جۇمىس ىستەيتىن حالىقتىڭ مۇددەسىن كوزدەيدى
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ الەۋمەتتىك كودەكسى ءادىل الەۋمەتتىك ساياسات ءۇشىن نەگىز بولادى جانە ءاربىر ادامنىڭ تۋعاننان باستاپ زەينەتكەرلىككە شىققانعا دەيىنگى ءومىر جولىنىڭ كەزەڭدەرىنە سايكەس، بارلىق ادامدا بىردەي بولا بەرمەيتىن قاجەتتىلىكتەردەن تۋىنداۋى مۇمكىن ءىس-شارالاردى (ومىرلىك قيىن جاعدايداعى ادامدار ءۇشىن الەۋمەتتىك كەپىلدىكتەر) كورسەتە وتىرىپ قۇرىلعان.
كودەكستە قازىرگى كەزدەگى الەۋمەتتىك قولداۋدىڭ بارلىق الەۋمەتتىك كەپىلدىكتەرى مەن نىساندارىنىڭ، ونىڭ ىشىندە ازاماتتاردى زەينەتاقىلارمەن جانە جاردەماقىلارمەن، سونداي-اق «مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورى» اق ارقىلى تاعايىندالاتىن الەۋمەتتىك تولەمدەرمەن قامتاماسىز ەتۋ ساقتالعانىن اتاپ وتكەن ءجون.
مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسى 2005 جىلدان باستاپ الەۋمەتتىك تاۋەكەلدەردىڭ 6 ءتۇرلى جاعدايى باستالعان كەزدە جۇمىس ىستەيتىن ازاماتتاردى الەۋمەتتىك قورعاۋدىڭ قوسىمشا دەڭگەيى رەتىندە ەنگىزىلدى.
مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ ىنتىماقتاستىق پرينسيپىنە نەگىزدەلگەن، ويتكەنى الەۋمەتتىك اۋدارىمدار بارلىق جۇمىس ىستەيتىن ازاماتتار ءۇشىن تولەنەدى، ال تولەمدەردى تەك الەۋمەتتىك تاۋەكەل تۋىنداعان ادامدار عانا الا الادى.
- بيىلعى ءقاڭتار-ساۋىر ايلارىندا الماتى قالاسى بويىنشا قورعا 26،9 ملرد تەڭگە سوماسىنا 857 622 ادام ءۇشىن الەۋمەتتىك اۋدارىمدار ءتۇستى، ال قوردان الەۋمەتتىك تولەمدەردى 20،8 ملرد تەڭگە سوماسىنا 61 077 ادام الدى.
***
قوردان ەڭبەككە قابىلەتتىلىگىنەن ايىرىلۋ جاعدايىنا تولەنەتىن الەۋمەتتىك تولەم مۇگەدەكتىگى بويىنشا بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبىنەن تولەنەتىن مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك جاردەماقىعا قوسىمشا تاعايىندالادى. تولەم مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسىنە قاتىسۋشىعا مەديسينالىق-الەۋمەتتىك ساراپتاما جالپى ەڭبەككە قابىلەتتىلىگىنەن ايىرىلۋ دارەجەسىن 30%-دان 100%-عا دەيىن بەلگىلەگەن كۇننەن باستاپ ونىڭ بۇكىل كەزەڭىنە ەڭبەك قىزمەتىن جالعاستىرۋىنا قاراماستان جۇرگىزىلەدى.
الەۋمەتتىك تولەمنىڭ مولشەرى كەيىنگى 2 جىلدا قورعا الەۋمەتتىك اۋدارىمدار جۇرگىزىلگەن كىرىسكە، سونداي-اق ەڭبەككە قابىلەتتىلىگىنەن ايىرىلۋ دارەجەسىنىڭ، جۇيەگە قاتىسۋ ءوتىلىنىڭ جانە كىرىستى الماستىرۋ كوەففيسيەنتتەرىنە بايلانىستى بولادى.
- 2023 جىلدىڭ ءقاڭتار-ساۋىر ايلارىندا قوردان اتالعان تولەمدى قالا بويىنشا 1،3 ملرد تەڭگە سوماسىنا 7552 ادام الدى.
***
2023 جىلعى 1 شىلدەدەن باستاپ مۇگەدەكتىگى بار ادامدارعا بەرىلەتىن جاردەماقىلار مەن تولەمدەر 14،5%-عا ارتتىرىلادى جانە بۇل تولەمدەردىڭ بيىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ 8،5%-عا ءوسۋىن ەسكەرە وتىرىپ، جاردەماقىلار مەن تولەمدەردىڭ جىلدىق ماندەگى ءوسۋى 23%-دى قۇرايدى.
قوردان اسىراۋشىسىنان ايىرىلۋى جاعدايىنا تولەنەتىن الەۋمەتتىك تولەم اسىراۋشىسىنان ايىرىلۋى بويىنشا بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبىنەن تولەنەتىن مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك جاردەماقىعا قوسىمشا تاعايىندالادى. تولەمگە قۇقىق قايتىس بولعان (سوت حابار-وشارسىز كەتتى دەپ تانىعان نەمەسە قايتىس بولدى دەپ جاريالاعان) اسىراۋشىسىنىڭ اسىراۋىنداعى وتباسى مۇشەلەرىنە اسىراۋشى قايتىس بولعان كۇننەن باستاپ تۋىندايدى. تولەم اسىراۋىنداعى ادام 18 جاسقا تولعانعا دەيىن، ال كۇندىزگى وقۋ نىسانى بويىنشا وقۋدى جالعاستىرعان جاعدايدا 23 جاسقا دەيىن جۇزەگە اسىرىلادى.
