زەينەت جاسىنا جەتۋ دە ءبىر باقىت. ءبىراق قارتتار كوپ جاعدايدا، اسىرەسە، قالالىقتار ءوزىن قوعامعا ەندى كەرەكسىز جانداي سەزىنىپ، وسىمەن ءومىرى توقتاپ قالعانداي، ءتۇرلى ويعا بەرىلىپ، جانى جالعىزسىراپ، كۇيزەلىسكە بوي الدىرىپ، ءتورت قابىرعادا قامالىپ وتىرىپ قالۋى كادىك. وسى رەتتە ولارعا شاھارداعى «بەلسەندى ۇزاق ءومىر ءسۇرۋ» ورتالىعى اينىماس سەرىك بولا الادى. بۇل – مەملەكەت ۇسىنعان الەۋمەتتىك ۇلكەن ماڭىزعا يە جوبا.
الماتى قالاسىنىڭ «بەلسەندى ۇزاق ءومىر ءسۇرۋ» ورتالىعىنا كەلىپ جۇرگەنىنە ەكى جىلدان اسقان الماتىلىق زەينەتكەر مافرۋزا نۇرتازينا ناعىز قايناعان ءومىر وسىندا دەيدى.
جۇبايى ەكەۋى ءۇش پەرزەنت ءسۇيدى. ءبارىن دە اياقتاندىردى. ۇشەۋى دە ماماندىقتارى بويىنشا استانادا قىزمەت ەتىپ جاتىر. نەمەرەلەرى دە ەلوردادا. ءبىر اۋلەت مەرەكەلەردە، بالالاردىڭ دەمالىسىندا قاۋىشىپ، مارە-سارە بولادى. ال قالعان ۋاقىتتا اتا مەن اجەنىڭ ەكەۋدەن-ەكەۋ ۇيگە سىيماي كەتەتىنى بار.
ەڭ العاش «بەلسەندى ۇزاق ءومىر ءسۇرۋ» ورتالىعىنا بۇل قانداي جەر بولدى ەكەن دەپ قىزىعۋشىلىقپەن كەلە سالعانى راس. رەسمي ءبىر مەكەمەگە كەلە جاتقان شىعارمىن دەپ ويلاعان ءساتىن دە ۇمىتپايدى. ءبىراق ەڭسەلى دە زاماناۋي عيماراتتىڭ تابالدىرىعىنان اتتاعاننان-اق جانىن الدەبىر جىلىلىق باۋراپ العان.
– مۋزىكاعا جاقىندىعىم بار ەدى. تالاي جىل قولىم تيمەگەن، ساندىقتىڭ تۇبىندە جاتقان ۆيولونچەل اسپابىمدى شىعاردىم. ءقازىر انسامبلدە ونەر كورسەتىپ ءجۇرمىز. ءان دە جاندى ەمدەيدى. الماتىدا وتەتىن ءىس-شارالاردىڭ بارىندە ءبىز جۇرەمىز. بىزدە ءان سالىپ، بي بيلەيتىن زەينەتكەرلەر وتە كوپ. شەتىنەن ونەرلى. دومبىرا، گيتارادا وينايدى. دومبىرادان «الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترىنىڭ جەتەكشى اكتەرى نۇربولات يسايەۆ ساباق بەرەدى. قولونەرمەن، سپورتپەن اينالىساتىن جاندار دا از ەمەس. ءبارى دە ۇلاعاتتى ۇل-قىز تاربيەلەپ، قاتارعا قوسقان، بالا-شاعاسى جان-جاقتا تابىستى قىزمەت ەتىپ ءجۇر. جاس ۇرپاققا بەرەر ونەگەسى ءالى دە بار. بۇل ورتالىق تالاي زامانداستىڭ ومىرگە دەگەن قۇلشىنىسىن ارتتىردى، كۇندەلىكتى تىنىس-تىرشىلىگىنە ءنار، ءار، ءان بەردى دەپ سەنىمدى ايتا الامىن. ومىردەن كورگەن-تۇيگەنى مول تاجىريبەلى جانداردىڭ بىر-بىرىمىمەن جاقىن تانىسىپ، شۇيىركەلەسىپ، اڭگىمەلەسۋدەن باستالعان اڭگىمەلەرى ءقازىر دوستىققا، شىعارماشىلىق وداققا اينالدى، – دەيدى زەينەتكەر مافرۋزا نۇرتازينا.
