سۇلۋلىق دەگەندە ءبىز كوبىنە سىرتقى كەلبەتكە ءمان بەرەمىز. جىگىتتەر جاعى قاسى-كوزى قيىلعان، سىمباتى كەلىسكەن ارۋدى كورسە، مويىن بۇرماي وتپەيدى. ادامنىڭ ءبارى كورىكتى ەمەسى تاعى راس. ءبىراق حاس سۇلۋ بولماساڭىز دا، قاراپايىم جۇرىس-تۇرىسىڭىزبەن، ءتىپتى وتىرىپ-تۇرۋ ەتيكەتىمەن دە كوركەم بولا الاسىز. ەندەشە، بۇگىن سول جونىندە از-كەم ايتايىق.
سالەم!
ادەپتىلىك – امانداسۋدان باستالادى. ادەتتە، جاسى كىشى نەمەسە ۇلكەن بولسىن، سىرتتان كىرىپ كەلگەن ادام ءبىرىنشى بولىپ سالەمدەسۋگە ءتيىس. ەكى ادام بولىپ كەلە جاتقاندا، قاسىڭىزداعى كىسى سىزگە بەيتانىس بىرەۋمەن امانداسسا، ءسىزدىڭ دە امانداسقانىڭىز ءجون.
داۋسىڭىز بەن كۇلكىڭىز دە ءسىزدى سۇلۋ ەتە الادى. تۇسىنىكسىز ءارى جىلدام سويلەۋ، ايقايلاپ، داراقىلانا كۇلۋ كورىكتى دەگەن قىزدى دا جاعىمسىز ەتىپ كورسەتەتىنى ءسوزسىز. ءجاي سويلەۋ كەرەك ەكەن دەپ سىبىرلاپ سويلەۋ دە ءجون ەمەس. مۇندايدا اسىقپاي، ءسوزدى انىق ايتىپ، دۇرىس تۇسىندىرە ءبىلۋ دە ماڭىزدى.
ءبىرىنشى جۇزدەسكەندە الدىمەن ەر ادام امانداسۋى قاجەت. ال ايەل ادام ءىلتيپات كورسەتە باسىن يزەۋىنە، جىميۋعا نەمەسە قولىن ۇسىنۋىنا بولادى.
كوشەدە ەر ادام ايەلدىڭ سول جاعىندا جۇرەدى. ال اسكەري قىزمەتكەرلەردىڭ وڭ جاقتا جۇرۋىنە بولادى، اسكەري امانداسۋعا ءازىر بولۋى ءۇشىن.
تاربيە
قوعامدىق كولىكتەمىز. جانىمدا وتىرعان ايەل الدەكىممەن بار داۋسىمەن سويلەسىپ وتىر. قۇددى ۇيىندە نەمەسە وڭاشا وتىرعان سەكىلدى.
– ءاي، ماكو دەيمىن، مەن ساعان قازاقشا ايتىپ تۇرمىن عوي، تولە ءبيدىڭ بويىمەن كەلە بەرسەيشى. تەز كەلەسىڭ. اۆتوبۋس اعىلىپ جاتىر. بىلمەيمىن. كورمەدىم. وسى سەندەرگە ىلعي ايتامىن عوي، بالانىڭ قولىنا بەرمەڭدەر دەپ، ءبىر جەرگە تاستاعان شىعار، دۇرىستاپ قاراڭدار، – دەپ ۇزاعىنان اعىتىلدى بەيتانىس جولاۋشى ايەل.
قاراپايىم ەتيكەت قاعيداسىنا سۇيەنسەك، تەلەفونمەن ۇزاق ءارى ايقايلاپ اڭگىمەلەسىپ تۇرىپ الۋ مۇلدەم دۇرىس ەمەس.
قوعامدىق ورىنداردا ەموسياڭىزدى تەجەي ءبىلىڭىز. قاتتى سويلەپ نەمەسە بەرىلە اڭگىمە ايتۋ، مۋزىكانىڭ داۋسىن قاتتى شىعارىپ تىڭداۋ تىم ارتىق. بىرىنشىدەن، كوپشىلىكتىڭ نازارىن اۋداراسىز. ەكىنشىدەن، بۇل ءسىزدىڭ تاربيەسىزدىگىڭىزدى بىلدىرەدى.
كەشىكپەڭىز
باسقانى تىڭداي ءبىلۋ – ونەگەلىلىك. ءتىپتى، وزگەنىڭ ايتقانىمەن كەلىسپەي تۇرا، ونى سوڭىنا دەيىن تىڭداپ شىعۋ – تاربيەلىلىكتىڭ بەلگىسى.
