قازاقستاندا اقىلى جولداردىڭ كولەمى قايتا وسكەلى تۇر.
يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ اۆتوموبيل جولدارى كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى تولەگەن ءابدۋلليننىڭ مالىمەتىنشە، بيىلعا دەيىن رەسپۋبليكادا جالپى ۇزىندىعى 2،2 مىڭ شاقىرىمدى عانا قۇرايتىن 11 اقىلى اۆتوجول ۋچاسكەسى بولدى. ولار 2013–2021 جىلدار ارالىعىندا كەزەڭ-كەزەڭىمەن ەنگىزىلگەن ەدى،-دەپ حابارلايدى اlmaty-akshamy.kz inbusiness.kz-كە سىلتەمە جاساپ.
اتاپ ايتقاندا، 2013 جىلى – 211 شاقىرىمدىق «استانا–ششۋچينسك» تۇڭعىش اۆتوبانى اقىلى بولدى. 2019 جىلى – «استانا–تەمىرتاۋ»، «الماتى–قاپشاعاي» جانە «الماتى–قورعاس» باعىتىنداعى جالپى سانى 682 شاقىرىمدا كولىكتەردەن اقى جيناۋ باستالدى. ال 2021 جىلى – «استانا–پاۆلودار»، «قاپشاعاي–تالدىقورعان»، «تاراز–قاينار»، «شىمكەنت–قىزىلوردا»، «شىمكەنت–تاراز»، «شىمكەنت–تاشكەنت»، «ششۋچينسك–كوكشەتاۋ» ارالىعىنداعى جالپى اۋقىمى 1 479 شاقىرىم جاڭا جولدا ەندى تەك اقى تولەپ قانا ءجۇرۋ مۇمكىن بولدى.
بىلتىر قاندى قاڭتار وقيعالارىنان سوڭ ەلدەگى الەۋمەتتىك كەرنەۋدى ورشىتكىسى كەلمەدى مە، بيلىك بۇل پروسەستى ۋاقىتشا دوعاردى. ايتپەسە، بيلىك 2025 جىلعا دەيىن 11 مىڭ شاقىرىم رەسپۋبليكالىق ماڭىزداعى جولدا اقى جيناۋعا جانتالاسا كىرىسىپ كەتۋدى جوسپارلاعان. سودان سوڭ بۇل كورسەتكىشتى 13،2 مىڭ شاقىرىمعا دەيىن ارتتىرۋ قاراستىرىلدى.
ەندى ۇكىمەت بويىن بوساڭ ۇستاپ، ارقاسىن كەڭگە سالىپ، بۇرىنعى انىنە قايتا باسقانعا ۇقسايدى.
يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ اۆتوموبيل جولدارى كوميتەتى الماتىنىڭ جاڭادان سالىنىپ جاتقان ۇلكەن اينالما جولى اقىلى ەتىلگەنىن جاريالادى.
وسى ماقساتتا اتالعان مينيسترلىك باسشىسىنىڭ «اقىلى نەگىزدە «ۇلكەن الماتى اينالما اۆتوموبيل جولى» (ءۇاااج) رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار جالپىعا ورتاق پايدالانىلاتىن اۆتوموبيل جولىنىڭ ۋچاسكەسىن پايدالانۋ تۋرالى» بۇيرىعىنىڭ جوباسى ازىرلەندى.
قۇجاتقا سايكەس، «ۇلكەن الماتى اينالما اۆتوموبيل جولىنىڭ (ءۇاااج) 22+640 شاقىرىمى – 22+000 شاقىرىمىنداعى ۋچاسكەسى» اقىلى نەگىزدە پايدالانىلادى.
اۆتوموبيل جولدارى كوميتەتىنىڭ تۇسىندىرۋىنشە، «اقىلى جولدىڭ باستاپقى پۋنكتى – «الماتى–ۇزىناعاش» اۆتوموبيل جولىنىڭ 22+640 شاقىرىمى ارالىعى»، ال سوڭعى پۋنكتى –«الماتى–تالعار اۆتوموبيل جولىنىڭ 22+000 شاقىرىمى» بولادى.
