ەكى اپتا بۇرىن استاناداعى ساۋدا ورتالىقتارىنىڭ بىرىندە قازاقشاعا سۋداي افريكالىقپەن كەزدەيسوق كەزدەسىپ قالعان جەرگىلىكتى تۇرعىننىڭ ۆيدەوسى كەڭ تاراعان ەدى. استاناعا توعىز جىل بۇرىن قونىس اۋدارعان ابدۋل كەرىم ابدۋل فاتي ادەشين الگى ۆيدەودا قازاق ءتىلىن وزدىگىنەن ۇيرەنگەنىن ايتادى. قازاقشا سويلەپ قانا قويماي، قازاق تىلىندە ءان ايتاتىن ابدۋل كەرىمگە حابارلاسىپ، اڭگىمەسىن جازىپ العان ەدىك.
قىستا استانادان الماتى نەمەسە شىمكەنتكە كەتىپ قالامىن.
مەن 2014 جىلى نيگەريانىڭ لاگوس قالاسىنان استاناعا كوشىپ كەلدىم. استاناعا وسى قالادا اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەتەتىن نەمەرە اعام شاقىرعان بولاتىن. بىر-ەكى ايداي اعىلشىن تىلىنەن ساباق بەردىم، ارتىنشا مۋزىكاعا بەت بۇرۋدى ءجون كوردىم. سەبەبى مەن افريكادا مۋزىكا جازىپ، ءان شىعارۋمەن اينالىساتىنمىن. ءقازىر استانا قالاسىندا جەكە شىعارماشىلىقپەن اينالىسامىن. نەگە «استانانى تاڭدادىڭىز؟» دەگىڭىز كەلسە، بۇل – مەن تۇراقتاعان ءبىرىنشى قالا. سونىسىمەن ماعان ىستىق. البەتتە، العاشىندا الەمدەگى ەڭ ىستىق قۇرلىقتان كەلگەن مەن استاناداعى قىس مەزگىلىنىڭ قالاي وتەتىنىن كورگەن كەزدە اڭ-تاڭ بولعانىم راس. استانانىڭ قىسى وتە سۋىق.
ءبىراق مەن قىس كەلگەن كەزدە كەيدە الماتى نەمەسە شىمكەنت قالالارىنا بارىپ ۋاقىتشا تۇراقتايمىن. ءبارى مەنىڭ قازاقشانى قالاي ۇيرەنگەءنىمە اڭ-تاڭ بولادى. بار بولعانى، دوستارىممەن، اينالاممەن قازاقشا سويلەسۋگە تىرىستىم. قازاقشا كىتاپتار وقىدىم. ەشقانداي كۋرسقا بارمادىم. ءوز بەتىممەن ۇيرەنءدىم. «قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ قيىن» دەگەندى ءجيى ەستيءمىن. مەن سىزگە مىنانى ايتايىن: الەمدە قيىن ءتىل جوق. مەن قازاق ءتىلىن قوسا ەسەپتەگەندە سەگىز ءتىل بىلەمىن. ءبارىن وڭاي ۇيرەندىم. مەءنىڭ ۇيرەنۋ ءادىسىم قاراپايىم: ەستيمىن. سۇرايمىن. قايتالايمىن. ۇيرەنىپ الامىن. مەن قازاقشا دۇرىس سويلەي بىلمەسەم دە، ءسويلەي بەرەمىن. كەيبىرى «ءاي، سەن شالا ءسويلەيسىڭ. سويلەمدى دۇرىس قۇرمايسىڭ» دەپ ورتا جولدان توقتاتقىسى كەلسە دە، سويلەي بەرەمىن. ۇيالمايمىن. دۇرىس