ەستەرىڭىزدە بولسا، گازەتىمىزدىڭ وتكەن نومىرلەرىنىڭ بىرىندە ەرەكشە حوببي ءتۇرى – «ۇشاق اۋلاۋ»، ياعني سپوتتينگ پەن وسى ىسپەن اينالىساتىن سپوتتەرلەر تۋرالى جازعان بولاتىنبىز. بۇل تاقىرىپقا قايتا ورالىپ، قالادا سپوتتينگتىڭ قالاي دامىعانى، ونىڭ قازىرگى جاعدايى مەن سپوتتەرلەردىڭ جۇمىسى تۋرالى كەڭىرەك توقتالعاندى ءجون كوردىك.
اتالعان حوببي اۆياسياعا دەگەن ەرەكشە قۇمارلىقتان تۋعان. ول تەك سۋرەتكە ءتۇسىرۋ ەمەس، ۇشاقتاردىڭ تۇرلەرىن تانۋ، ۇشىپ-قونىپ جاتقان رەيستەردى باقىلاۋ جانە ساتتەردى تاسپالاۋ ونەرى. سپوتتينگ بۇرىن ەۋروپا ەلدەرى مەن امەريكادا كەڭ تاراسا، كەيىنگى جىلدارى ءبىزدىڭ ەلدە، اسىرەسە ەڭ ۇلكەن مەگاپوليس – الماتىدا دا بىرتىندەپ دامىپ كەلەدى. الماتى حالىقارالىق اۋەجايى – ەلىمىزدەگى جۇكتەمەلى اۋەجايلاردىڭ ءبىرى. بايقاساڭىز، كۇن سايىن كوپتەگەن حالىقارالىق رەيستەر مەن سيرەك كەزدەسەتىن ۇشاقتار ۇشىپ قونىپ جاتادى. جۇك تاسىمالدايتىن ۇلكەن ۇشاقتار، جولاۋشىلار لاينەرلەرى، چارتەر رەيستەر، ءتىپتى كەيدە اسكەري ۇشاقتار دا اۋەدەن كورىنەدى. ياعني الماتى – سپوتتينگكە وتە قولايلى قالا.
قالالىقتاردىڭ كوبى اۋەجايدىڭ ماڭىندا ارنايى ورىن بارىن، سپوتتينگ كلۋبتارى مەن قاۋىمداستىقتارى جۇمىس ىستەيتىنىن بىلمەيدى. ءقازىر قالادا ەرەكشە ۇشاقتاردى سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، اۆياسيا فوتوگرافياسىنا قىزىعاتىن بەلسەندى جاستاردىڭ شوعىرى قالىپتاسقان. ارنايى كلۋبتارى بار. سەنبى، جەكسەنبى كۇندەرى جۇمىستان نە وقۋدان قول بوساعاندا ءجيى باس قوسىپ، الماتى اۋەجايىنا ارنايى بارادى. كلۋب مۇشەلەرى ەلىمىزدە سپوتتينگ مادەنيەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا جانە اۆياسياعا قىزىعۋشىلىق تانىتاتىن جاستار قاتارىنىڭ ارتۋىنا ۇلەس قوسىپ كەلەدى. ولار فوتوعا ءتۇسىرۋ ءۇشىن ۇشاقتاردىڭ ءار قوزعالىسىن باقىلاپ، ءتىپتى، سول ءساتتى قالت جىبەرمەس ءۇشىن ساعاتتاپ كۇتىپ تۇرادى.
ءبىز اۋە كەمەسىن فوتو مەن ۆيدەوعا تۇسىرۋدەن ءلاززات الاتىن جاندارمەن سويلەستىك. سۇحباتتاسىپ، ولاردىڭ قىزىقتى وقيعالارىن، ۇزدىك كادرلارىن جانە اۆياسياعا دەگەن ەرەكشە ماحابباتتارىن ءبىلۋ ءۇشىن بىرگە سپوتتينگكە شىقتىق. حوببيدەن كاسىپكە اينالعان قىزىعۋشىلىقتى ءومىرىنىڭ ءبىر بولىگىنە اينالدىرعان «ۇشاق اۋلاۋشى» – سپوتتەرلەردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنە ۇڭىلدىك. قازاقستان سپوتتەرلەر كلۋبىنىڭ مۇشەلەرى اۋەجاي ماڭىنداعى ۇشاق اۋلاۋعا ىڭعايلى نۇكتەلەردى جاقسى بىلەدى. ارينە، قاۋىپسىزدىككە بايلانىستى اۋەجاي اۋماعىندا رۇقساتسىز سۋرەتكە تۇسىرۋگە بولمايدى. سوندىقتان الماتى سپوتتەرلەرى قولايلى جەرلەردى اۋەجاي ماڭىنان ىزدەيدى.