الەۋمەتتىك تولەمنىڭ مولشەرى كەيىنگى 2 جىل ىشىندە الەۋمەتتىك اۋدارىمدار جۇرگىزىلگەن قايتىس بولعان اسىراۋشىنىڭ كىرىسىنە، سونداي-اق كىرىستى الماستىرۋ، اسىراۋىنداعى ادامدار سانىنىڭ جانە جۇيەگە قاتىسۋ ءوتىلىنىڭ كوەففيسيەنتتەرىنە بايلانىستى بولادى.
- بيىلعى ءقاڭتار-ساۋىر ايلارىندا الماتى بويىنشا قوردان اتالعان تولەمدى 771،9 ملن تەڭگە سوماسىنا اسىراۋشىسىنان ايىرىلعان 4436 وتباسى الدى.
***
2023 جىلعى 1 شىلدەدەن باستاپ اسىراۋشىسىنان ايىرىلعان وتباسىلارعا بەرىلەتىن جاردەماقىلار مەن تولەمدەر 14،5%-عا ارتادى، بۇل تولەمدەردىڭ بيىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ 8،5%-عا ءوسۋىن ەسكەرە وتىرىپ، جاردەماقىلار مەن تولەمدەردىڭ جىلدىق ماندەگى ءوسۋى 23%-دى قۇرايدى.
الەۋمەتتىك تاۋەكەل تۋىنداعان كەزدە مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسىنە قاتىسۋشى، ونىڭ ىشىندە ونىڭ وتباسى مۇشەلەرى، اسىراۋشى قايتىس بولعان جاعدايدا بازالىق جاردەماقىلار مەن قوردان تولەمدەر الاتىنىن ەسكەرسەك، ونىڭ الەۋمەتتىك قورعالۋى جۇمىس ىستەمەيتىن ادامعا قاراعاندا جوعارى بولادى.
قوردان جۇمىسىنان ايىرىلۋ جاعدايىنا تولەنەتىن الەۋمەتتىك تولەم مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسىنە قاتىسۋشىسى حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ تۋرالى زاڭناماعا سايكەس جۇمىسسىز رەتىندە تىركەلگەن كۇننەن باستاپ تاعايىندالادى.
الەۋمەتتىك تولەمنىڭ مولشەرى كەيىنگى 2 جىل ىشىندە الەۋمەتتىك اۋدارىمدار جۇرگىزىلگەن جۇيەگە قاتىسۋشىنىڭ كىرىسىنە، تابىستى الماستىرۋ (45% نەمەسە 0،45) جانە جۇيەگە قاتىسۋ ءوتىلىنىڭ كوەففيسيەنتتەرىنە بايلانىستى بولادى.
تولەم جۇيەگە قاتىسۋ وتىلىنە بايلانىستى 1 ايدان 6 ايعا دەيىن جۇزەگە اسىرىلادى.
- 2023 جىلدىڭ ءقاڭتار-ساۋىر ايلارىندا قوردان اتالعان تولەمدى شاھار بويىنشا 1،2 ملرد تەڭگە سوماسىنا 5372 ادام الدى.
***
قوردان جۇكتىلىككە جانە بوسانۋعا، جاڭا تۋعان بالانى (بالالاردى) اسىراپ الۋعا بايلانىستى كىرىسىنەن ايىرىلۋ جاعدايلارىنا تولەنەتىن الەۋمەتتىك تولەم ەڭبەككە ۋاقىتشا جارامسىزدىق تۋرالى پاراقتا كورسەتىلگەن جۇكتىلىگى جانە بوسانۋى بويىنشا دەمالىس كۇنىنەن باستاپ تاعايىندالادى. تولەم ەڭبەككە ۋاقىتشا جارامسىزدىق پاراعىنىڭ بارلىق كەزەڭىنە جۇزەگە اسىرىلادى.
ءبىرجولعى الەۋمەتتىك تولەمنىڭ مولشەرى سوڭعى 12 ايدا الەۋمەتتىك اۋدارىمدار جۇرگىزىلگەن كىرىسكە جانە ەڭبەككە جارامسىزدىق كۇندەرىنىڭ سانىنا بايلانىستى بولادى.
- بيىلعى ءقاڭتار-ساۋىر ايلارىندا الماتى قالاسى بويىنشا 9659 الۋشىعا اتالعان تولەم شامامەن 9،7 ملرد تەڭگە سوماسىنا جۇزەگە اسىرىلدى.
***
قوردان ءبىر جارىم جاسقا دەيىنگى بالا كۇتىمىنە بايلانىستى كىرىسىنەن ايىرىلۋ جاعدايىنا تولەنەتىن الەۋمەتتىك تولەم بالا تۋعان كۇننەن باستاپ بالا كۇتىمىن ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسىراتىن مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ قاتىسۋشىسىنا تاعايىندالادى.
الەۋمەتتىك تولەمنىڭ مولشەرى كەيىنگى 2 جىل ىشىندە الەۋمەتتىك اۋدارىمدار جۇرگىزىلگەن جۇيەگە قاتىسۋشىنىڭ كىرىسىنە جانە كىرىستى الماستىرۋ كوەففيسيەنتىنە (40% نەمەسە 0،4) بايلانىستى بولادى.
- 2023 جىلدىڭ ءقاڭتار-ساۋىر ايلارىندا اتالعان تولەمدى الماتى قالاسى بويىنشا قوردان 7،8 ملرد تەڭگە سوماسىنا 34 058 ادام الدى.
ازىرلەگەن نۇرجامال الىشيەۆا.