ەمەس ەكەنىن ءبىلىپ تۇرسام دا، ءسويلەي بەرەمىن. وزگە تىلدە سويلەسەم دە، اراسىنا قازاقشا سوزدەر «قوسىپ» جىبەرەمىن. مەنى ۇنەءمى قولداپ جۇرەتىن دوستارىمدى ەرەكشە جاقسى كورەمىن. قاتتى سىيلايمىن. ادەپكىدە ولار ءوزارا قازاقشا سويلەگەندە «مىنالار نە ايتىپ جاتىر ەكەن؟» دەپ بەتتەرىنە قاراپ وتىراتىنمىن. نە جايىندا اڭگىمەلەسىپ جاتقانىن بىلگىم كەلەدى. كەيبىرى «ابەكە، سەن قازاقشا جاي سويلەيسىڭ. تۇرا تۇر» دەسە دە، «باۋىرىم، جاي سويلەسەم دە، تىڭدايىن. سوسىن ۇيرەنىپ كەتەمىن» دەپ ولارمەن قازاقشا سويلەسۋگە تىرىساتىنمىن. ارامىزدا قازاقشا سويلەمەيءتىندەر بار. ولار ورىسشا ورتادا تۋىپ وسكەندىكتەن، اتا-اناسى كەڭەس زامانىندا تاربيەلەنگەندىكتەن قازاقشاعا شورقاق ەكەنىن ايتادى. مەن ولارعا «مەن سەكىلدى اندا-ساندا ءسويلەي بەر. ءسويتىپ، ۇيرەنىپ كەتەسىڭ» دەپ ايتامىن.
ءقازىر قازاقشامدى جەتىلدىرىپ العانىم سونشا، دوستارىم اندا-ساندا ورىسشا سويلەگەندە «تۇسىنبەدىم؟ قازاقشا ايتشى» دەپ ايتامىن. ايتپاقشى، قازاقستانعا العاش كەلگەندە كلۋبقا بارىپ «قازاقشا اندەر بار ما؟» دەپ سۇراعانىمدا، «جوق مۇندا قازاقشا اندەر قويىلمايدى» دەگەندى ەستىپ تاڭعالعانىم بار. سول كەزدە قازاقشا اۋەندەردى ءجيى تىڭداپ، ەل ءمادەنيەتىمەن ەندى تانىسىپ جۇرگەن كەزىم. «قالايشا؟ قازاقشا نەبىر جاقسى اندەر بار عوي؟» دەسەم دە، بوي بەرمەي قويعان ەدى. ال ءقازىر جاعداي باسقاشا.
جالپى، قازاق ءتىلى وتە يكەمدى، ءارى جۇمساق ءتىل دەر ەدىم. ءارى قازاق ءتىلى اۋەزدى بولعانى ءۇشىن ۇناتتىم. مۋزىكانت بولعاندىقتان، ءتىلدى ۇيرەنۋ كەزىندە ءان ايتۋعا ىڭعايلى ەكەنىن ءتۇسىندىم. ءتۇرلى جولمەن، ءتۇرلى فورماسيادا ورىنداۋعا بولادى. مىسالى، مەن قازاقشا ءبىر ساعات توقتاماي، «فريستايل» جاساي الامىن. بۇيىرسا، ەكى اپتادان سوڭ «Made in KZ» دەگەن اتپەن جەكە البومىم شىعادى. ونداعى ءاندەرءدىڭ سەكسەن پايىزعا جۋىعى – قازاق تىلىندە جازىلعان اۆتورلىق اندەرىم. بارلىعىن ءوزىم ورىندايمىن. بۇل البومدى جازۋعا التى جىلداي ۋاقىت جۇمسادىم. مەن ءۇشىن مۇندا جەكە البوم شىعارۋ – تاريحي جايت. سوندىقتان بۇل ەرەكشە ءساتتى اسىعا كۇتىپ ءجۇرمىن.