كوميتەت ماماندارى اقى تولەگىسى كەلمەيتىن كولىك يەلەرى ءۇشىن الماتى قالاسى مەن الماتى وبلىسىنىڭ اراسىن قوساتىن باسقا دا جولداردىڭ بارلىعىنا نۇسقادى. ولاردىڭ ساپاسى ناشارلاۋ.
«باسقا اۆتوموبيل جولىمەن بالامالى قوزعالۋعا مۇمكىندىگى جوق ىرگەلەس ەلدى مەكەندەر جوق»، – دەپ قىسقا قايىردى كوميتەت ماماندارى.
اقىلى تەلىم جوعارى I-ا ساناتتى اۆتوموبيل جولى بولادى.
ءۇاااج اقىلى جولىنىڭ باسقا دا نەگىزگى پارامەترلەرى كەلەسىدەي:
- اۆتوموبيل جولاعىنىڭ ەنى – 3،75 مەتردەن كەم ەمەس؛
- جولداعى قوزعالىس جولاقتارىنىڭ cانى: الماتى–ۇزىناعاش اۆتوموبيل جولىنان باستاپ الماتى–بىشكەك اۆتوجولىنا دەيىنگى ۋچاسكەدە – 4 جولاق؛
- الماتى–بىشكەك اۆتوجولىنان الماتى–ەۆگەنيەۆكا–شەلەك–قورعاس اۆتوموبيل جولىنا دەيىنگى ۋچاسكەدە – 6 جولاق؛
- الماتى–ەۆگەنيەۆكا–شەلەك–قورعاس اۆتوجولىنان الماتى–تالعار اۆتوجولىنا دەيىن – 4 جولاق؛
- اقىلى جولدىڭ جالپى ۇزىندىعى – 66 شاقىرىم.
بۇل جول كونسەسسيونەرگە، ياعني جەكە كومپانياعا 16 جىل بويى اقى جيناۋعا بەرىلگەلى تۇر.
اقىلى، قورشالعان ۇلكەن الماتى اينالما اۆتوموبيل جولى كەلەسى ەلدى مەكەندەرمەن تۇيىسەتىن بولادى:
- قاراساي اۋدانىندا: قىرعاۋىلدى كەنتى مەن رايىمبەك كەنتى (باستاپقى تۇسىندا)، كەمەرتوعان كەنتى (5+817 كم)، ەلتاي كەنتى (20+752)، كوكوزەك كەنتى (20+752)، اقسەڭگىر كەنتى (20+752)؛
- ىلە اۋدانىندا: كومسومول كەنتى (34+169 كم)، جاپەك باتىر كەنتى (34+169)، وتەگەن باتىر جانە ىنتىماق كەنتتەرى (43+409 كم)؛
- تالعار اۋدانىندا: پانفيلوۆ كەنتى (55+650 كم)، قىزىلقايرات جانە تالدىبۇلاق كەنتتەرى (65+515 كم).
