ونەر – شىنايىلىقتى سۇيەدى. ويتكەنى اكتەر – ادام تابيعاتىن كەيىپتەيدى. سونىڭ ارقاسىندا ءار كورەرمەن سومدالىپ تۇرعان بەينەدەن ءوزىن كورەدى. ال ونەر يەسىنىڭ جانسارايى كوپكە بەيمالىم. قازاق مادەنيەتى مەن وركەنيەتى قاتار دامىپ بارا جاتقانداي. سونىمەن قاتار، ونەرپازدىڭ جولىندا قۋانىش پەن قيىنشىلىق قاتار جۇرەدى. اقىن قادىر ءمىرزا-الى «كۇلگىسى كەلىپ تۇرسا دا، بىرەۋ بوپ جىلاۋ مىندەتى» دەپتى. بۇل ولەڭ جىرلارى ونەر ادامىنىڭ جان تەبىرەنىسىن ۇقتىرىپ تۇرعانداي. بۇگىنگى كينو ونەرىنىڭ دامۋ زاڭدىلىقتارى وزگەرىپ، جاڭا ترەند قالىپتاسىپ، زاماناۋي كوزقاراس تۇرعىسىندا تىڭ كينوكارتينالار ءتۇسىرىلىپ كەلەدى. وسىعان وراي قوعامعا بەلگىلى اكتەر، تەلەجۇرگىزۋشى تاۋەكەل ءمۇسىلىمدى اڭگىمەگە تارتقان ەدىك.
– قازاق ونەرىنىڭ دامۋ قارقىنى قاي دەڭگەيدە؟
– قازاق ونەرىنىڭ دامۋ تەندەنسياسى قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر. ناقتى سانىن بىلمەدىم. دەگەنمەن، جىلىنا 50–60 شاقتى كينو ەكرانعا شىعادى. بۇل – قازاق ەلىنىڭ كينەماتوگرافياسى ءۇشىن جاقسى كورسەتكىش. ءقازىر قوعام، حالىق وتاندىق كينوكارتينالارعا دەن قويا باستادى. ەڭ مىقتى اكتەرلىك قۇرام، جاقسى سەناريي جانە وتە قىزىقتى كينو بولسا، ەداۋىر كاسسالىق پايدا تابادى. ءقازىر قولىندا قارجىسى باردىڭ ءبارى كينوعا قارجى قۇيىپ، مول تابىس تابۋعا تىرىسىپ ءجۇر. دەمەك، قازاق كورەرمەنىنە وتاندىق فيلمدەر ۇناپ جاتىر دەگەن ءسوز. وسىلاي قارقىندى تۇردە ىسكە اسىرىلا بەرسە، دامۋ دەگەن سول.
ءقازىر ءبىرىڭعاي كومەديا ەمەس، باسقا جانرلار دا دامۋ ۇستىندە. سونىڭ ىشىندە مەلودراما، تاريحي كينو، دراما سياقتى ءبىرقاتار سالالارعا كۇش سالىنا باستادى. سول سەبەپتى دە، قازاق كينوسى جاڭا بەلەسكە شىقتى، ول قۇلاشىن كەڭ جايا بەرمەك.
– الەۋمەتتىك جەلىدە كومەديا كوپ تۇسىرىلەدى دەپ سىنايدى. قالاي ويلايسىز؟
– ونسىز دا ومىردە پروبلەما كوپ. پروبلەماسى بار ادامدى ودان سايىن قيناپ جىبەرسەك، ودان ەشكىم ەشتەڭە ۇتپايدى. سول سەبەپتەن، كومەديا ءتۇسىرىپ، كۇندەلىكتى تۇرمىس-تىرشىلىكتەگى قيىن جاعدايلاردى ۇمىتسىن دەگەن وي عوي. سونىمەن قاتار، كومەدياعا جۇمسالعان شىعىندار، اقىسىن قايتارادى. بۇدان تابىس تابۋعا بولادى. وزىمە دە كومەديا ۇنايدى. حالىق تا كوپ كەلەدى. سوندىقتان كومەديالىق جانرعا ۇلكەن نازار اۋدارىلىپ كەلەدى.