قازاقتاردى قانداستار دەپ ەسەپتەيمىن
الەۋمەتتىك جەلىگە جۇكتەگەن ۆيدەولارىمنىڭ استىنا «افريكاڭا قايت»، اناۋ-مىناۋ دەپ اۋىر ءسوز جازاتىندار دا تابىلادى. ءبىراق ونى جازاتىن قازاقتار ەمەس ەكەءنىن بىلەمىن. سەبەبى مەن بىلەتىن قازاقتار ولاي جازبايدى. سولاي جاۋاپ قايتارسام، «ابەكە، راس ايتاسىڭ. قازاق حالقى ەشكىمنىڭ بەتىن قايتارماعان، مەيىرىمدى حالىق» دەپ قولدانۋشىلار شىر-پىر بولادى.
قازاقتار قوناقجاي حالىق ەكەنىن كوپشىلىك ءجيى ايتادى. مەن جاي قوناقجاي ەمەس، وتە قوناقجاي ەكەنىن اتاپ وتەر ەدىم. قازاقتاردى قانداستار دەپ ەسەپتەيءمىن. «قانداستار ءسوزىنىڭ ماعىناسىن بىلەسىز بە؟» دەپ سۇراعىڭىز كەلىپ وتىرعان بولارسىز. قانداس دەپ ءبىر قاننان تارايتىنداردى ايتادى ەمەس پە؟ مەن ءار مۇسىلمان ءبىر-بىرى ءۇشىن قانداس دەپ ايتار ەدىم. سەبەبى ءبىزدىڭ ءدىلىمىز، مادەنيەتىمىز، تۇرمىس سالتىمىز قاتتى ۇقسايدى. مەن ون شاقتى مەملەكەتتە بولدىم. ءبىراق ەشبىرىندە قازاقستاندا بار مىنا ءاڭگىمەنى ەستىمەدىم. قازاقتاردان «ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز وسىلاي دەپ كەتكەن»، «ءبىزدىڭ اتالارىمىز كەزىندە وسىلاي ىستەگەن»، «ءبىزدىڭ اجەلەرىمىز ايتىپ وتىراتىن» دەگەندى ءجيى ەستيءمىن. مۇنداي اڭگىمەلەردى تىڭداعاندى جاقسى كورەمىن. كوپ مەملەكەت اتا-بابالارىنىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولىن، بۇرىن قالاي ءومىر سۇرگەنىن ۇمىتىپ، اڭگىمەگە قوسا بەرمەيدى عوي. ال قازاقتار جادىنان شىعارمايدى. اتا-اجەءسىنىڭ ايتىپ كەتكەنىن اۋىزىنان تاستامايتىن، ءداستۇرى مەن مادەنيەتىن ساقتاعىسى كەلىپ ءجۇرگەندەردى كورسەم، ەرەكشە تامسانامىن. ءبىراق اراعا ىرىتكى سالىپ، رۋعا، جۇزگە ءبولىنەءتىندەردى كورسەم ءبىرتۇرلى كۇي كەشەمىن. «سەن – نايمانسىڭ»، «شىمكەنتتىكتەر عوي» دەپ ءبىر-بىرىن بولە-جارا قارايتىنداردى ءجيى كەزدەستىرەمىن. بۇل – دۇرىس ەمەس. بەيبىت ەلدىڭ ءىشىندە بىرلىگى جاراسىپ جۇرگەنگە نە جەتسىن!
ماعان استانا ۇنايدى. جۋىردا لوندوندا تۇراتىن اپكەم وسىندا كەلىپ، قالانىڭ ادەمىلىگىنە تامسانىپ قايتتى.
استانادا ونەرپاز رەتىندە قالىپتاسقانىما قۋانامىن. قازاقستانداعى انشىلەردى تۇگەل تانيمىن. بارلىعىمەن جاقسى ارالاسامىن. تويعا، كونسەرتتەرگە ءجيى شىعامىن. قازاق دوستارىم جەتەرلىك. مۇندا افريكادان كەلىپ، جۇمىس ىستەپ جۇرگەن دوستارىم دا بار. ولار دا قازاقشا جاقسى بىلەدى.
ماقالا turkystan.kz-تەن الىندى. جازىپ العان ءاليا تىلەۋجان قىزى