ەسىك قاعۋدىڭ قاجەتى جوق. اسىرەسە، جۇمىس ۋاقىتىندا ارىپتەسىڭىزدىڭ نەمەسە باسشىڭىزدىڭ كابينەتىنە ەسىك قاعىپ كىرۋ مىندەتتى ءھام ىڭعايسىز ەمەس. ارينە، بۇل باسا كوكتەپ كىرىپ بارۋ كەرەك دەگەن ءسوز ەمەس، ءجاي عانا «كىرۋگە رۇقسات پا؟» دەپ كىرگەن ادەپتىرەك.
ۋادەلەسكەن ۋاقىتتان ەشقاشان كەشىكپەڭىز. جاۋاپسىز ادامدار عانا كەشىگىپ جۇرەدى. ەگەر كەشىگەتىن سەبەپ بولىپ تۇرسا، الدىن الا ەسكەرتىپ قويعان دۇرىس.
ەگەر بىرەۋ سىزگە ءتىل تيگىزسە، وعان سونداي دورەكىلىكپەن جاۋاپ بەرۋ شارت ەمەس. داۋىس كوتەرمەگەن ابزال، ونىڭ دەڭگەيىنە تۇسپەڭىز.
قولشاتىر
ەكى-ۇش كۇن قاتارىنان جاۋىن جاۋدى. تاڭەرتەڭ جۇمىسقا كەلگەندە ءبارىمىز قولشاتىرىمىزدى اشىپ، سۋى كەپسىن دەپ كابينەتكە جايىپ قوياتىنىمىز بار. سويتسەك، ول مۇلدەم دۇرىس ەمەس، ەتيكەتكە قايشى ەكەن. ياعني قولشاتىردى وفيستە نەمەسە قوناققا بارعان جەردە اشىق كۇيىندە كەپتىرۋگە بولمايدى ەكەن. ونى جيناپ، بوساعاعا ءىلىپ نەمەسە ەسىك كوزىندە قولشاتىرعا ارنالعان ارنايى قوراپ تۇرسا، سوعان سالىپ قويۋ كەرەك دەسەدى.
بالاڭىزدىڭ بولمەسىنە ەسىگىن قاعىپ كىرىڭىز. سوندا ول دا سىزدەردىڭ، ياعني اتا-اناسىنىڭ بولمەسىنە ەسىكتى قاعىپ، رۇسقات سۇراپ كىرەتىن بولادى.
ليفتىگە ءبىرىنشى بولىپ ەر ادام كىرەدى، ال شىعار كەزدە كىم ەسىك الدىندا تۇر، سول ءبىرىنشى بولىپ شىعادى.
راحمەت
الدىن الا ەسكەرتپەي قوناققا بارماڭىز. ناندى قولمەن ءبولۋ كەرەك. ەگەر ءشاي ستاقانعا قۇيىلسا، قاسىقتى ىشىندە قالدىرۋعا بولادى. ال كەسەگە قۇيىلسا، قاسىقتى الىپ تاستاۋ كەرەك. قانتتى قاتتى ارالاستىرمايدى، وزدىگىنەن ەرىگەنشە كۇتۋ كەرەك.
قوناقتا بولعاندا سۇرتىنبەس بۇرىن سۇلگىنى قولدانۋعا بولاتىنىن، بولمايتىنىن ءۇي يەسىنەن سۇراعانىڭىز ءجون.
ءاردايىم العىس ايتىپ ءجۇرۋدى ۇمىتپاڭىز. «راحمەت»، «كەشىرىڭىز»، «وقاسى جوق» سىندى سوزدەر دە – ادەپتىلىگىڭىزدىڭ بەلگىسى.
وسى قاراپايىم قاعيدالاردى ورىنداپ جۇرسەڭىز، جەتىستىك اتاۋلى دا سىزدەن الىس بولمايدى. ءارى ناعىز سۇلۋ ادام ءسىز بولاسىز.
تاقىرىپقا وراي
اينا
- ادامنىڭ بەتى وڭ جاعىنان ەمەس، سول جاعىنان قاراعاندا ادەمىرەك كورىنەدى.
- اينا العاشىندا اريستوكراتتاردىڭ اتريبۋتى بولىپ سانالعان. ويتكەنى، و زاماندا اينانىڭ باعاسى تەڭىز كەمەسىنىڭ قۇنىمەن پارا-پار بولعان. ال كوپشىلىككە XIX عاسىردا جەتە باستاعان.
- ادام جەكە سۋرەتتەن گورى توپتىق سۋرەتكە ءساتتى جانە ادەمى بوپ تۇسەتىن كورىنەدى.
- XVIII عاسىردا فرانسۋز قىزدارى قاسىن تولىعىمەن قىرىپ الىپ تاستاپ، ورنىنا تىشقان تەرىسىن جاپسىرعان.
- قىتايدا تىرناعى ۇزىن قىزدار اقىلدى سانالادى.