***
ال «بەلسەندى ۇزاق ءومىر ءسۇرۋ» ورتالىعىنىڭ ءبولىم جەتەكشىسى، «اسىل اجەلەر» مودەلدەر توبىنىڭ مۇشەسى زينا سايلاۋ قىزى «بىزدە اۋىرۋعا، تۇشكىرىپ-پىسقىرىپ قالساق، ءدارىحاناعا بارۋعا دا ۋاقىت جوق» دەپ ازىلدەيدى. سەبەبى، ولار ۇنەمى قوزعالىستا، قاي باعىتتا دا بەلسەندى، سەرگەك. اسىرەسە، شىعارماشىلىق ۇجىمدارى حالىقارالىق بايقاۋلار مەن فەستيۆالدەردەن ايتۋلى جۇلدەلەرىمەن ورالىپ ءجۇر. اتالعان ورتالىق جانىنان 5 بي ءانسامبلى، 3 دومبىرا وركەسترى جۇمىس ىستەيدى.
– «الماتى اجەلەرى» مودەلدەر توبى ءتورت مەملەكەتتە ونەر كورسەتىپ كەلدىك. قىرعىزستانداعى حالىقارالىق ەتنو-فەستيۆالدە 1-ورىن يەلەندىك. ەتنوستيلدەگى جارقىن كيىمدەرىمىز، تالعامپاز جاستاعى ايەل-انالاردىڭ دەفيلەسى، الماتىلىق اجەلەر كورسەتكەن ۇلتتىق اشەكەيلەر كورەرمەننىڭ كوڭىلىنەن شىقتى. يتالياداعى حالىقارالىق ءسان اپتالىعىنا دا، تۇركياداعى ەتنوفەستيۆالگە دە قاتىسىپ كەلدىك. مەن شەت ەلدەرگە شىققاندا ىلعي سۇراپ جۇرەمىن. سوندا قىرعىزستان مەن تۇركيادا قارتتارعا ارنالعان بىزدەگىدەي جوبالار جوق دەدى. ال بىزگە مەملەكەت تاراپىنان جاسالىپ وتىرعان وسىنداي مۇمكىندىكتەرگە نەگە العىس ايتپاسقا؟!»، – دەيدى زينا سايلاۋ قىزى.
ءيا، ورتالىقتىڭ زەينەتكەرلەرى شىعارماشىلىق الاڭداردا وزدەرىن بەلسەندى كورسەتىپ ءجۇر. ماسەلەن، بىلتىر «اينالايىن» ءانسامبلى حالىقارالىق ونەر بايقاۋىندا گران-پري جەڭىپ الدى، ال «الماتى اجەلەرى» ەگدە جاستاعى مودەلدەر جوباسى شەڭبەرىندە يتالياداعى ءسان اپتالىعىندا قازاقستاندى تانىستىرىپ شىقتى.
كۇنى كەشە دۋبايداعى TODA تەاترىندا رەجيسسەر ءارى پروديۋسەر ولگا ساپوجنيكوۆا تۇسىرگەن «ۇزاق ءومىر» دەرەكتى ءفيلمىنىڭ تۇساۋى كەسىلدى. ءىس-شارا اياسىندا ءفيلمنىڭ باستى كەيىپكەرلەرى – «الماتى اجەلەرى» توبىنىڭ مۇشەلەرى «اق كەربەز» ءسان توپتاماسىن ۇسىندى.
ايتپاقشى، وسى اقپان ايىنىڭ ىشىندە مەگاپوليس تورىندەگى مەملەكەتتىك ورتالىق مۋزەيدە زەينەتكەرلەر سالعان سۋرەتتەردەن كورمە وتەدى.
– ەشقاشان قولىنا قىلقالام ۇستاماعان زامانداستارىمنىڭ ەكىنشى تىنىسى اشىلىپ، سۋرەت سالۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى ويانىپ، بەلگىلى سۋرەتشى مارلەن نىسانباي ۇلىنىڭ قولداۋىمەن 31 ادام سۋرەت سالدى. كورمەگە 96 جۇمىس قويىلاتىن بولادى. بۇل تاماشا عوي! بىزگە كۇش-قۋاتتى قايدان الاسىزدار دەگەن سۇراق ءجيى قويىلادى، ءبىز ونى وسىنداي ونەر الەمىنەن الامىز، – دەيدى كەيىپكەرىمىز.
