2024 جىلى الماتىنىڭ اتموسفەراسىنا تارالعان لاستاۋشى زاتتاردىڭ جالپى كولەمى 189 مىڭ تونناعا جەتتى. سونىڭ 60 پايىزى قالاداعى جانە سىرتتان كىرەتىن اۆتوكولىكتەردىڭ ۇلەسىندە، ال قالعان بولىگى ونەركاسىپ ورىندارىنا، جەكە سەكتورعا جانە قاتتى وتىن تۇتىناتىن مونشالار مەن باسقا دا شاعىن نىساندارعا تيەسىلى. بۇل دەرەكتەر قالانىڭ اتموسفەرالىق اۋانى قورعاۋ سالاسىنداعى ساياساتتى تۇبەگەيلى قايتا قاراۋعا جانە سوڭعى جىلدارى قارقىن العان رەفورمالاردى باستاۋعا نەگىز بولدى. بۇل جونىندە الماتىنىڭ ەكولوگيا جانە قورشاعان ورتا باسقارماسىنىڭ وكىلدەرى حابارلادى.
جۇمىستىڭ جاڭا كەزەڭىنىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى بيىل ازىرلەنىپ، قازىرگى تاڭدا كەلىسۋ راسىمىنەن ءوتىپ جاتقان «الماتى قالاسىنىڭ اۋماعىندا اتموسفەرالىق اۋانى قورعاۋ سالاسىنداعى ارنايى ەكولوگيالىق تالاپتاردى ەنگىزۋ تۋرالى» قاعيدالاردىڭ جوباسىنا اينالدى. بۇل قۇجات تۇرعىندار مەن كاسىپكەرلەرگە ەكولوگيالىق تازا تەحنولوگياعا كوشۋگە جانە كولىك پاركىن جاڭارتۋعا سەرپىن بەرەتىن قۇقىقتىق الاڭ قالىپتاستىرادى. سونىمەن قاتار، اۋا ساپاسىن باقىلاۋدىڭ زاماناۋي قۇرالدارىن دامىتۋعا، تەحنيكالىق بايقاۋ راسىمدەرىن ناقتى شىعارىندىلاردى ەسكەرە وتىرىپ جەتىلدىرۋگە، سونداي-اق جاۋاپكەرشىلىك تەتىكتەرىن كۇشەيتۋگە جول اشادى.
جوبا جالپى سيپاتتا بولعانىمەن، قالانىڭ اتموسفەرالىق اۋاسىن قورعاۋ سالاسىنداعى تۇتاس ەكولوگيالىق ساياساتتى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن اسا ماڭىزدى نەگىز بولاتىن ەرەجەلەردى قامتيدى.
الماتىدا العاش رەت بارلىق نەگىزگى لاستانۋ كوزى تولىق قامتىلىپ، بۇرىن وتاندىق تاجىريبەدە بولماعان رەتتەۋ تەتىكتەرى قالىپتاسادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. قاعيدالاردىڭ باستى ماقساتى –اۆتوكولىك شىعارىندىلارىن باقىلاۋ، كولىكتەردى ەكولوگيالىق سىنىپتارعا ءبولۋ، تەحنيكالىق بايقاۋدىڭ ءرولىن ارتتىرۋ، كاسىپورىنداردىڭ جۇمىسىن رەتتەۋ، تومەن شىعارىندىلار ايماعىن قۇرۋ، ءبىرىڭعاي مونيتورينگ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ جانە قولايسىز مەتەوجاعداي كەزىندەگى ءىس-قيمىل ءتارتىبى سىندى الداعى جىلدارى كەزەڭ-كەزەڭىمەن ەنگىزىلەتىن ناقتى شارالارعا ارقاۋ بولاتىن جۇيەنى ءتۇزۋ.
قاعيدالار قابىلدانعاننان كەيىنگى ناتيجە كوپقىرلى بولماق. نەگىزگى لاستاۋ كوزى – اۆتوپارك العاش رەت شىنايى ەكولوگيالىق باقىلاۋعا الىنادى: ناقتى شىعارىندىلاردى ولشەۋ، كولىكتىڭ ەكوساناتىن ەسەپكە الۋ جانە تەحنيكالىق بايقاۋدى قاتاڭ قاداعالاۋ ەڭ كوپ لاستايتىن كولىكتەردىڭ قالا ىشىندەگى قاتىناسىن شەكتەۋگە جانە اۆتوپاركتى بىرتىندەپ جاڭارتۋعا ىقپال ەتەدى. ماسەلەن، اتموسفەراعا تارايتىن كولىك شىعارىندىلارىنىڭ 84 پايىزىنا دەيىنىن ەۆرو-0 ساناتىنداعى كولىكتەر شىعارادى.
بۇعان دەيىن تولىققاندى باقىلاۋدان تىس بولعان III ساناتتاعى كاسىپورىندار ەندى جاڭا تالاپتاردى ورىنداۋعا جانە تۇراقتى تەكسەرىلىپ وتىرۋعا مىندەتتى. بۇل ولاردىڭ اۋانى لاستاۋداعى ۇلەسىن ايتارلىقتاي ازايتادى. تومەن شىعارىندىلار ايماعىن (LEZ) قۇرۋ قالانىڭ قاۋىپكە بەيىم اۋداندارىنداعى جەرگىلىكتى لاستانۋ وشاقتارىن جويۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ال ءبىرىڭعاي مونيتورينگ جۇيەسى اۋا ساپاسىن جەدەل باسقارۋدى قامتاماسىز ەتىپ، تۇرعىندار ءۇشىن دەرەكتەردىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتەدى.