كەيىنگى 2-3 جىلدان بەرى «قورقىنىشتى» باعىتتاعى فيلمدەر ءتۇسىرىلۋ قولعا الىندى. ماسەلەن، «ءداستۇر» ءفيلمىنىڭ كاسسالىق رەكوردىن اتاۋعا بولادى. شىنى كەرەك، ءبىزدىڭ كورەرمەن ونداي جانرعا كوپ بارمايتىن. ەگەر كينو تۇسىرۋگە رەجيسسەرلەر، اكتەرلىك قۇرام تياناقتىلىقپەن كەلەتىن بولسا، ءالى تالاي جانردى جۇزەگە اسىرا الادى. ءوز ۋاقىتىسىمەن تىندىرىمدى ىستەر ورىندالادى دەپ ويلايمىن.
– ءقازىر «ۆاينەر»، «ازىلكەش»، «بلوگەر»، «سپورتشى» سياقتى ءارتۇرلى ماماندىق يەلەرى ونەرگە كەلە باستادى. بۇل ونەر ساپاسىن تۇسىرمەي مە؟
– حالقىمىزدىڭ دۇنيەتانىمىندا «ونەرگە اركىمنىڭ-اق بار تالاسى» دەيدى. وسىدان-اق ءبىراز استارلى ويدى بايقاۋعا بولادى. ەگەر شەبەرلىگى كەلىپ، كاستينگتەن ءوتىپ جاتسا، كينوعا ءتۇسىپ، وبراز سومداۋىنا بولادى. ءوزىم ونەرلى جانداردىڭ ونەرگە كەلۋىن قۇپتايمىن. ونىڭ ۇستىنە جاقسى دۇنيە جارىققا شىعىپ جاتسا، بارىمىزگە قۋانىش. مەن دە كاسىبي اكتەر ەمەسپىن. ماماندىعىم – ينجەنەر-مەحانيك. ونەرگە بىرەر مارتە باس سۇققاننان كەيىن، ونەر جولىن قالاپ، ەڭبەك ەتىپ قالعان جايىمىز بار. سول سەبەپتى، ەشكىمگە شەكتەۋ جوق دەپ بىلەمىن. سونىمەن بىرگە، كورەرمەنگە ۇناپ، ەل-جۇرتتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ تۇرسا، اركىمگە دە ءوز شەبەرلىگىن شىڭداۋعا جول اشىق.
– قازاق كينوسىندا شەشىمىن تاپپاعان قانداي ماسەلەلەر بار؟
– بىزدىڭشە ەڭ وزەكتىسى – اكتەردىڭ تولەماقىسى. تەك كينو ەمەس، تەاتر اكتەرلەرىنىڭ جاعدايى الاڭداتادى. جالپى، اكتەر ادامنىڭ تولەماقىسى تومەن بوپ تۇر. كينو مول كاسسالىق تابىس تاپسا عانا، اكتەرلىك قۇرام جاعدايى ءبىراز جاقسارىپ قالادى. كەي جاعدايدا كينوعا شاقىرعاندا بيۋدجەتتىڭ ازدىعىن الدىن الا ايتادى. اكتەردىڭ دارەجەسىن كوتەرۋ قاجەت. سونداي يگى باستاما جاساپ جاتقان – Kinopark ىشىندەگى Tiger Film's. سول پروديۋسەرلىك ورتالىق اكتەرلەرگە وتە جاقسى جاعداي جاسايدى. ءارقايسىسىنا ءجىتى كوڭىل ءبولىپ، اجەپتاۋىر گونورار بەرەدى. بۇل – دۇرىس!