ەل كۇتكەن اينالما جولدىڭ حالىق پەن بيزنەسكە اقىلى بولاتىنىن مەملەكەت ءوزى شەشىپ قويدى. دەمەك، ەندىگى ەڭ باستى ساۋال:
ءۇاااج ءۇشىن كىمنەن قانشا اقشا جينايدى؟
كوميتەتتىڭ حابارلاۋىنشا، بۇل اقىلى جولدا ءبىر ساپار قۇنى ءبىر ساعاتتا:
- جەڭىل اۆتوموبيلدەر ءۇشىن 0،07 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشكە (2023 جىلى بۇل 241،5 تەڭگەگە تەڭ)؛
- 16 جولاۋشىعا دەيىن ورنى بار اۆتوبۋستار، جۇك كوتەرگىشتىگى 2،5 تونناعا دەيىن جەتەتىن جۇك كولىكتەرى ءۇشىن 0،12 اەك (414 تەڭگە)؛
- 32 جولاۋشىعا دەيىن وتىراتىن ورنى بار اۆتوبۋستار، جۇك كوتەرگىشتىگى 5،5 تونناعا دەيىنگى جۇك كولىكتەرى ءۇشىن 0،22 اەك (759 تەڭگە)؛
- 32 جولاۋشى ورنى قاراستىرىلعان اۆتوبۋستار، جۇك كوتەرگىشتىگى 10 تونناعا دەيىن باراتىن جۇك كولىكتەرى ءۇشىن 0،36 اەك (1 242 تەڭگە)؛
- جۇك كوتەرگىشتىگى 10 توننادان 15 تونناعا دەيىنگى جۇك كولىكتەرى ءۇشىن 0،43 اەك (1 484 تەڭگە)؛
- جۇك كوتەرگىشتىگى 15 توننادان جوعارى بولاتىن، سونىڭ ىشىندە تىركەمەلەرى بار جۇك كولىكتەرى، ەرشىكتى تارتقىشتار (تياگاچي سەدەلنىە) ءۇشىن 0،72 اەك (2 484 تەڭگەگە) تۇسەدى.
ۆەدومستۆونىڭ تۇسىندىرۋىنشە، ۇاااج-بەن جول ءجۇرۋ قۇنى اۆتوكولىكتىڭ قانشا شاقىرىمدى باسىپ وتكەنىنە بايلانىستى بولمايدى. اقى كولەمى «اقىلى جولدا بولۋ ۋاقىتىنا جانە اۆتوكولىكتىڭ تيپىنە قاراي تاريفتەلەدى».
قايتالاپ ايتا كەتكەن ءجون، جوعارىداعى ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشتە كورسەتىلگەن اقىنىڭ ءبارى تەك 1 ساعات ءجۇرىس ءۇشىن بەلگىلەنگەن. ەگەر كولىك 66 شاقىرىمدى ءبىر ساعاتتا ەڭسەرە الماسا، جولاي سىنىپ، اپاتقا ءتۇسىپ، تۇرىپ قالسا، ەسەپتەۋىش ءار ساعات ءۇشىن اقى ەسەپتەي بەرۋى مۇمكىن.
بۇدان بولەك، اقىلى اينالما جولعا ىرگەلەس قونىستانعان اكىمشىلىك-اۋماقتىق بىرلىكتە تىركەلگەن كولىكتەر ءۇشىن ابونەمەنتتىك تولەم تولەپ جۇرۋگە رۇقسات ەتىلمەك. وندا باعا ناقتە بەكىتىلەدى جانە ونداي رۇقساتى بار كولىك يەسى ءبىر رەت تولەپ، اقىلى جولدا شەكتەۋسىز جۇرە الادى دەپ كۇتىلۋدە. ابونەمەنت تۇرىندە تولەماقى ءبىر اي نەمەسە ءبىر جىلدىق مەرزىمدە بولادى دەپ جوسپارلانعان.
«الماتى وبلىسىنىڭ قاراساي، ىلە، تالعار اۋداندارىندا تىركەلگەن اۆتوكولىك قۇرالدارى ابونەمەنتتىك تولەمدى راسىمدەي الادى»، – دەپ ءمالىم ەتتى اۆتوموبيل جولدارى كوميتەتى.