الماتىلىق سپوتتەرلەر بۇل سالانى كاسىبي دەڭگەيگە جەتكىزۋگە اتسالىسىپ ءجۇر. ولاردىڭ كەيبىرى حالىقارالىق اۆياسيالىق فورۋمدارعا قاتىسىپ، ۇزدىك سۋرەتتەرى شەتەلدىك سايتتاردا جاريالانىپ ءجۇر. سونىمەن قاتار، الەۋمەتتىك جەلىدە دە پاراقشالارى اۆياسياعا قىزىعاتىن قاۋىم اراسىندا كەڭىنەن تانىمال.
دەرەك جانە دايەك
*الماتى اۋەجايى – حالىقارالىق سپوتتەرلەر ءۇشىن دە قىزىقتى. بىرنەشە شەتەلدىك اۆياسيا فوتوگرافتارى الماتىنى ەرەكشە نۇكتە رەتىندە اتاپ وتكەن. مىسالى، الەمدىك تانىمال اۆياسيالىق فوتوسايتتاردا (JetPhotos.net جانە Airliners.net) ءبىزدىڭ اۋەجايدا تۇسىرىلگەن مىڭداعان سۋرەت بار.
*گەرمانيالىق فوتوگراف ماركۋس ماينكا سايتقا الماتىدا تۇسىرىلگەن بىرنەشە Silk Way، Lufthansa Cargo جانە Antanov سەريالى ۇشاقتاردىڭ سۋرەتتەرىن جاريالاعان.
*ال پولشالىق توماس ەسىمدى سپوتتەر الماتى اۋەجايىندا سيرەك كەلەتىن يل-76، ان-124 سياقتى ۇشاقتاردى ءتۇسىرىپ، Airliners.net پەن باسقا پلاتفورمالاردا جاريالاعان.
* TikTok جەلىسىندە تانىمال، ۋكراينادان شىققان ۇشقىش ءارى بلوگەر اندرەيدىڭ الماتى تۋرالى بىرنەشە بەينەروليگى بار. وندا ول اۋەجاي ماڭىنداعى ينفراقۇرىلىم مەن لوگيستيكانىڭ ەرەكشەلىگىن ايتادى. سونداي-اق، ءبىر سوزىندە جۇك رەيستەرىنىڭ كوپتىگىن، تۇركيا، كاتار، ازەربايجان سياقتى ەلدەردىڭ كارگو لاينەرلەرىنىڭ ءجيى ۇشاتىنىن اتاپ ءوتىپتى.
*جارتى ميلليوننان استام وقىرمانى بار «Skyships» YouTube كانالىنىڭ اۆتورى الماتى ارقىلى وتەتىن جۇك جانە چارتەرلىك رەيستەر تۋرالى كونتەنت جاريالاپ ءجۇر. باسقا قالالارمەن سالىستىرعاندا الماتىدا ۇشاق تۇرلەرى الۋان ءتۇرلى ەكەنىن اتاپ وتەدى.
قازاقستان سپوتتەرلەر كلۋبىنىڭ مۇشەسى اۋەسقوي فوتوگراف، جاس سپوتتەر جانسار ماراتۇلىمەن سۇحباتتاسقان ەدىك. ول الماتى قالاسىنداعى شوقان ءۋاليحانوۆ اتىنداعى №12 گيمنازيادا 10-سىنىپتا وقيدى. جاسى – 16-دا. قازاقستان سپوتتەرلەر كلۋبىنا 2023 جىلى قوسىلعان. جانساردىڭ سۋرەتتەرى اۆياسياداعى ەڭ تانىمال Planespotters.net، JetPhotos.com سايتتارىندا جاريالانعان.