قازاقستانداعى ونەر يەلەرى امبەباپ بوپ ءجۇر. كەرەك بولسا توي باسقارىپ، اسابا اتانىپ، ءارتۇرلى كەشتەردە جۇرگىزۋشى بوپ ءجۇر. وسىدان 5 جىل بۇرىن جوبام بولعان، سوندا رەسەيلىكتەرمەن بىرلەسە ءىس اتقاردىق. ولارعا وسىنداي جاعدايدى ايتقاندا تاڭقالدى. ويتكەنى رەسەيدە امبەباپ بوپ جان باعۋ جوق. سىرت ەلدەردە اكتەر تەك ءوز شىعارماشىلىعىمەن اينالىسادى. باسقاعا ۋاقىت كەتىرمەيدى. دەمەك، اكتەرلىك تولەماقى اكتەرگە جەتكىلىكتى. ال بىزدە مۇلدەم ولاي ەمەس. تەك قانا اكتەرلىك جولمەن جۇرسەڭ اش قالاسىڭ. سونىڭ ءۇشىن دە وزگە سالالاردى قاتار الىپ جۇرەمىز. ەگەر وسى اتالعان ماسەلە وڭ شەشىمىن تاۋىپ جاتسا، ءجون بولار ەدى.
الەمدەگى شىعارماشىلىق پروسەسس مۇلدەم باسقا. اقش، ەۋروپا سياقتى دامىعان ەلدەردە ادام سانى، كينوورتالىقتار، كينوتەاترلار كوپ. سونىمەن قاتار، شەتەلدە الەم بويىنشا پروكات جاسالادى. سوندىقتان دا قارجىنىڭ مولشەرى اسا ۇلكەن. تابىستى بولعاندىقتان اكتەرلەرگە مول گونورار تولەيدى. ال قازاقستاندا ءنابارى 20 ميلليون ادام سانى بار. سوعان قاراماستان كوبىرەك قارجى تاۋىپ جاتادى. بىلۋىمشە، ايگىلى ونەر يەلەرى ولجاس اباي مەن داريعا بادىقوۆانىڭ «تاپتىم-اۋ سەنى» فيلمدەرى 2 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن تابىس تاپتى. سونداي تابىستار ءالى دە بار. ول جاعىن پروديۋسەرلەر كورىپ جاتىر. ال اكتەرلەر مول تابىسقا كەنەلدى دەپ ايتا المايمىز. ەگەر كەلىسىم-شارت جاساسقاندا گونوراردان بولەك، اكتەرگە كينوپروكاتتان 2-3% بولسە، دۇرىس بولار ەدى. بۇل اكتەرلەرگە زور موتيۆاسيا بەرەدى. سونداي-اق، پروديۋسەر ءۇشىن دە جاقسى. وسىنداي ۇيلەسىمدى جۇمىس بولسا كينو ءساتتى شىعادى.
– وتاندىق ونەر جۇلدىزدارى نەگە دۇنيە ءجۇزىن باعىندىرمايدى؟
– بۇلاي باسىپ ايتۋعا بولمايدى. ءبىز بۇعان دەيىن رەسەي، قىرعىزستان، وزبەكستانمەن بىرگە جۇمىس ىستەدىك. ەگەر امەريكا قۇراما شتاتتارىن ايتاتىن بولساق، وندا اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋ كەرەك بولادى. ال اينالامىزداعى مەملەكەتتەردى ايتار بولساق، وبراز كەلىپ تۇرسا، كاستينگكە شاقىرىپ، ىرىكتەيدى. ءوزىم وزبەكستاننىڭ «بارون-2»، «ءۇش قاھارمان» اتتى فيلمدەرىنە ءتۇستىم. سول سياقتى جۇمىستى باعالاپ كورەدى، ۇناپ جاتسا شاقىرادى. تمد ەلدەرىندەگى احۋال ۇقساس. تەك رەسەيدە جاعداي جاقسى. شەتەلگە تانىلۋ ءۇشىن بىلگىر ماماندارمەن بىرلەسىپ اتقاراتىن اۋقىمدى جۇمىس كەرەك.
– شەتەلدىك پروكاتقا قازاق كينولارى نەلىكتەن شىقپايدى؟
– نەگىزى شەتەلدىكتەردى قىزىقتىرۋ ءۇشىن شەتەلدىك تانىمال اكتەرلەردى وتاندىق كينوكارتينالارعا قوسۋ كەرەك. سەبەبى شەتەلدىك ءوز اكتەرىن تانىپ كينوتەاترلارعا بارادى. سوندا عانا قازاقستان مەن سىرت ەلدەردە پروكات جاسالادى.