ابونەمەنتتىك تولەم كولەمى قانشا بولادى؟
ۆەدومستۆو بۇعان كەلەسى تاريفتەردى ۇسىنىپ وتىر. 1 ايعا ابونەمەنت:
- جەڭىل اۆتوموبيلدەرگە 0،5 اەك (2023 جىلى – 1 725 تەڭگە)؛
- 16 ورىندىق اۆتوبۋستار مەن 2،5 تونناعا دەيىن جۇك ارتىلاتىن جۇك كولىكتەرى ءۇشىن 2،5 اەك (8 625 تەڭگە)؛
- 32 ورىندىق اۆتوبۋستار مەن جۇك كوتەرگىشتىگى 5،5 تونناعا دەيىنگى جۇك كولىكتەرى ءۇشىن 4 اەك (13 800 تەڭگە)؛
- 32 ورىننان اساتىن اۆتوبۋستار جانە جۇك كوتەرگىشتىگى 10 تونناعا دەيىنگى جۇك كولىكتەرى ءۇشىن 5 اەك (17 250 تەڭگە)؛
- جۇك كوتەرگىشتىگى 10 توننادان 15 تونناعا دەيىنگى جۇك كولىكتەرى ءۇشىن 6،5 اەك (22 425 تەڭگە)؛
- جۇك كوتەرگىشتىگى 15 توننادان اساتىن، ونىڭ ىشىندە تىركەمەلەرى بار جۇك كولىكتەرى ەرشىكتى تارتقىشتار ءۇشىن 8،5 اەك (29 325 تەڭگە).
وسىدان-اق بيزنەستىڭ، تاسىمالداۋشىلاردىڭ ءبىراز شىعىنعا باتاتىنىن اڭعارۋعا بولادى. ارينە، ەگەر ابونەمەنتتىك تولەمدى ءبىر جىلعا راسىمدەسە، ول شىعىن ەسەلەپ ارتادى.
ناقتىلاساق، ءۇاااج بويىمەن قوزعالۋ ءۇشىن 1 جىلعا نەمەسە 365 كۇنتىزبەلىك كۇنگە ابونەمەنت:
- جەڭىل اۆتوموبيلدەردەن 10 اەك (2023 جىلى 34 500 تەڭگە)؛
- 16 ورىندىق اۆتوبۋستار مەن جۇك كوتەرگىشتىگى 2،5 تونناعا دەيىنگى جۇك كولىكتەرىنەن 30 اەك (103 500 تەڭگە)؛
- 32 ورىندىق اۆتوبۋستار مەن جۇك كوتەرگىشتىگى 5،5 تونناعا دەيىنگى جۇك كولىكتەرىنەن 50 اەك (172 500 تەڭگە)؛
- 32 ورىننان اساتىن اۆتوبۋستار جانە جۇك كوتەرگىشتىگى 10 تونناعا دەيىنگى جۇك كولىكتەرىنەن 60 اەك (207 000 تەڭگە)؛
- جۇك كوتەرگىشتىگى 10 توننادان 15 تونناعا دەيىنگى جۇك كولىكتەرىنەن 80 اەك (276 000 تەڭگە)؛
- جۇك كوتەرگىشتىگى 15 توننادان اساتىن، ونىڭ ىشىندە تىركەمەلەرى بار جۇك اۆتوموبيلدەرىنەن، ەرشىكتى تارتقىشتاردان 100 اەك (345 مىڭ تەڭگە) شىعىندى تالاپ ەتەدى.
جينالعان اقى كونسەسسيونەر قالتاسىنا تۇسپەك. 2018 جىلى ەل ۇكىمەتى قول قويعان كونسەسسيا كەلىسىمشارتىنا سايكەس، ۇلكەن الماتى اينالما اۆتوكولىك جولىنىڭ كونسەسسيونەرى بولىپ، «باكاد ينۆەستيسيي ي وپەراسيي» ج ش س تانىلدى. ول كومپانيانىڭ قۇرىلتايشىلارى قاتارىندا تۇرىك جانە وڭتۇستىككورەيالىق «السيم الاركو»، «ماكيول ينشاات»، «سك ەكوپلانت»، «كورەيا ەكسپرەسسۆەي» كومپانيالارى بار.
