ەندى كۇزدە عالىمدار ونى شارۋا قوجالىقتارىنا بەرىپ، وندىرىسكە ەنگىزبەك.
بيىل الماتىدا جەمىس-جيدەكتەردىڭ جاڭا 5 سورتى شىعارىلدى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz. بۇل جاڭالىقتى قازاق جەمىس-كوكونىس شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ماماندارى ءبولىستى.
يگى باستامانىڭ ارقاسىندا ءونىمنىڭ ءتۇسىمى 2 ەسەگە ارتپاق. الايدا سالادا تۇيتكىلدەر دە از ەمەس. ساپاسى جوعارى، توزىمدىلىگى مىقتى، ءدامى ءتىل ۇيىرەتىن جەمىستەردى شىعارۋ ءۇشىن 20 جىلعا جۋىق ۋاقىت كەتەدى ەكەن.
بۇگىندە ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك تىزبەسىنە 202 جەمىس داقىل مەن ءجۇزىم سورتى ەنگىزىلگەن. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، 1937 جىلدان بەرى كوپ ءتۇرى ەسكىرگەن. ءبىراق سوڭعى 30 جىلدا ينستيتۋت قىزمەتكەرلەرى 150-دەن اسا الما، 50-دەن اسا المۇرت، 80-نەن اسا ءجۇزىم ءتۇرىن شىعارىپتى. ءقازىر قوردا 2 مىڭعا جۋىق جاڭا سورت بار. ال بيىل وندىرىسكە ەنگىزىلەتىن جەمىس-جيدەكتىڭ 5 ءتۇرى شارۋا قوجالىقتارىنىڭ 1 گەكتار اۋماعىندا 45 تونناعا جۋىق ءونىم بەرمەك. بۇرىن كورسەتكىش الدەقايدا تومەن ەدى.
«ءقازىر عالىمدارمەن بىرلەسىپ، زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ جاتىرمىز. ماسەلەن، بيىل باقشا قۇلپىنايى مەن قارابۇلدىرگەننىڭ ۆيرۋستان تازارتىلعان جاڭا سورتىن تامىزدا وتىرعىزامىز. الايدا بۇل ءونىم تاۋار رەتىندە ساتىلىمعا شىعارىلمايدى. ول جيدەكتىڭ ساپاسى جوعارى گەنەتيكالىق ءتۇرى رەتىندە ساقتالادى. تەك ءۇشىنشى مارتە رەپرودۋكسيالانعاننان كەيىن عانا ءونىم بەرۋگە دايىن بولادى»، – دەدى «قازاق جەمىس-كوكونىس شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى» ج ش س زەرتحانا مەڭگەرۋشىسى سۆەتلانا دولگيح.
الما، المۇرت، الحورى، سارىورىك، قۇلپىناي، قارابۇلدىرگەن، تاڭقۋراي. بۇل جەمىس-جيدەكتەردىڭ جاڭا سورتى جاقسى ءونىم بەرۋى ءۇشىن شارۋا قوجالىقتارىنىڭ دا دۇرىس كۇتىمى قاجەت دەيدى ماماندار. الايدا سورت تۇرلەرىن زەرتحانادا شىعارۋ قاجىرلى 20 جىلدىق ەڭبەكتى تالاپ ەتەدى. كەيىن دايىن ءونىمنىڭ قۇجاتى جاسالادى. قازاقشا اتاۋ الۋى دا داستۇرگە اينالىپتى.
«سورتتارعا قازاقشا ات بەرەمىز. كوبىنەسە كوپ جىلدان بەرى ەڭبەگى سىڭگەن سەلەكسيونەر مەن عالىمداردىڭ اتىمەن دە اتايمىز. مىسالى «ليۋدميلا» سورتى ءبىزدىڭ ينستيتۋتتا تالاي جىل ىستەگەن سەلەكسيونەردىڭ اتىنا قويىلعان. «ماقسات»، «كۇلاش»، «ەسين» دەگەن ءوزىمىزدىڭ جەرگىلىكتى جەردىڭ اتىنا ساي، سونىمەن قاتار ءوزىنىڭ ەلىنە ساي قويۋ كەرەك»، – دەدى "قازاق جەمىس-كوكونىس شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى" ج ش س باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ساۋلە قازىبايەۆا.
"جاڭا سورتتاردىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى – ءتۇرلى اۋرۋلار مەن زيانكەستەرگە ءتوزىمدى كەلەدى. ماسەلەن، المۇرت باكتەريالىق كۇيىككە كوپ شالدىعادى. بۇل ەلدە المۇرت القاپتارىن جوعالتۋعا دەيىن اپارادى"، - دەيدى قىزمەتكەرلەر. سوندىقتان اتالعان جەمىس ءتۇرىنىڭ ساپاسى جاقسارتىلىپ جاتىر. ال المانىڭ 8 سورتى حالىق اراسىندا جوعارى سۇرانىسقا يە.
الايدا ماماندار اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا ءبىرقاتار تۇيتكىلدىڭ بار ەكەنىن دە جاسىرمايدى. مامان تاپشىلىعى مەن قارجى ماسەلەسى قول بايلاپ تۇر. سوندىقتان وتاندىق كوشەتتەرگە سۋبسيديا كولەمى ارتسا دەگەن تىلەك ءبىلدىردى.
«كادر جوق ءبىزدىڭ ماماندىق بويىنشا. ەكىنشىدەن، كوشەت وندىرۋشىلەر از. كوشەت وندىرۋشىلەرگە كوشەت الۋعا سۇرانىس از. نەگە؟ ويتكەنى ءبارى شەتەلدەن اكەلۋگە تىرىسادى. ول كوشەت وندىرۋشىلەردىڭ شەتەلدەن ەشقانداي كەمشىلىگى جوق. سونداي كوشەتتى مىڭداعان دانا وسىرە الادى»، – دەدى ساۋلە قازىبايەۆا.
بۇگىندە ينستيتۋت قىزمەتكەرلەرى جاڭا سورتتاردى شىعارىپ قانا قويماي، ولاردى الەم ەلدەرىنە كەڭىنەن تانىستىرىپ كەلەدى. ال كەلەسى جىلى 100-دەن اسا كومبيناسيا جاسالعان تاڭقۋراي جيدەگىنىڭ جاڭا ءتۇرىن مەملەكەتتىك سورت سىناققا بەرۋدى جوسپارلاپ وتىر.