اۋتيزممەن اۋىراتىن بالالار وتە ءارتۇرلى بولىپ كەلەدى. ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرىنىڭ ەرەكشە قابىلەتتەرى مەن فانتاستيكالىق ەستە ساقتاۋ قابىلەتى بار، ال باسقالارى قارىم-قاتىناس پەن وقۋدا قيىندىقتارى بولىپ جاتادى
الماتى قالاسىنىڭ وڭىرلىك كوممۋنيكاسيالار قىزمەتىندە وتكەن بريفينگتە «اسىل ميراس» اۋتيزم ورتالىعىنىڭ باسشىسى الميرا قاليموۆا ءبىزدىڭ ەلدە اۋتيزم تۋرالى رەسمي ستاتيستيكا جوق ەكەنىن، ءبىراق اسب (اۋتيزم سپەكترىنىڭ بۇزىلۋى) بەلگىلەرىن انىقتاۋعا كومەكتەسەتىن ادىستەر پايدا بولعانىن ايتتى. بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردى بولات وتەمۇراتوۆ قورى مۇلدەم تەگىن جۇرگىزەدى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz.
ادەتتە، اتا-انالار ءاۋتيزمنىڭ بەلگىلەرىن ەرتە بالالىق شاقتا انىقتاي الادى. اسب بار بالالار «انا، اكە» دەپ ايتپايدى، كوزگە قارامايدى، كۇلمەيدى جانە جىلامايدى. بۇل جاعدايدا دەرەۋ ماماندارعا حابارلاسىپ، بالانىڭ فۋنكسيونالدىق داعدىلارىن ايتارلىقتاي جاقسارتاتىن قولايلى ارالاسۋ ينتەرۆەنسياسىن ىزدەۋ ماڭىزدى.
«سونىمەن قاتار، مۇنداي بالالار شاقىرعانعا ءۇن قاتپايدى، قاراپايىم ارەكەتتەردى قالاي ورىنداۋ كەرەكتىگىن بىلمەيدى. مىسالى، ولار «ورىندىقتى اكەل، قۋىرشاقتى كورسەت» دەگەن وتىنىشتەرگە جاۋاپ قايتارمايدى، «ءوز الەمىندە» جۇرەدى، مۇنداي بالالاردىڭ ويىندارى ستەرەوتيپتىك بولىپ كەلەدى – اۆتوموبيل دوڭگەلەكتەرىن اينالدىرۋ، زاتتاردى قاتارعا سالۋ، ساۋساقتارمەن ويناۋ، ورنىندا سەكىرۋ تۇرىندە قايتالاناتىن قوزعالىستار، قابىرعادان قابىرعاعا جۇگىرۋ، شەڭبەرگە جۇگىرۋ، ءوز ءوسىنىڭ اينالاسىندا اينالۋ، اياقتىڭ ۇشىمەن ءجۇرۋ. اۋتيزم اۋرۋ دەپ ەسەپتەلمەيتىنىن تۇسىنگەن ءجون»، - دەدى ا.قاليموۆا.
«اسىل ميراس» جەتەكشىسى ولاردىڭ ورتالىعىندا مەكتەپتە جاقسى ناتيجە كورسەتكەن، ءبىراق اناسىنان ەشتەڭە سۇراي المايتىن بالا بولعانىن ايتتى. سوندىقتان اۋتيزم سپەكترىنىڭ بۇزىلۋى ءاردايىم اۋقىمدى كەلەدى، بىردەي ءاۋتيزمى بار ادامدار جوق.
ۋاقىتىندا دياگنوستيكادان وتپەگەن جانە پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق قولداۋ الماعان ءاۋتيزمى بار بالالار ەرەسەك جاستا سىرتقى الەممەن قارىم-قاتىناستا قيىندىقتارعا تاپ بولادى. اۋتيزم ءومىر بويى ساقتالۋى مۇمكىن ەكەنىن ءتۇسىنۋ قاجەت.
سپيكەر جىل سايىن اۋتيستىك سپەكتردىڭ بۇزىلۋى (اسب) بار بالالار سانى ءوسىپ كەلە جاتقانىن اتاپ ءوتتى. بۇل رەتتە قازاقستاندا اۋتيزم بويىنشا ناقتى ستاتيستيكا جوق، ءبىراق ەگەر الەمدەگى جاعدايعا قارايتىن بولساق، حالىقارالىق دەرەكتەر بويىنشا 2016 جىلى اقش-تا 8 جاسقا دەيىنگى بالالار اراسىندا 54-تەن ءبىر بۇزىلۋ جاعدايى، جاپونيادا 55-تەن ءبىر جاعداي، وڭتۇستىك كورەيادا 38-تەن بىرەۋى، گونكونگتا 27-دەن بىرەۋى انىقتالدى بالالار.