Hollywood اكتەرلەرى دۇنيە جۇزىنە تانىمال. ولار كەز كەلگەن كينوعا تۇسسە دە، كورەرمەن كورەدى. ويتكەنى، ونىڭ اتاعى جەر جارىپ تۇر. بىزدە سول شەتەلگە تانىلۋ جاعىنان مىقتى ەمەس. ورتالىق ازيادا سونىڭ ىشىندە ادام سانى 36 ميلليوندى قۇرايتىن وزبەكستاندا كينوتەارلارعا كورەرمەن كوپ كەلمەيدى. بۇرىن الا شاپاندى اعايىن كينوعا كوپ بارعان دەسەدى. ال قىرعىزستاندا حالىق از بولسا دا كورەرمەننىڭ قىزىعۋشىلىعى باسىم. سونداي نيۋانستى تۇيتكىلدەر بار. سونىمەن بىرگە، سول ەلدىڭ مەنتاليتەتىنە قاتىستى دۇنيەلەردى ەنگىزۋ كەرەك. سوندا عانا تارتىمدى دۇنيە شىعىپ، حالىقتى قىزىقتىرادى.
– ونەر ادامىنىڭ وتباسىن ساقتاۋى قيىن دەسەدى. سىزدىڭشە سولاي ما؟
– بۇل نارسەنى جوققا شىعارا المايمىز. ءار ونەر ادامى بۇنداي جاعداياتتى باسىنان كەشىرەدى. ءقازىر وتباسىمدا ءۇش بالام بار. بۇرىن ونەرگە بويداق كەزدە ۋاقىتتىڭ – 80%-ىن ارناي الساق، بۇگىندە جانۇيالى بولعان سوڭ – 30–40% عانا كوڭىل بولەمىز. بۇل ارادا ونەر مەن وتباسىن قاتار ۇستاۋ كەرەك بولادى. ءوزىم بالالى بولۋدى كوپ ارمانداعاننان كەيىن، اكەلىك باقىت پەن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنگىم كەلدى. ۇيلەنىپ، بالالى بولعان سوڭ، ۋاقىتىمنىڭ ءبىراز بولىگىن بالا-شاعاما ارنايمىن. ولاي بولاتىنى، بالا كەزىمدە وزىمە سول نارسە جەتپەدى. سوندىقتان كوڭىلىمدەگى بوس قۋىستى تولتىرايىن دەيمىن، ۇلدارىممەن ويناپ، ۇيگە كوڭىل ءبولىپ ءجۇرمىن. دەسە دە، اركىمنىڭ ءوز تاڭداۋى بار. كينوعا، اكتەرلىككە، جۇرگىزۋشىلىككە قاتىستى جۇمىستاردى ۋاقىتىلى اياقتاپ، جانۇياما اسىعىپ تۇرامىن. وسىلاي جۇمىس پەن ءۇيدىڭ اراسىنداعى قاربالاستا ءارى قىزىقتى كەزەڭدەردە ءجۇرىپ جاتىرمىز.
ءقازىر ءبىر تۇيتكىلدى ماسەلە ورىن العان. الماتى سياقتى ءىرى قالالاردا قازاقتىڭ بالالارى قازاقشا سويلەي بەرمەيدى. اتا-اناسىمەن دە ورىسشا سويلەسەدى. تەك قانا اكە-شەشەسى قازاقشا تىلدەسۋى مۇمكىن، الايدا بالا ءتىلى ورىسشا شىققانى قىنجىلتادى. بۇعان اسەر ەتۋشى فاكتور – عالامتور. بارشا كونتەنت ورىسشا. سول سەبەپتەن، بالالار ورىس تىلىنە بەيىمدەلىپ بارادى. بۇل – دۇرىس ەمەس! كەز كەلگەن اتا-انا مىندەتتى تۇردە بالالارىنا قازاقشانى ۇيرەتۋى كەرەك. بۇگىن ونى ەسكەرمەي، ۇيرەتپەسە ەرتەڭ كەش بولادى. ەسەيگەندە ول بالا قازاقشا ۇيرەنەدى دەگەنگە سەنبەيمىن. ەرجەتكەندە تۇرمىسپەن ارالاسىپ ءجۇرىپ ۋاقىت تا بولمايدى، قازاقشا كەرەك ەمەس دەگەن وي پايدا بولادى. سوندىقتان بالا كەزدەن قازاقشا سويلەۋگە بەيىمدەۋ قاجەت. ءبىزدىڭ وتباسىمىزدا مىندەتتى تۇردە قازاقشا سويلەۋگە تالاپ قويىلادى. اپاسى، اناسى جانە مەن اكەسى بالالارمەن قازاقشا سويلەيمىز. مەگاپوليستە ءومىر سۇرگەن سوڭ، ورىس ءتىلىن قوعامدىق ورتادان، سمارتفوننان-اق ۇيرەنىپ الادى.