جانسار مارات ۇلى، جاس سپوتتەر: ماعان شابىت بەرەتىن حوبب
-جانسار، سپوتتەرلىككە قالاي كەلدىڭىز؟
- سپوتتينگكە العاش رەت 12 جاسىمدا قىزىعا باستادىم. سول ۋاقىتتان بەرى وسى حوببيمەن بەلسەندى اينالىسىپ كەلەمىن. بۇل – مەن ءۇشىن ناعىز شابىت سىيلايتىن، ەرەكشە اسەر مەن قۋانىش بەرەتىن سۇيىكتى حوببي. ۇشاقتاردى باقىلاپ، سۋرەتكە ءتۇسىرۋ ماعان ءلاززات سىيلايدى. «ۇشاق اۋلاۋ» وقۋ ۇلگەرىمىمە كەدەرگى كەلتىرمەيدى. تەك بوس ۋاقىتىمدا، ساباقتان تىس كەزدەرى عانا اينالىسامىن.
وسىنىڭ ارقاسىندا مەن كوپتەگەن شەتەلدىك سپوتتەرلەرمەن تانىستىم. ولاردان اۆياسيا جايىندا اقپارات الىپ قانا قويماي، شەت تىلدەرىن دە دامىتىپ ءجۇرمىن. اسىرەسە، اعىلشىن تىلىندە تاجىريبەمدە ءجيى قولدانامىن.
-سۋرەتكە نەمەن تۇسىرەسىز؟
ء-قازىر Canon 650D فوتواپپاراتىمەن تۇسىرەمىن. سونىمەن قاتار، ۇزاق قاشىقتىقتان ساپالى كادر الۋ ءۇشىن Canon 100-400mm L سەريالى وبەكتيۆىن قولدانامىن. بۇل تەحنيكا ۇشاقتاردى الىستان، انىق ءارى ناقتى تۇسىرۋگە وتە قولايلى. بۇرىن تەلەفونمەن دە تۇسىرەتىنمىن، ءبىراق ءقازىر كاسىبيلىككە ءبىر قادام جاقىنداي ءتۇستىم دەسەم بولادى.
-وزىڭىزگە ۇنايتىن سۋرەتىڭىزدىڭ تاريحىمەن بولىسسەڭىز...
ء-بىر كۇنى قاتتى جاڭبىردان كەيىن اۋا-رايى بىردەن جاقسارىپ، تاۋلار تۇنىق كورىنە باستادى. مەن بىردەن سپوتتينگكە شىعىپ، سول ءساتتى پايدالانىپ قالۋدى شەشتىم. سۋرەتتى تالعار شىڭىنىڭ فونىندا ءتۇسىردىم. بۇل شىڭعا مەنىڭ اتام – تلەنشييەۆ ناقىسبەك 1935 جىلى ءبىرىنشى بولىپ كوتەرىلگەن. شىڭنىڭ سولتۇستىك جاعىنان ءتۇسىردىم. تالعار شىڭى ۇشاقتاردى سۋرەتكە تۇسىرگەن كەزدە ادەمى كورىنەدى. سول ساتتە «Air Astana A321LR» ۇشاعىن ءدال وسى فونىندا ءتۇسىرىپ ۇلگەردىم. بۇل كادر مەن ءۇشىن ەرەكشە ەستەلىك بولىپ قالدى. سونىمەن قاتار، ۇشقىشتاردى سۋرەتكە تۇسىرگەندە ولار بىزگە قول بۇلعاپ، ريزاشىلىقپەن قارايدى.
-قازاقستاندا بۇل حوببي قانشالىقتى دامىعان؟
-مەنىڭشە، سپوتتينگ قازاقستاندا وتە جاقسى دامىعان. 2012-2019 جىلدارى بۇل حوببي نەگىزىنەن ەرەسەكتەر اراسىندا تانىمال بولدى، ءبىراق ءقازىر، اسىرەسە، 2023 جىلدان باستاپ جاستار اراسىندا دا قىزىعۋشىلىق ارتا باستادى. «Kazakhstan Spotting Club» كلۋبى وسى باعىتتا ءبىراز جۇمىس اتقارىپ، كوپتەگەن جاستارعا كومەك كورسەتتى. ونىڭ ۇستىنە، كەيىنگى جىلدارى قازاقستانعا شەتەلدەن سپوتتەرلەر كەلىپ، ءبىزدىڭ ەلدە ۇشاقتاردى تۇسىرۋگە قىزىعۋشىلىق تانىتۋدا. قازاقستاننىڭ تابيعاتى مەن اۋەجايلارى ەرەكشە سۋرەت تاسپالاۋ ءۇشىن قولايلى. تۋريستەردىڭ كوبى ان-24 ۇشاعىنا قىزىعۋشىلىق تانىتادى، سەبەبى ولار كەڭەستىك كەزەڭدەگى اۋە كەمەلەرى تۋرالى جاقسى بىلەدى.
