق نەسيەنى ماقۇلداي المايدى.
«وسىعان بايلانىستى، ەگەر ونلاين-بانكينگتە نەسيەنى كۇدىكتى تولىقتىرۋ/رەسىمدەۋ بايقالسا، وندا بۇل قاراجاتتى اۋدارماڭىز دەپ ايتقىم كەلەدى. بارلىق ماسەلەلەردى بانك نەمەسە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ارقىلى شەشۋ قاجەت. نەگىزسىز بايىتۋ تۋرالى قىسقاشا ايتقىم كەلەدى: ازاماتتىق كودەكستىڭ 953-بابىنا سايكەس، مۇلىكتى زاڭنامادا نەمەسە مامىلەدە بەلگىلەنگەن نەگىزدەرسىز باسقا ادامنىڭ ەسەبىنەن ساتىپ العان ادام مۇنداي مۇلىكتى سوڭعىسىنا قايتارۋعا مىندەتتى»، - دەپ ءتۇسىندىردى ا.تەرەنتيەۆ.
كەز-كەلگەن ادام بىلىمىنە، جۇمىس سالاسىنا، مارتەبەسىنە قاراماستان قارجىلىق الاياقتاردىڭ قۇربانى بولۋى مۇمكىن. ءبىراق كوبىنەسە سيفرلىق الەمگە دايىن ەمەس اعا بۋىن قارجىلىق الاياقتاردىڭ قۋلىقتارىنا تاپ بولادى. بۇل كەزدەيسوق ەمەس، ويتكەنى ەگدە جاستاعى ازاماتتار سەنىمدى جانە سىرتتان ۇسىنۋعا وڭاي.
«شابۋىلداۋشىلار زەينەتكەرلەرگە قوڭىراۋ شالىپ، وزدەرىن بانك قىزمەتكەرلەرى رەتىندە كورسەتە وتىرىپ، مىسالى، ولاردىڭ كارتوچكاسىنان بىرەۋ قاراجات الۋعا تىرىسىپ جاتقانىن حابارلاۋى مۇمكىن. الاياقتار اقشانى ءقاۋىپسىز شوتقا اۋدارۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى سەندىرەدى. سودان كەيىن ولار ەگدە جاستاعى ادامنىڭ ينتەرنەتتى نەمەسە ءموبيلدى بانكينگتى قالاي پايدالانۋ كەرەكتىگىن انىقتايدى، زەينەتاقى اقشاسىن قاشىقتان قالاي اۋدارۋ كەرەكتىگى تۋرالى نۇسقاۋلار بەرەدى، تەلەفونعا وسى نەمەسە باسقا قوسىمشانى جۇكتەۋدى ۇسىنادى نەمەسە اقشانى دەرەۋ بانكومات ارقىلى اۋدارۋعا كەڭەس بەرەدى. بۇل رەتتە الاياقتار اسىعىس جانە ەموسيونالدى قىسىم جاسايدى»، - دەپ مىسال كەلتىردى سپيكەر.
ەگدە جاستاعى ادامداردى الاياقتاردان قالاي قورعاۋعا بولادى:
- قارت ادامدارعا بەيتانىس ادامدارعا، ءتىپتى ولاردى بانك، الەۋمەتتىك قىزمەتتەر، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ۇسىنسا دا، ولارعا ءسوزسىز سەنۋدىڭ قاجەتى جوق ەكەنىن ءتۇسىندىرىڭىز؛
- ەگەر قوڭىراۋ شالۋشىلار سىزگە ءاتى-جونىڭىزدى ايتىپ، حابارلاسسا جانە ءسىزدىڭ تۇرعىلىقتى مەكەن-جايىڭىزدى بىلسە، بۇل ولاردىڭ رەسمي ازاماتتار ەكەنىن بىلدىرمەيدى. بارلىق قاجەتتى دەرەكتەردى ءارتۇرلى تاسىلدەرمەن الۋعا بولادى، ولار ينتەرنەتتە اشىق قول جەتىمدى بولۋى مۇمكىن؛
- قىزمەتكەردىڭ ءاتى-جونى مەن لاۋازىمىن سۇراڭىز جانە ونى ەكى رەت تەكسەرۋ ءۇشىن ولاردىڭ وكىلى شاقىراتىن ۇيىمنىڭ Call-ورتالىعىنا قوڭىراۋ شالىڭىز؛
- ەگەر تەلەفون جاقىن ادامنىڭ ءنومىرىن كورسەتسە، ءبىراق ول ناشار ەستىلسە جانە ول قيىندىققا تاپ بولعانىن حابارلاسا، وعان اقشا اۋدارۋدى سۇراسا، اڭگىمەنى اياقتاپ، وعان ءوزىڭىز قوڭىراۋ شالىڭىز؛
-ەشقاشان جانە ەشكىمگە جەكە دەرەكتەرىڭىزدى، بانك كارتاسىنىڭ تولىق دەرەكتەمەلەرىن، سونىڭ ىشىندە كارتانىڭ جارامدىلىق مەرزىمىن، CVC/CVV كودىن، سونداي-اق كود ءسوزىن جانە اقشا قاراجاتىنىڭ قالدىعىن بەرمەڭىز؛
- ەسىڭىزدە بولسىن: بانك قىزمەتكەرلەرى، قارجى ۇيىمدارىنىڭ Call-ورتالىقتارىنىڭ وپەراتورلارى، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ وكىلدەرى ەشقاشان تەلەفون ارقىلى دەربەس دەرەكتەردى سۇرامايدى. بۇل قۇپيا اقپارات تەك الاياقتارعا قاجەت.
وكق سپيكەرى قاۋىپسىزدىك قىزمەتى كليەنتتەرگە قوڭىراۋ شالمايتىنىن اتاپ ءوتتى. قاۋىپسىزدىككە قاتىستى بارلىق ماسەلەلەر بانكتىڭ ورتالىق كەڭسەسىندە شەشىلەدى. الاياقتىقپەن كۇرەستە بانكتەر كليەنتتەردىڭ قولما-قول اقشاسىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى مەن الگوريتمدەرىن ۇنەمى جەتىلدىرىپ وتىرادى. بۇعان كوپ دەڭگەيلى اۋتەنتيفيكاسيا، كۇدىكتى ارەكەتتەردى باقىلاۋ، زياندى باعدارلامالىق جاساقتامادان قورعاۋ جانە دەرەكتەردى شيفرلاۋ سياقتى ءارتۇرلى شارالار كىرەدى.
ەگەر ءسىز ءوزىڭىزدىڭ جەكە دەرەكتەرىڭىز تۋرالى اقپاراتتى ايتىپ قويعان بولساڭىز، وندا ءسىز كارتاڭىزدى شۇعىل تۇردە بۇعاتتاپ، بانكتىك قوسىمشاداعى جەكە كابينەتتەن، ەلەكتروندىق پوشتادان، الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى اككاۋنتتاردان قۇپيا سوزدەردى وزگەرتۋىڭىز كەرەك. ەگەر الاياقتار ءسىزدىڭ شوتىڭىزدان اقشا الىپ ۇلگەرسە، بانككە، سونداي-اق قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا حابارلاسىڭىز. بانك كارتوچكانى بۇعاتتايدى جانە جاڭاسىن قايتا شىعارادى.
«ەڭ الدىمەن، ءسىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىڭىز ءسىزدىڭ قولىڭىزدا. قارجىلىق گيگيەنا مەن ءوزىن - ءوزى تاربيەلەۋدى ۇستانىڭىز»، - دەدى ا.تەرەنتيەۆ.