كونسەسسيونەر داۋىستىق بايلانىس ارنالارى، ەلەكتروندىق جانە پوچتا قىزمەتتەرى ارقىلى پايدالانۋشىلاردان شاعىمىن وڭدەۋ، سونداي-اق پايدالانۋشىلاردىڭ وتىنىشتەرىمەن جۇمىستى ونلاين-چات رەجيمىندە جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جەكە قۇرىلىمدىق بولىمشەسىن – بايلانىس ورتالىعىن (كونتاكت سەنتر) قۇرۋعا ءتيىس. ورتالىقتىڭ ءنومىرى جاريا شارتتا نە ۇيىمداستىرۋشىنىڭ ينتەرنەت-رەسۋرسىندا كورسەتىلەدى.
اقىلى جولدى پايدالانۋشى جول اقىسىن 2 تاسىلمەن تولەي الادى: بىرىنشىدەن، كونسەسسيونەر بەلگىلەگەن اقى الۋ جۇيەسىنىڭ كومەگىمەن اۆتوكولىكتىڭ مەملەكەتتىك تىركەۋ نومىرلىك بەلگىسى بويىنشا شوتقا اقشا ەنگىزۋ جولىمەن الدىن الا تولەۋ. ەكىنشىدەن، اقىلى جولعا كىرگەننەن باستاپ تۋىنداعان بەرەشەكتى 7 كۇنتىزبەلىك كۇن ىشىندە وتەۋ، ياعني اۆتوكولىكتى اقىلى جولداعى باقىلاۋ اركالارى تىركەگەننەن كەيىنگى تولەم.
جالپى، الماتىلىق بۇل اينالما جول مەملەكەتكە دە قىپ-قىزىل شىعىن. سول ءۇشىن جوبا 2021 جىلى پرەزيدەنت ق.توقايەۆتىڭ قاتاڭ سىنىنا ۇشىرادى. ونىڭ سىنىنان كەيىن ۇكىمەت ءۇاااج بويىنشا مەملەكەتتىڭ كونسەسسيالىق مىندەتتەمەلەرىن 511 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن شامالى ازايتتى. ءبىراق 510 967 321 707 تەڭگەنىڭ ءوزى الاپات شىعىن بولسا كەرەك.
بۇعان دەيىن جوبا بويىنشا مەملەكەتتىڭ مىندەتتەمەسى 512،3 ميلليارد تەڭگەدەن اسىپ بارا جاتقان. ياعني پرەزيدەنتتىڭ سىنى ونى نەبارى 1،3 ميللياردقا عانا تۇسىرە الدى.
ۇكىمەتتىڭ جوباعا قاتىستى 2021 جىلى قابىلداعان جاڭا قاۋلىسىنا سايكەس، كونسەسسيونەردىڭ 176،7 ميلليارد تەڭگەدەن استام ينۆەستيسيالىق شىعىندارىن بيۋدجەتتەن وتەۋگە تۋرا كەلمەك.
بۇدان بولەك، ەكسپلۋاتاسيالىق شىعىندارىنا وتەماقى – 28 ميلليارد تەڭگەدەن اسادى. ەل قارجىسىنان ەڭ كوپ وتەماقى كونسەسسيونەرگە اينالما جولدى باسقارعانى ءۇشىن تولەنەدى: 306،2 ميلليارد تەڭگە. جيىنتىعىندا الگى 511 ميلليارد تەڭگە شىعىن شىعادى.
بۇل رەتتە تولەم تولەۋ كەستەسى وزگەردى: ەگەر بۇرىن ۇكىمەت 2022 جىلدان باستاپ تولەۋگە كىرىسۋدى جانە 2037 جىلى اياقتاۋدى جوسپارلاسا، ەندى تولەم تولەۋ كەزەڭى 2025 جىلعا ىسىرىلىپ، 2040 جىل ارالىعىن قامتيدى. ءبىراق بۇل بيۋدجەت شىعىنىنىڭ ارتۋىنا سوقتىرۋى مۇمكىن. سەبەبى، قازاقستاندا بارلىق سالانى قىمباتشىلىق جايلاپ بارادى. دەمەك، جاڭا پرەزيدەنتتەر مەن ۇكىمەتتەرگە اۋىر مۇرا بولىپ قالماق.