***
الماتى قالاسىنىڭ «بەلسەندى ۇزاق ءومىر ءسۇرۋ» ورتالىعىندا قارتتارعا 40-تان استام قىزمەت ءتۇرى كورسەتىلەدى. بىردە-بىر ۇيىرمە بوس ەمەس. دەگەنمەن، بي، حور، دومبىرا، قولونەر، كەسكىندەمە جانە سپورتتىق ۇيىرمەلەرگە سۇرانىس جوعارى.
78 جاستاعى عاليا توقتاربايەۆا كەزىندە كاسىبي بيمەن اينالىسقان ەكەن. الماتىنىڭ تۋماسى. 1965 جىلى №23 ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن. ال 1967 جىلى رەسپۋبليكالىق الماتى ەسترادا-سيرك كوللەدجىن ءتامامداعان. 1967-86 جىلدارى «قازاقكونسەرت» قازاق گاسترولدىك-كونسەرتتىك بىرلەستىگى بالەتىنىڭ ءسوليسى بولعان. ەسترادا-سيرك كوللەدجىندە ۇستازدىق ەتكەن. ۇزاق جىلعى پەداگوگيكالىق ەڭبەگى باعالانىپ، «ىبىراي التىنسارين» توسبەلگىسىن يەلەنگەن. ءقازىر دە قوعامعا، ادامدارعا كەرەك، سوندىقتان دا كاسىبي ءبيشى اجە زامانداستارىنا بيدەن ساباق بەرىپ ءجۇر. ءوزى بارلىق حالىقتىڭ بيلەرىن بىلەدى. بي ۇيىرمەسىندەگى زەينەتكەرلەردىڭ مۋزىكاعا ىلەسىپ، اياق-قولى دا جاڭىلماي ەركىن بيلەپ جۇرگەنى قىزىقتىردى ءبىزدى. ال بارىنەن دە جاسى ۇلكەن 78 جاستاعى عاليا بەكەش قىزىنىڭ، ياعني ۇستازدىڭ قيمىلى ولاردان دا شيراق. بي ەلەمەنتتەرىن انىق، ەركىن جاسايدى. تاڭدانباسقا شاراڭىز قالمايدى.
– بي ارقىلى مي مەن دەنەنى قاتار شىنىقتىرامىز. تەپە-تەڭدىك بولعان جەردە ۇيلەسىمدىلىك ۇستەمدىك قۇرادى. بي – بۇل ىشكى ەركىندىك. ادەمى قيمىل-قوزعالىس ارقىلى سەزىمگە دەم بەرەمىز. بي ارقىلى بويىمىزعا قان جۇگىرەدى، سەرگيمىز، شيراي تۇسەمىز، كوڭىلىمىز كوتەرىلەدى. بۇل قارتتارعا ارنالعان ورتالىق بولعاسىن تەك ەگدە جاستاعى ادامدار كەلەدى عوي. كوبىنىڭ اياعى قاقسايدى، تىزە، بۋىندارى اۋىرادى، كارىلىك قويا ما، بەل دە بۇكىرەيە تۇسەدى. قان قىسىمىنىڭ كوتەرىلىپ كەتۋى دە جاقسى ەمەس. مىنە، وسىنداي كەزدە بىزگە قيمىل-قوزعالىس، بي كومەككە كەلەدى. جاعىمدى اۋەندى قويامىز دا، ادەمى ىرعاقپەن بيلەپ الا جونەلەمىز. كوپ زامانداسىمنىڭ بالا-شاعاسى وسكەن، كەيبىرىنىڭ شالى نەمەسە كەمپىرى قايتىس بولعاسىن، قايعىعا توزە الماي ۋايىمعا سالىنۋى مۇمكىن. ال ءبىزدىڭ ورتالىق ەشكىمدى جالعىز قالدىرمايدى. بي اياقتالعان سوڭ، ءبىر ءسات دەمىمىزدى باسىپ، ءبارىمىز بىرگە وتىرىپ، شۇيىركەلەسىپ ءشاي ىشەمىز. ەرتەڭىنە تاۋعا شىعامىز. كەلەسى كۇنى مۋزەيگە بارامىز. ءبىز بىر-بىرىمىزگە دوس، باۋىر بولىپ كەتتىك. جاقسى كوڭىل-كۇي دە ءومىردى ۇزارتادى، – دەيدى عاليا اجەي ريزا كەيىپپەن.