قالالىق باستامالار نەگىزىندە سوڭعى جىلدارى قاجەتتى زاڭنامالىق بازا دا جاڭارتىلىپ كەلەدى. 2023-2025 جىلدارى ماڭىزدى وزگەرىستەر ەنگىزىلدى: ءماسليحاتتىڭ وكىلەتتىگىن كەڭەيتۋ، تەحنيكالىق بايقاۋدى رەفورمالاۋ، شىعارىندىلاردى اسىرۋ ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتۋ سەكىلدى باستامالار جۇزەگە استى. 2025 جىلى ساۋىردەن باستاپ تەحنيكالىق بايقاۋ ستانسيالارى رۇقساتتىق تارتىپپەن، ونلاين باقىلاۋمەن جانە مىندەتتى ەكولوگيالىق جابدىقپەن جۇمىس ىستەيدى. تالاپتى بۇزعاندارعا ءىرى ايىپپۇل سالىنىپ، رۇقساتتان ايىرۋ كوزدەلگەن.
قالاداعى ءىرى لاستاۋ كوزدەرىمەن دە جۇيەلى جۇمىس قولعا الىنعان. جەكە سەكتوردى گازداندىرۋ ءىسى اياقتالۋعا جاقىن: قازىرگى كەزدە الماتىداعى جەكە ۇيلەردىڭ 99،4 پايىزى گازعا قوسىلعان، 907 ءۇي ءالى قوسىلماعان. جىل سوڭىنا دەيىن 126 ۇيگە گاز تارتىلماق.
جەو-2 مەن جەو-3ء-تى تابيعي گازعا كوشىرۋ 2027 جىلعا قاراي ولاردىڭ شىعارىندىلارىن 15 ەسەگە جۋىق ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. جەو-2-دە دايىندىق كەزەڭى اياقتالىپ، نەگىزگى نىسانداردا قۇرىلىس-مونتاج جۇمىستارى قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر. ەكى گاز تۋربيناسى گەنەراتورلارىمەن بىرگە ورناتىلدى، ءۇشىنشىسى جاقىن ۋاقىتتا مونتاجدالادى.
گازدى دايىنداۋ پۋنكتىندە جابدىق ورناتىلىپ، سۋ دايىنداۋ نىسانىندا نەگىزگى قۇرىلىمدار تۇرعىزىلىپ جاتىر. جەو-3-تە العاشقى گاز تۋربيناسى مەن گەنەراتوردى ورناتۋ جۇمىستارى قىزعان. ەكى ستانسيانىڭ دا گازعا كوشۋى قالاداعى اۋا ساپاسىن جاقسارتۋداعى ماڭىزدى قادام بولماق.
كولىك سالاسىندا دا اۋقىمدى جاڭعىرتۋ ىسكە اسىپ جاتىر: 2024 جىلدان بەرى الماتىدا ديزەل اۆتوبۋستارىن ساتىپ الۋعا تىيىم سالىندى، ال قوعامدىق كولىك پاركى گازبەن جۇرەتىن جانە ەلەكتر اۆتوبۋستارىمەن تولىقتىرىلىپ وتىر. 2025 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي كوممۋنالدىق اۆتوبۋستاردىڭ ەكولوگيالىق ۇلەسى 100 %-عا جۋىقتاماق. ەلەكتر زاريادتاۋ ستانسيالارىنىڭ سانى ەكى ەسەگە ءوسىپ، تۇرعىنداردىڭ ەلەكتروموبيلدەرگە كوشۋىن جەڭىلدەتەدى.
قالانىڭ ەكوجۇيەسىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى سانالاتىن جاسىل قور دا نازاردان تىس قالعان جوق. ءىرى كولەمدى اعاشتار ەگۋ، اۆتوماتتى سۋارۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ سياقتى جاڭا ستاندارتتاردىڭ ارقاسىندا الماتىدا 2030 جىلعا دەيىن 2،5 ميلليون جاسىل جەلەك قالىپتاستىرۋ باعدارلاماسى جۇزەگە اسىپ وتىر. سوڭعى ەكى جىلدا كوشەتتەردىڭ قۋراۋ كورسەتكىشى 30 پايىزدان 10 پايىزعا دەيىن، ياعني ءۇش ەسەگە ازايدى. بۇل جۇمىستار «الماتى – قالا-باق» مارتەبەسى اياسىندا قولعا الىنعان.
وسىلايشا، سوڭعى جىلدارى اتقارىلعان شارالار بىرتىندەپ قالانىڭ كەشەندى ەكولوگيالىق ساياساتىنا اينالىپ كەلەدى. اتموسفەرالىق اۋانى قورعاۋ قاعيدالارىنىڭ قابىلدانۋى وسى شارالاردى ءبىر ارناعا توعىستىرىپ، قالانى جەكەلەگەن شەشىمدەردەن تۇراقتى، ۇزاق مەرزىمدى ناتيجەگە باعىتتالعان ەكولوگيالىق ستراتەگياعا كوشىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. جوسپارلانعان جۇمىستار تولىق ورىندالسا، الداعى جىلدارى الماتىنىڭ اۋاسى ەداۋىر تازارادى جانە بۇل وڭ كورسەتكىشتى ۇزاق ۋاقىت ساقتاپ قالۋعا مۇمكىندىك تۋادى.