«اتا-انالاردىڭ 50%-ى ءبىر جاسقا تولعان كەزدە بالاسىنىڭ اتيپتىك دامۋىن بايقاي باستايدى. 24 ايعا قاراي دابىل سيگنالدارىن بايقاعان اتا-انالاردىڭ پايىزى ءقازىردىڭ وزىندە 90%-عا جەتەدى. سكرينينگتەردە اتا-انادان بالالارىندا كورۋ بايلانىسى بار ما دەپ سۇرايمىز، انالارى «ءيا، بار» دەپ جاۋاپ بەرەدى. تەكسەرەمىز، بايلانىس بولمايدى. بالا شاقىرعانعا ءۇن قاتپايدى، ءبىراق تاماقتاندىراتىنىن ءبىلىپ، «ءما» دەگەنگە بۇرىلادى»، - دەدى ا.قاليموۆا.
قازاقستاندا بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردى 2014 جىلدان بەرى بولات وتەمۇراتوۆ قورى جۇرگىزىپ كەلەدى. 2015 جىلدان باستاپ قور قازاقستاننىڭ 11 وبلىسىنداعى «اسىل ميراس» اۋتيزم ورتالىقتارى جەلىسى ارقىلى «اۋتيزم. الەم بارلىعى ءۇشىن ءبىر!» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋدا. ءبىر عانا الماتى فيليالىندا 7 جىلدىق قىزمەت ىشىندە 2 937 بالا دياگنوستيكادان ءوتتى، دياگنوز 2463 بالادا (84%) راستالدى، 1659 بالا كومەك كورسەتۋ باعدارلامالارىن اياقتادى. قازىردە ورتالىقتا 103 بالاعا قىزمەت كورسەتىلەدى.
«ءبىزدىڭ ورتالىقتاردا اسب-مەن جۇمىس ىستەۋ بويىنشا حالىقارالىق ساراپشىلاردان وتكەن ماماندار جۇمىس ىستەيدى. بارلىق قىزمەتتەر مۇلدەم تەگىن. اۋتيزمگە شالدىققان بالانىڭ دامۋىنا اتا-انالاردى دا تارتامىز»، – دەيدى ا. قاليموۆا.
بالانى «اسىل ميراس» اۋتيزم ورتالىعىنا جاتقىزۋ جانە قولداۋ باعدارلاماسىن انىقتاۋ ءۇشىن بالاعا ءسابي كەزىنەن باستاپ دياگنوز قويىلادى. دياگنوز قويىلعاننان كەيىن مامان بالانى ءبىزدىڭ ورتالىقتىڭ التى باعدارلاماسىنىڭ بىرىنە باعىتتايدى (ەرتە قولداۋ، وقۋ داعدىلارىن دامىتۋ، سويلەۋ داعدىلارىن دامىتۋ (دجاسپەر)، الەۋمەتتىك داعدىلاردى دامىتۋ، ومىرلىك داعدىلاردى دامىتۋ نەمەسە قارقىندى كۋرس. باعدارلامالاردىڭ ءارقايسىسى (قارقىندىدان باسقا) اپتاسىنا ءۇش رەت، 3 ايعا 1 ساعاتتان وتەتىن 36 ساباقتان تۇرادى. ەرتە قولداۋ توپتىق باعدارلاما (2-3 بالا مەن اتا-انادان اسپايدى). ولار ورتالىقتا 10 جاسقا دەيىنگى بالالارمەن جۇمىس ىستەيدى.
الميرا قاليموۆانىڭ ايتۋىنشا، ورتالىق اتا-انالارعا اۋتيست بالانى قالاي دۇرىس تاربيەلەۋگە، جاعىمدى جانە جاعىمسىز مىنەز-قۇلىقتى تۇزەۋگە ۇيرەتەدى.
بريفينگ سوڭىندا وكق سپيكەرى 29-30 قاراشادا الماتىدا قازاقستاندىق جانە حالىقارالىق ساراپشىلار اسب دياگنوستيكاسى مەن ەرتە ارالاسۋدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن تالقىلايتىن «اۋتيزم. مۇمكىندىكتەر الەمى» IV حالىقارالىق كونفەرەنسيا وتەتىنىن حابارلادى.
تولىعىراق اقپاراتتى «بولات وتەمۇراتوۆ قورىنىڭ» رەسمي سايتىنان بىلۋگە جانە كورۋگە بولادى: https://utemuratovfund.org/