***
جالپى، الماتى – قازاقستانداعى «بەلسەندى ۇزاق ءومىر ءسۇرۋ» ورتالىعى ەڭ ءبىرىنشى بولىپ اشىلعان تۇڭعىش قالا. بۇگىندە قاناتىن كەڭگە جايىپ، شاھاردىڭ بارلىق اۋدانىندا جۇمىس ىستەپ تۇر. ونىڭ ىشىندە قالالىق ورتالىقتىڭ 4 فيليالى بار. ورتالىق ماقساتى – ۇزاق جىلدار جۇمىس ىستەپ، ەڭبەگىنىڭ زەينەتىن كورەتىن جاسقا جەتىپ، زەينەت دەمالىسىنا شىققان اعا بۋىنعا قولداۋ كورسەتۋ، ولاردىڭ ءوزىن قوعامعا ءالى دە كەرەك ەكەنىن سەزىنۋىنە جاعداي جاساۋ، ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىراتىن زياتكەرلىك، مادەني-رۋحاني شىعارماشىلىق، قوعامدىق ءىس-شارالارعا كەڭىنەن تارتۋ.
ادەتتە سەرگەك، بەلسەندى جانداردىڭ جاسى دا ۇزاق بولادى. ەلىمىزدىڭ تاريحىندا تۇڭعىش رەت ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى رەكوردتىق كورسەتكىشكە جەتتى – 74،44 جاس، ال الماتىدا ول 78 جاستى قۇرايدى، بۇل ەلدەگى ەڭ جوعارى كورسەتكىش.
«بەلسەندى ۇزاق ءومىر ءسۇرۋ» ورتالىقتارىنا كەلەتىن جالعىزىلىكتى قارتتار دا از ەمەس. سولاردىڭ اراسىندا بىر-بىرىمەن اڭگىمەسى، كوڭىلى جاراسىپ، باس قوسىپ جاتقاندارى دا بار. وسى ورتالىق ءقۇرىلعالى بەرى ءتورت جۇپ باس قۇرادى. بۇل – ءومىر. قارتايعان شاقتا بىر-بىرىنە سۇيەۋ بولىپ، قالعان عۇمىرىن ماعىنالى وتكىزۋگە نيەت ەتكەن جاندارعا، ارينە، باقىت تىلەيمىز.
***
– الماتى قالاسىنىڭ «بەلسەندى ۇزاق ءومىر ءسۇرۋ» ورتالىعىندا ارنايى پسيحولوگ، دارىگەر ماماندار جۇمىس ىستەيدى. ءبىز قارتتاردىڭ دەنساۋلىعىن ءجىتى باقىلاپ وتىرامىز. ورتالىققا العاش كەلگەن اداممەن جەكە-جەكە تىلدەسىپ، جاعدايىن، دەنساۋلىعىن ءبىلىپ، سوعان وراي ۇيىرمەلەرگە بولەمىز. بىرەۋىنىڭ تىزەسىنىڭ اۋرۋىن بي نەمەسە يوگا، ال ەندى ءبىرىنىڭ كوڭىلىندەگى الاڭدى قولونەر سەيىلتۋى مۇمكىن. قاريالاردىڭ اراسىندا كوبىنە تىرەك-قيمىل اپپاراتىنىڭ كىناراتى، ارتريت، ارتروز، جۇرەك اۋرۋلارى كەزدەسەدى. مىنە، ءقازىر ءبىزدىڭ ورتالىقتىڭ جۇمىس ىستەگەنى ءۇشىنشى جىلعا كەتىپ بارا جاتىر دەسەك، بارلىعى 6079 ادام كەلەدى. سونىڭ ىشىندە 500-ىندە جۇرەك اۋرۋى بولعان دەسەك، ەمدىك دەنە شىنىقتىرۋ، ايكۋنە گيمناستيكاسى، يوگا، كينەزيولوگيا، سكانديناۆيالىق ءجۇرىس سىندى قىزمەت تۇرلەرىنىڭ ارقاسىندا 20 پايىزىنىڭ دەنساۋلىعى جاقسارعانىن بايقادىق. «سىزدەرگە كەلگەلى اياعىمنىڭ اۋىرعانى قويدى، قان قىسىمىم دا تۇراقتالدى» دەيتىن قاريالار از ەمەس. ءتۇرلى ۇيىرمەلەرگە قاتىسىپ، كوڭىلىمىز دە جاسارىپ قالدى دەيدى. اعا بۋىن قانداي قۇرمەتكە دە لايىقتى، – دەيدى الماتى قالاسى «بەلسەندى ۇزاق ءومىر ءسۇرۋ» ورتالىعىنىڭ دارىگەرى گۇلحايات ماحان قىزى.