ەگەر اۋرۋدىڭ بەلگىلەرى پايدا بولسا، ءوز-وزىڭىزدى ەمدەۋمەن اينالىسپاي، دارىگەرگە جۇگىنۋ كەرەك.
بۇل تۋرالى الماتى قالاسىنىڭ وڭىرلىك كوممۋنيكاسيالار قىزمەتىنىڭ بريفينگىندە №16 ەمحانانىڭ جالپى تاجىريبە دارىگەرلەرى بولىمشەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ءمولدىر ابدۋحانوۆا ايتتى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz.
سۋرەت: وڭىرلىك كوممۋنيكاسيالار قىزمەتى
كوپتەگەن ادامدار كەز-كەلگەن اۋرۋدى «سۋىق ءتيدى» دەي سالۋعا داعدىلانعان جانە بۇل جاعدايدى ءقاۋىپتى دەپ سانامايدى.
«شىن مانىندە، بارلىق جەدەل رەسپيراتورلىق اۋرۋلاردىڭ ۇقساستىقتارى بار. ءبىراق ولار ءارتۇرلى ۆيرۋستار مەن باكتەريالاردان تۋىنداۋى مۇمكىن، ءارتۇرلى جولدارمەن اعىپ، دەنساۋلىققا ءارتۇرلى اسەر ەتۋى مۇمكىن. سوندىقتان دياگنوز قويۋ جانە دارىگەردىڭ باقىلاۋى وتە ماڭىزدى. ءبىز اۋرۋدىڭ تابيعاتىن ءدال انىقتاۋعا جانە ونى تەز ەمدەۋگە كومەكتەسەمىز»، - دەدى ءمولدىر ابدۋحانوۆا.
ونىڭ ايتۋىنشا، تۇماۋ مەن جرۆي اراسىنداعى باستى ايىرماشىلىق - سەبەبىندە. جرۆي قوزدىرعىشى 200-دەن استام ۆيرۋستىڭ كەز-كەلگەنى بولۋى مۇمكىن (ادەنوۆيرۋستار، پاراگريپپ، رينوۆيرۋستار، كوروناۆيرۋستار جانە باسقالار). بارلىق رەسپيراتورلىق ۆيرۋستار ۇقساس بەلگىلەردى تۋدىرادى جانە بىردەي ەمدەۋدى قاجەت ەتەدى، ءبىراق عىلىمي تۇرعىدان جرۆي ءبىر اۋرۋ ەمەس، ۇلكەن توپ.
«تۇماۋدىڭ تاعى ءبىر جاعدايى بار: ونى ناقتى ۆيرۋس تۋدىرادى. ارينە، تۇماۋ ۆيرۋسى ءۇش ءتۇرلى تيپتە بولادى جانە ۇنەمى مۋتاسياعا ۇشىرايدى، ءبىراق عالىمدار بۇل وزگەرىستەردى ۇنەمى قاداعالاپ وتىرادى جانە ەپيدەميانىڭ ءار ماۋسىمىنا دايىندىق كەزىندە ەسكەرەدى»، - دەپ ءتۇسىندىردى ول.
ەگەر اۋرۋدىڭ بەلگىلەرى پايدا بولسا، ءوزىن-وزى ەمدەۋمەن اينالىسپاي، دارىگەرمەن كەڭەسۋ كەرەك. تاجىريبەلى دارىگەر اۋرۋدىڭ سەبەبىن ونىڭ قالاي باستالعانىن جانە قالاي وتەتىنىن بىلە الادى. سوندىقتان، تەراپيەۆتكە بارعان كەزدە ءسىز ءوزىڭىزدى اۋىرىپ قالعانداي سەزىنگەن العاشقى كۇننەن باستاپ ءوزىڭىزدى قالاي سەزىنەتىنىڭىز جايلى ەگجەي-تەگجەيلى ايتىپ بەرىڭىز.