– وتباسىندا قازاقتىڭ جىگىتتەرى اناسى مەن ايەلىنىڭ اراسىنداعى ءتۇرلى جاعداياتتاردا قالىپ قويادى. مۇنى قالاي رەتتەۋگە بولادى؟
– قازاق حالقىندا «ءار ءۇيدىڭ سىرى باسقا» دەيدى. وتباسىندا ءتۇرلى وقيعا بولادى. اركىمنىڭ ءوزىنىڭ كوڭىل كۇيى، تاربيەسى بار. بۇل ارادا ناقتى كەسىپ ايتۋ قيىن. ەر ادام - اناسى مەن كەلىنشەگىنىڭ اراسىن جالعاۋشى كوپىر. ورتاق مامىلە كەرەك. ءبىر ماسەلە تۋىنداپ قالسا، ءوزارا سويلەسىپ شەشۋگە تىرىسقان ءجون بولار. انا – ۇلكەن كىسى. قاتتى سويلەپ قالساڭ، كوتەرە الماي، رەنجىپ قالۋى مۇمكىن. سونداي شاقتا كوپ نارسەگە ءمان بەرمەۋگە تىرىسۋ كەرەك شىعار. مەيلىنشە، وتباسىمەن بىرگە ۋاقىت وتكىزىپ، قۋانىشتى ساتتەردى ورناتۋعا تىرىسقان ابزال. بۇل جەردە ناقتى مەتوديكا بار دەپ ايتا المايمىن.
– ونەرگە كەلىپ نە كورىپ، نە ءتۇيدىڭىز؟
– ونەر جولىنا 25 جاسىمدا كەلىپ، كوزىم اشىلدى دەپ ايتا الامىن. بۇعان دەيىن كىم بولارىمدى بىلمەدىم. قانداي ماماندىق يەسى بولۋ كەرەكتىگىن تۇسىنبەدىم. ايتەۋىر بالالىق شاقتا انامىز ۇرىسپاسىن دەپ مەكتەپتى 4 پەن 5-كە وقۋعا تىرىستىق. ودان كەيىن ۋنيۆەرسيتەتكە گرانتقا ءتۇسۋدى كوزدەدىك. سونداي ويمەن ارەكەت ەتكەنىمىز بار. ەڭ نەگىزگىسى، بالا كەزدەن تاڭداۋعا كومەكتەسۋ كەرەك سيقياتى. بالانىڭ قابىلەتىن، ىنتاسىن، يكەمىن ەسكەرۋ قاجەت. وسىلايشا بالانى باعىتتاعان ابزال. ەگەر اكتەر بولاتىنىمدى ەرتەرەك تۇسىنگەندە، مەكتەپ كەزدەن بەلسەندى بولاتىن ەدىم، كوڭىلدى تاپقىرلار كەشتەرىنە قاتىسىپ، شىعارماشىلىقتى پىسىقتاپ اشار ەدىم. دەگەنمەن، قازىرگى جاعدايعا دا كوپتەن كوپ شۇكىرشىلىك ەتەمىن!
ونەردە ۇققانىم – الدىن الا كىم بولاتىنىڭدى ءتۇسىنۋ كەرەك ەكەن. سول نارسە ساعان ۇناۋى كەرەك. ال ءوزىڭ ۇناتقان سالانى قۇشتارلىقپەن جاقسى كورسەڭ، ناتيجە شىعادى. سوندا عانا ءوز ىسىڭدە تابىسقا جەتەسىڭ.