الماتى قالاسى: ەكولوگيا مەن جايلى قالالىق ورتانى دامىتۋعا ارنالعان اۋقىمدى قادامدار
الماتى قالاسى ەكولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋ، اۋماقتاردى اباتتاندىرۋ جانە تۇرعىنداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىرۋ باعىتىندا ماڭىزدى باستامالاردى جۇزەگە اسىرۋدا. قالانىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارى قاتارىندا «الماتى – ب ا ق قالا» مارتەبەسىن قالپىنا كەلتىرۋ، «تازا قازاقستان» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ، «قاسبەتتەن قاسبەتكە دەيىن» قاعيداتىن دامىتۋ جانە حالىقتىڭ بەلسەندى قاتىسۋىن ارتتىرۋ بار.
2023 جىلدان باستاپ الماتى قالاسىنىڭ جاسىل جەلەكتەرىن قورعاۋ جانە كۇتىپ ۇستاۋ قاعيدالارى ەنگىزىلدى. سۋارۋ جۇيەسىن مىندەتتى تۇردە سالۋ نورماسى بەكىتىلىپ، سوڭعى ەكى جىلدا 500 كم اۆتوسۋارۋ جەلىلەرى ورناتىلدى، ال 2025 جىلعا دەيىن تاعى 290 كم جەلى قوسىلادى. بۇل شارالار 1 ميلليونعا جۋىق اعاشتى قامتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وتىرعىزىلعان اعاشتاردىڭ شىعىنى 2022 جىلعى 30%-دان 2024 جىلى 10%-عا دەيىن تومەندەدى. 2024 جىلى 650 مىڭ اعاش وتىرعىزىلدى، ال 2025 جىلى بيىكتىگى 4-6 مەتر بولاتىن 27 مىڭ ءىرى كوشەت وتىرعىزۋ جوسپارلانۋدا.
ۇلتتىق باعدارلاما اياسىندا الماتى قالاسىنىڭ ەكولوگياسى مەن سانيتارلىق جاعدايىن جاقسارتۋ شارالارى جۇزەگە اسىرىلدى. قالادا ورتالىق اۋداندارمەن قاتار، شەتكى اۋماقتار دا قامتىلىپ، كوشەلەر مەن ساياباقتار تازارتىلدى. قايتالاما شيكىزات قابىلداۋ پۋنكتتەرى اشىلىپ، ەكولوگيالىق اكسيالار ۇيىمداستىرىلدى.
الماتى ءوزىنىڭ تاريحي «ب ا ق قالا» مارتەبەسىن قايتارۋعا كۇش سالۋدا. قالالىق اكىمدىك جاسىل اۋماقتاردى كەڭەيتىپ، اعاشتار مەن بۇتالاردى كۇتىپ-باپتاۋ ەرەجەلەرىن بەكىتتى. بۇل جۇمىس قالانىڭ ەكولوگيالىق احۋالىن جاقسارتۋمەن قاتار، تۇرعىندارعا جايلى ءارى قولايلى ورتا قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان.
الماتىدا 2024 جىلى كەشەندى اباتتاندىرۋ جۇمىستارى باستالدى. بۇل قاعيدات اياسىندا تروتۋارلاردى جوندەۋ، جارىقتاندىرۋدى جاڭارتۋ، قوقىس جاشىكتەرى مەن ورىندىقتاردى ورناتۋ، اۋلالاردى كوگالداندىرۋ جانە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ازاماتتارعا قولجەتىمدىلىكتى جاقسارتۋ شارالارى جۇزەگە اسىرىلۋدا. 2025-2026 جىلدارى قالاداعى 49،2 شاقىرىمدى قامتيتىن 11 كوشەگە كەشەندى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلمەك.
تۇرعىنداردىڭ ۇسىنىستارىن ەسكەرۋ ارقىلى جۇزەگە اساتىن بۇل باعدارلاما الماتىدا ەرەكشە قولداۋعا يە. 2022-2024 جىلدارى قالادا 39،1 ملرد تەڭگەگە 938 جوبا جۇزەگە اسىرىلدى. جىل سايىنعى ليميت 17 ملرد تەڭگە دەڭگەيىندە بەكىتىلىپ، جوبالاردى كۇتىپ ۇستاۋعا اۋداندىق بيۋدجەتتەردەن قاراجات ءبولىندى. بۇل باعدارلامانىڭ ارقاسىندا تۇرعىندار ءوز اۋداندارىن دامىتۋعا بەلسەنە قاتىسا الادى.
الماتىدا 4 مىڭنان استام اۋلا اۋماعىن كەشەندى كۇتىپ ۇستاۋ ءۇشىن قارجىلاندىرۋ كولەمى ۇلعايتىلدى. قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردى باسقارۋ جۇيەسىن جاڭارتۋ جۇمىستارى قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر. 400 الاڭدا ەۋروكونتەينەرلەر مەن كومىلگەن كونتەينەرلەر ورناتىلدى، ال 2025 جىلعا دەيىن بارلىق كونتەينەرلىك الاڭدار جاڭارتىلاتىن بولادى.
الماتى قالاسى جايلى ءارى ەكولوگيالىق تازا ورتا قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا جۇيەلى تۇردە جۇمىستار جۇرگىزىپ، جاسىل ايماقتاردى قورعاۋ مەن قالا تۇرعىندارىنىڭ ءومىر ساپاسىن ارتتىرۋ جولىندا نىق قادام باسۋدا.