ء-سىز ءۇشىن ۇشاق اۋلاۋعا قاي مەزگىل ىڭعايلى؟
-سپوتتينگتىڭ ەڭ بەلسەندى كەزەڭدەرى جاز جانە كوكتەم مەزگىلدەرىندە بولادى. سەبەبى كۇن جىلى، ءارى ۇزاق ۋاقىت بويى ۇشاقتاردى تۇسىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. مەن ءۇشىن اۋا رايى كەدەرگى ەمەس، سەبەبى مەن ءارتۇرلى اۋا رايىندا ۇشاقتاردى تۇسىرۋگە دايىنمىن. قاتتى اياز، قار نەمەسە داۋىل بولسا دا، مەن وزىمە ۇنايتىن حوببيمەن اينالىسا بەرەمىن.
-ءساتتى كادر ءۇشىن قانداي جەرلەر ىڭعايلى؟ الماتى اۋەجايىندا ءتۇسىرۋ ءۇشىن ارنايى رۇقسات كەرەك شىعار؟
-الماتى اۋەجاي ماڭىندا ۇشاقتاردى سۋرەتكە ءتۇسىرۋ ءۇشىن ارنايى رۇقسات قاجەت ەمەس. ءبىراق ءبىز باسقا سپوتتەرلەرگە اۋەجايدىڭ شەكارالارىنان تىس، زاڭدى ورىنداردان ءتۇسىرۋدى ۇستانامىز. سپوتتينگ ءۇشىن ورىندار كوپ. دەگەنمەن، ءبارى ۇشاقتىڭ باعىتىنا جانە جارىقتىڭ قاي جاقتان تۇسەتىنىنە بايلانىستى. ادەتتە، دۇرىس جارىق تۇسەتىن ورىندار جاقسى سۋرەتتەر ءۇشىن ءتيىمدى بولادى.
-الماتى اۋەجايى قانشالىقتى قولايلى؟
- ءبىزدىڭ اۋەجايدا سپوتتينگكە ارنالعان ارنايى الاڭ جوق. بار بولعانى ءبىر قاراۋ الاڭى بار، ءبىراق ول سپوتتينگكە ارنالماعان. كەيدە جاقسى كادر الۋ ءۇشىن بىزگە تاستار مەن باتپاقتار ارقىلى ءوتىپ، ءوزىمىز ءۇشىن ىڭعايلى ورىن تابۋعا تۋرا كەلەدى. الماتى اۋەجايى 2011 جىلى سپوتتينگ تۋرلارىن ۇيىمداستىرىپ، سپوتتەرلەرگە ارنايى مۇمكىندىكتەر ۇسىنعان بولاتىن. الايدا، كەيىن اۋەجايدىڭ باسشىلىق قۇرامىنىڭ اۋىسۋىنا بايلانىستى بۇل ءىس-شارالار توقتاتىلدى. بولاشاقتا الماتى اۋەجايى سپوتتينگ تۋرلارىن قايتا ۇيىمداستىرادى دەپ ۇمىتتەنەمىن.
ەربول ەسبول، قازاقستان سپوتتەرلەر كلۋبىنىڭ جەتەكشىسى: اۋەسقويلىقتان – كاسىبي كلۋبقا دەيىن
اۆياسيا سالاسىندا 2007 جىلدان بەرى جۇمىس ىستەپ كەلەمىن. ماماندىعىم - حالىقارالىق لوگيست. قازاقستان سپوتتەرلەر كلۋبى 2014 قۇرىلدى. كلۋبتىڭ قۇرىلتايشىلارى – مەنىڭ دوستارىم – دامير قاھارمانوۆ، رومان پەتروۆ جانە مەن. ءاۋەسقويلىقتان كاسىبي كلۋب اشۋعا دەيىن جەتكىزگەن ورتاق ماقساتىمىز بولدى. كلۋب اشۋ يدەياسى سول جىلى اۋەجايعا بارعانىمىزدا فوتوگرافتار مەن بالالاردىڭ سۋرەتكە تۇسىرگەنىن كوردىك. سودان بارلىعىنىڭ باسىن قوسىپ، سپوتتەرلەر كلۋبىن اشپاسقا دەگەن وي كەلدى. ءوز ەلىمىزدە دە وسى ءحوببيدى دامىتۋعا بەل بۋدىق. جىل وتكەن سايىن بىرتىندەپ كلۋبىمىز كەڭەيە باستادى. رەسمي ءىس-شارالارعا شاقىرتۋلار الدىق، اۆياشوۋلار مەن پرەزەنتاسيالارعا قاتىستىق. «Air Astana» جانە «FlyArystan» سىندى وزگە دە قازاقستاندىق اۋەكومپانيالارى بىزگە تەگىن بيلەتتەر ۇسىنىپ، قولداۋ كورسەتتى.