نەگىزگى ەرەكشەلىكتەرى كەلەسىدەي:
- تۇماۋ ادەتتە تەز باستالادى. بىر-ەكى ساعات ىشىندە دەنە قىزۋى كوتەرىلىپ، ادام قالتىراي باستايدى. ادام ءوزىن ناشار سەزىنەدى جانە اۋرۋدىڭ بەلگىلەرى بولماسا دا، ءوزىن جايسىز سەزىنىپ، جاتا تۇرعىسى كەلەدى. سونىمەن قاتار جرۆي بىرتىندەپ كۇشەيىپ، ازداپ السىزدىك پايدا بولىپ، تاماق قىشىعانداي بولۋى مۇمكىن؛
- جرۆي-مەن اۋىراتىن ادامنىڭ جالپى جاعدايى ادەتتە جەڭىلىرەك – تەمپەراتۋرانىڭ جوعارىلاۋىنا بايلانىستى السىزدىك جانە مۇرىننىڭ اعۋى سياقتى جاعىمسىز بەلگىلەر بايقالادى. تۇماۋ كەزىندە ناۋقاس كوبىنەسە دەنەدە قاتتى اۋىرسىنۋدى سەزىنەدى، تابەتى جوعالادى، كەيدە السىزدىك پەن باس اينالۋ توسەكتەن تۇرۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. ەڭ باستىسى، تۇماۋدان كەيىن السىزدىك ادەتتە ءبىر اپتا نەمەسە ودان دا كوپ ۋاقىتقا سوزىلادى؛
- جرۆي-دان كەيىن ادەتتە ءبىر اپتادان سوڭ ادام تولىق قالپىنا كەلە باستايدى. تۇماۋ ادەتتە ۇزاققا سوزىلادى: 10 كۇنگە دەيىن اۋرۋدىڭ ورشىگەن كەزەڭى، 2-3 اپتا – استەنيالىق سيندروم، ياعني دەنەنىڭ ينتوكسيكاسياسىنا بايلانىستى السىزدىك جانە جۇمىس ىستەۋ قابىلەتىنىڭ تومەندەۋى.
جالپى، جرۆي مەن تۇماۋدىڭ كورىنىسى ۇقساس: ادام ءوزىن قاتتى توڭىپ قالعانداي سەزىنەدى، ادامدى رەسپيراتورلىق بەلگىلەرى مازالاپ، دەنە قىزۋى كوتەرىلەدى. ءبىراق ايىرماشىلىق بولۋى دا مۇمكىن جانە تۇماۋعا شامالى كۇدىك تۋىنداعان كەزدە دارىگەرگە ۋاقىتىندا بارۋ ماڭىزدى.
وكق سپيكەرى تۇماۋ مەن جرۆي بەلگىلەرىندەگى ماڭىزدى ايىرماشىلىقتاردى اتادى:
- جرۆي كەزىندە مۇرىننان سۋ اعۋ جانە تۇشكىرۋ ادەتتە اۋرۋدىڭ ءبىرىنشى كۇنىندە بىردەن پايدا بولادى. تۇماۋ كەزىندە بۇل بەلگىلەر باستاپقىدا بولمايدى، ولار اۋرۋدىڭ 2-3ء-شى كۇنى عانا پايدا بولادى جانە اسقىنۋ بولىپ سانالادى؛
