سوڭعى سەگىز جىل تاريحتاعى ەڭ جىلى كەزەڭ بولدى. ال جۇڭگو مەن ەۋروپادا جاز وتە ىستىق بولعان. سوندىقتان مەتەورولوگتار كليماتتىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى جاڭا كاتاكليزمدەرگە دايىندالۋدى ۇسىندى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz ۆۆس-گە سىلتەمە جاساپ.
بۇۇ-نىڭ دۇنيەجۇزىلىك مەتەورولوگيالىق ۇيىمى الداعى بەس جىلعا ارنالعان بولجامدى جاڭارتتى. وعان سايكەس 2023-2027 جىلدارى ورتاشا تەمپەراتۋرا وتكەن بەس جىلدىقتان دا جوعارى بولۋى مۇمكىن. عالىمدار ىقتيمالدىق دەڭگەيى 98% ەكەنىن ايتادى. سايكەسىنشە ەڭ ىستىق جىل رەتىندە تىركەلگەن 2016 جىلدىڭ رەكوردى دا جاڭارادى.
"جەردە تەمپەراتۋرا كوتەرىلە بەرەدى. ال ۇيرەنشىكتى كليمات تۋرالى ءبىز تەك تاريحتان عانا وقيتىن بولامىز"، – دەدى بولجامدى جاساعان عالىمداردىڭ ءبىرى لەون حەرمانسون.
عالامدىق جىلىنۋدىڭ ورناۋىنا ادامنىڭ ىس-ارەكەتى سەبەپ بولىپ وتىر. دۇنيەجۇزىلىك مەتەورولوگيا ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى پەتتەري تاالاس مۇنىڭ سالدارىمەن كۇرەسۋ ءۇشىن ادامزاتتىڭ قاۋقارى جەتكىلىكسىز ەكەنىن مالىمدەدى.
"بۇدان شىعاتىن قورىتىندى كەلەسىدەي: ءبىز ءالى عالامدىق جىلىنۋدى توقتاتا الماي وتىرمىز، دەمەك، كەرى باعىتتا كەلە جاتىرمىز. سالدارىنان دەنساۋلىققا، قورشاعان ورتاعا وراسان زور زيان كەلىپ، تاماق پەن سۋ قولجەتىمسىز بولادى. وسىعان دايىندالۋ كەرەك"، – دەدى پەتتەري تاالاس.
كليماتتىڭ وزگەرۋى پلانەتانىڭ سالقىنداتۋ جۇيەسىنە، سۋ مەن اۋا اينالىمىنا زاقىم كەلتىرەدى. اياز، قۇرعاقشىلىق، داۋىل مەن ورمان ورتتەرى، سۋ باسۋ دەرەكتەرى جيىلەيدى. سالدارىنان كەدەيلىك دەڭگەيى، ءماجبۇرلى ميگراسيا مەن شىعىن ارتادى.
سونداي-اق تەمپەراتۋرانىڭ كوتەرىلۋى سالدارىنان كوز جۇماتىن ادامدار كوبەيەدى. 2022 جىلى ەۋروپادا جازدىڭ ىستىق بولۋىنان ولگەن ادامدار سانى 15 مىڭنان اسىپ كەتكەن. 2010 جىلى قۇرباندار سانى 50 مىڭ بولسا، 2003 جىلى 75 مىڭ ادامنىڭ ءومىرىن قيعان.
الەم ءۇشىن قوس جاعىمسىز جاڭالىق
عالىمدار ەكى دەرەككە سۇيەنىپ، الداعى بەس جىلدىقتىڭ ىستىق بولاتىنىن بولجاپ وتىر. بىرىنشىدەن، تىنىق مۇحيتىندا ءۇش جىل قاتارىنان بايقالعان تەمپەراتۋرانىڭ تومەندەۋى فەنومەنىنەن كەيىن (لا-نينيا) بۇعان قاراما-قايشى فەنومەن ورنايدى. دەمەك ەل-نينو كەزىندە مۇحيتتىڭ بەتكى قاباتىندا تەمپەراتۋرا كوتەرىلەدى. سالدارىنان اتموسفەراعا بولىنەتىن بۋ دەڭگەيى ارتىپ، عالامدىق جىلىنۋعا اسەر ەتەدى.
ادەتتە ەل-نينو كۇزگە قاراي قالىپتاسىپ، كەلەر جىلى اۋا رايىنىڭ جىلىنۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى ەكەن. دەگەنمەن بۇل قۇبىلىس ۋاقىتشا جانە بەلگىلى اۋماقتا عانا بولادى.
ەكىنشى دەرەك – جەر پوليۋستەرىندەگى مۇزدىقتاردىڭ ەرۋى. جاڭارتىلعان بولجامعا سايكەس، اۋا رايىنىڭ كوتەرىلۋى اق ايۋلار، ەۋروپالىقتار مەن رەسەيلىكتەرگە كەرى اسەر ەتەدى.
"بولجام بويىنشا، اركتيكادا بايقالعان جىلىنۋ ودان ءارى ارتادى. قار مەن مۇزدىقتار تەز ەرىپ، تەمپەراتۋرانىڭ كوتەرىلۋىنە اكەپ سوعادى"، – دەدى پەتتەري تاالاس.
الەم ەلدەرى پاريج كەلىسىمىنە قول قويىپ، عالامدىق جىلىنۋ دەڭگەيىن +1،5 گرادۋس دەڭگەيىندە ۇستاپ تۇرۋعا كەلىسكەن. الايدا ءقازىر جەردەگى ورتاشا جىلدىق تەمپەراتۋرا +1،2 گرادۋسقا ارتقان. سايكەسىنشە، الداعى جىلدارى كەلىسىمدە كورسەتىلگەن +1،5 گرادۋسقا دا جەتەدى.
مەملەكەتتەر عالامدىق جىلىنۋدى توقتاتۋ ءۇشىن پارنيكتىك گازداردىڭ ءبولىنۋىن ازايتۋعا كەلىسكەن. ايتكەنمەن، گاز ءبولىنۋدى بىردەن توقتاتسا دا، عالامدىق جىلىنۋدىڭ سالدارىنان ساقتانۋ مۇمكىن ەمەس.