Planespotters، JetPhotos، Airliners اۆياسيالىق سايتتارى ارقىلى قازاقستاننىڭ وزگە دە قالالارىندا سپوتتەرلەر بار ەكەنىن بىلدىك. قوستاناي، اتىراۋ، اقتاۋ، اقتوبە، استانا، شىمكەنت، الماتى دا بار. ءار قالاداعى سپوتتەرلەر ءبىر-بىرىن تانىماسا دا، سايتتاردا سۋرەتتەرىمەن ءبولىسىپ، تاجىريبە الماسىپ تۇرادى. WhatsApp ارقىلى بايلانىسىپ، فوتواپپارات باپتاۋى، سۋرەتتى وڭدەۋ، Photoshop، Lightroom باعدارلامالارىن جاستارعا ۇيرەتەمىز.
ەلىمىزدەگى ەڭ ءىرى جانە تانىمال كلۋب — «قازاقستان سپوتتينگ كلۋب». شەتەلدىك سپوتتەرلەر Instagram، Facebook جانە ءتۇرلى سايتتار ارقىلى بىزگە ءجيى حات جولداپ تۇرادى. الماتىعا كەلگەندە ۇشاق تۇسىرۋگە ىڭعايلى لوكاسيالار، اۋا رايى، رەيستەر تۋرالى الدىن الا اقپارات سۇرايدى. قازاقستان بويىنشا شامامەن 50-60 سپوتتەر بار، ولاردىڭ جارتىسى ءبىزدىڭ كلۋبتىڭ مۇشەلەرى. كەيىنگى جىلدارى كلۋبىمىزعا الماتىدان جاستار بەلسەندى قوسىلىپ جاتىر. كوبى اتا-اناسىمەن بىرگە كەلەدى، الدىمەن قاراپايىم سيفرلىق كامەرامەن باستايدى. Flightradar24 سياقتى باعدارلامالار ارقىلى ءبىزدىڭ سۋرەتتەرىمىزدى كورىپ، تانىپ جاتادى.
الاتاۋ باۋرايىنداعى اسەم تابيعات پەن ءتۇرلى ليۆرياداعى ۇشاقتار كادردا ەرەكشە كوز تارتادى. شەتەلدىك ۇشاق اۋلاۋشىلاردى قىزىقتىراتىن جانە ولاردى قازاقستانعا تارتاتىن باستى فاكتورلاردىڭ ءبىرى دەپ وسىنى ايتا الامىز. ويتكەنى سپوتتينگ دامىعان ەۋروپا ەلدەرىندە جانە اقش-تا مۇنداي ادەمى ءارى تابيعي فوندار سيرەك كەزدەسەدى.
اۋەجاي اۋماعىنا كىرۋ ءۇشىن ارنايى رۇقسات قاجەت. ول ءۇشىن اۋەجاي مەن اۋەكومپانيالارعا حات جولداپ، قاتىسۋشىلار ءتىزىمى، كۇنى، قۇرال-جابدىقتار جانە ساپار ماقساتىن كورسەتۋ كەرەك. ال كۇندەلىكتى تۇسىرىلىمدەر ءۇشىن قوعامدىق جەرلەردەگى الاڭداردا سۋرەتكە تۇسىرەمىز، وعان رۇقسات تالاپ ەتىلمەيدى. ءقازىر اۋەكومپانيالار مەن اۋەجاي باسشىلىعى سپوتتەرلەردى قولدايدى. 2024 جىلى كلۋبقا 15-تەن استام مۇشە قوسىلىپ، ءقازىر تۇراقتى تۇردە تۇسىرىلىمگە قاتىسىپ ءجۇر.