- تەمپەراتۋرا تەلا پري گريپپە ۆىشە: ونا موجەت پودنيماتسيا دو 38،5-40°س ي دەرجاتسيا نەسكولكو دنەي. ەسلي ەتو گريپپ، سبيت جار وبىچنو بىۆاەت ترۋدنو. ۆ تو جە ۆرەميا ورۆي رەدكو داەت تەمپەراتۋرۋ ۆىشە 38°س، ي ۋجە چەرەز 2-3 دنيا جار سپاداەت؛
- تۇماۋ كەزىندە دەنە تەمپەراتۋراسى جوعارىلايدى: ول 38،5-40°C دەيىن كوتەرىلىپ، بىرنەشە كۇنگە سوزىلۋى مۇمكىن. ەگەر بۇل تۇماۋ بولسا، دەنە قىزۋىن ءتۇسىرۋ ادەتتە قيىنعا سوعادى. سونىمەن قاتار، جرۆي سيرەك جاعدايدا 38°C-تان جوعارى تەمپەراتۋرا بەرەدى، ال 2-3 كۇننەن كەيىندەنە قىزۋى تومەندەيدى؛
- كەيبىر بەلگىلەر اسىرەسە تۇماۋمەن ايقىن كورىنەدى: قالتىراۋ، كوزدىڭ ءتۇيىپ اۋىرۋى جانە جارىقتان قورقۋ، تەرلەۋدىڭ جوعارىلاۋى، قارقىندى باس اۋرۋى، كوزدىڭ شىرىشتى قابىعىنىڭ قىزارۋى. باس اينالۋ دا پايدا بولۋى مۇمكىن. مۇنىڭ ءبارى تۇماۋ كەزىندە اعزانىڭ ينتوكسيكاسياسى كۇشەيىپ، تەزىرەك داميدى؛
- جرۆي-گە قاراعاندا تۇماۋ ءجيى اس قورىتۋ بۇزىلىستارىمەن بىرگە جۇرەدى – اسىرەسە بالادا؛
- جرۆي كەزىندە جوتەل ادەتتە بىردەن پايدا بولادى، ال تۇماۋ كەزىندە ول مۇلدەم پايدا بولماۋى نەمەسە اۋرۋدىڭ 2-3ء-شى كۇنىنە قوسىلماۋى مۇمكىن. تۇماۋ كەزىندە جوتەل قۇرعاق بولادى، كوبىنەسە كەۋدەدەگى اۋىرسىنۋمەن بىرگە جۇرەدى.
ءمولدىر ءابدىحانوۆا تۇماۋدىڭ الدىن الۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى قۇرالى ۆاكسيناسيا ەكەنىن ايتتى. ۆاكسيناسيا الدىندا بالانى تەكسەرىپ، قارسى كورسەتىلىمدەردىڭ جوقتىعىنا كوز جەتكىزۋ ءۇشىن پەدياترمەن كەڭەسۋ كەرەك.
«جرۆي-دەن ايىرماشىلىعى، ەرەسەكتەر مەن بالالارداعى تۇماۋ الدىن الادى ۆاكسيناسيا. بۇل تۇماۋ ۆيرۋسى ۇنەمى دامىپ كەلە جاتقانىمەن، ونىڭ تەك 3 ءتۇرى بار: ا، ۆ جانە س. شتاممداردىڭ سانى شەكتەۋلى جانە عالىمدار ولاردىڭ مۋتاسياسىن ۇنەمى قاداعالاپ وتىرادى، سوندىقتان ولار ەپيدەميانىڭ ءار ماۋسىمىنا دايىندالا الادى»، - دەپ اتاپ ءوتتى مامان.
ەگەر ءسىز تۇماۋعا قارسى ەكپە الۋدى جوسپارلاساڭىز، نەنى ءبىلۋ كەرەك:
- ول ءجۇز پايىز قورعامايدى. ەگەر ادامعا ۆاكسينا ەگىلسە، بۇل ولاردىڭ وسى ماۋسىمدا تۇماۋمەن اۋىرمايتىنىن جانە الدىن الۋ شارالارىن ساقتاماۋى مۇمكىن دەگەندى بىلدىرمەيدى. ءبىراق 70-80% - عا دەيىن ءقاۋىپ ءبارىبىر تومەندەيدى جانە بۇنىڭ ءوزى جاقسى كورسەتكىش؛
- ۆاكسيناسيا تۇماۋدان كەيىنگى اسقىنۋ ءقاۋپىن ازايتادى جانە اۋرۋدىڭ بەلگىلەرىن جەڭىلدەتەدى. ۆاكسيناسيالانعان ادام جۇقتىرسا دا، ولار تۇماۋدى تەزىرەك جانە وڭاي جۇقتىرۋى مۇمكىن. سوندىقتان كەز كەلگەن جاعدايدا ۆاكسيناسيانىڭ ءمانى بار؛
- ۆاكسينا جىل سايىن جاسالادى. ەپيدەميانىڭ ءار ماۋسىمىندا ۆيرۋستىڭ ءارتۇرلى شتامدارى باسىم بولادى، سوندىقتان ۆاكسينا فورمۋلاسىن عالىمدار ۇنەمى بەيىمدەيدى. ۆاكسيناسيا ءبىر ۋاقىتتا تۇماۋدىڭ بىرنەشە ءقاۋىپتى تۇرلەرىنەن قورعايدى، ولار بيىل دا كەڭ تارالادى؛
- ۆاكسيناسيانى اۋرۋ ورشىگەن كەزدە ەمەس، الدىن-الا جاساۋ كەرەك. ءوزىڭىزدىڭ يممۋنيتەتىڭىزدى قالىپتاستىرۋعا ۋاقىت ءبولۋدىڭ وڭتايلى ۋاقىتى - ماۋسىم باستالعانعا دەيىن 3-4 اپتا.
ءمولدىر ءابدىحانوۆا سەرۋەندەۋدەن كەيىن جانە تاماقتانار الدىندا قولدى مۇقيات جۋۋ، ءۇي-جايلاردى جەلدەتۋ، دەزينفەكسيالاۋ قۇرالدارىمەن تازالاۋ قاجەتتىگىن ەسكە سالدى.
«ءجرۆي-دىڭ ماۋسىمدىق ورشۋىنە دايىندالۋ ءۇشىن يممۋنيتەتتى الدىن-الا دۇرىس تاماقتانۋ، دەنەنى شىنىقتىرۋ، دۇرىس ۇيقى رەجيمى جانە باسقا جولدارمەن نىعايتۋ كەرەك. تىكەلەي سۋىق مەزگىلدە قوسىمشا ساقتىق شارالارىن ساقتاۋ كەرەك: اۋا - رايىنا سايكەس كيىنۋ، قولدى ءجيى جۋۋ جانە قاجەتتىلىك بولماسا، ادامدار كوپ جينالاتىن ورىندارعا بارماۋ»، - دەدى ول.
سونداي-اق، تۇماۋ جانە جرۆي-مەن اۋىرۋ ءقاۋپى بار كىم ەكەنىن ايتتى:
- جرۆي جانە تۇماۋ بويىنشا ءقاۋىپ توبىندا-14 جاسقا دەيىنگى بالالار، زەينەتكەرلەر، جۇكتى ايەلدەر جانە ءارتۇرلى سەبەپتەرمەن يممۋنيتەتى السىرەگەن ەرەسەكتەر. بۇل ادامدار توبى ۆيرۋستى ءجيى جۇقتىرادى جانە اۋرۋ كەزىندە دارىگەردىڭ مىندەتتى باقىلاۋىن قاجەت ەتەدى؛
- جرۆي جانە تۇماۋ ۇقساس اسقىنۋلارعا تولى: ولاردىڭ نەگىزىندە وكپە مەن برونحتاردا، ورتاڭعى قۇلاقتا، سينۋستاردا، ءتىپتى جۇرەك نەمەسە مي ايماعىندا قابىنۋ پروسەستەرى پايدا بولۋى مۇمكىن.
ەگەر بالادا جرۆي بەلگىلەرى پايدا بولسا، ەمدەۋدى تاعايىنداۋ ءۇشىن دارىگەردى شاقىرۋ كەرەك.
«تاجىريبەلى تەراپيەۆت تۇماۋ مەن جرۆي اراسىنداعى ايىرماشىلىقتى انىقتايدى، ولاردىڭ باسىندا بەلگىلەرى وتە ۇقساس بولۋى مۇمكىن. دارىگەر ءتيىستى ەم تاڭدايدى»، - دەپ قورىتىندىلادى ءمولدىر ابدۋحانوۆا.