VII جانە VIII عاسىرلاردان بەرى ءار جىلعا تەلىنىپ، قولدانىلىپ كەلە جاتقان حايۋانات اتتارى، ارينە، ءبىرقاتار وزگەرىستەرگە تۇسكەنى راس. كەيبىر جىل اتاۋلارى كورشى ەلدەردەن، تۋىس ۇلتتاردان اۋىسىپ كەلۋى دە عاجاپ ەمەس.
قازىرگى قولدانىستاعى: تىشقان، سيىر، بارىس، قويان، ۇلۋ، جىلان، جىلقى، قوي، مەشىن، تاۋىق، يت، دوڭىز اتاۋلارىنىڭ ورنالاسۋ رەتى كوڭىلگە كىربىڭ ۇيالاتادى.
«جاس كەزىمدە مۇشەل مەن جىل قايىرۋ اڭگىمە بولعاندا اۋىل قارتتارى "جىل ءبىر ادال، ءبىر ارام حايۋاننان كەزەكتەسىپ كەلىپ وتىرادى" دەۋشى ەدى. ءبىراق ولاي ەمەس، قولدانىستا باسقاشا كورىنىس تابۋدا. ادال مەن ادال، ارام مەن ارام قاتار كەلىپ جاتادى. سەن وسىنى جازشى، كوپ جىلدان بەرى قازاقى پايىم توڭىرەگىندە اڭگىمە قوزعاپ، ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدىڭ قاعىس قالماۋىنا ۇلەسىڭدى قوسىپ ءجۇرسىڭ عوي»، – دەدى قازاقتىڭ كورنەكتى اقىنى، بەلگىلى سىنشى ايان نىسانالين ءبىر جولىققاندا ارنايى اڭگىمەگە تارتىپ.
ايان اعانىڭ ءسوزىن تىرىلتكىم كەلىپ وتىر. «ءبىر ادال، ءبىر ارام الماسىپ كەلىپ وتىرادى» دەگەن ءسوزدى مارقۇم انامنان مەن دە تالاي ەستىگەن ەدىم. «قازاق جانە تاعى ءبىراز حالىقتار جىل قايىرۋىندا جىل اتتارىنىڭ قالاي قۇرىلعانى تۋرالى نەگىزگى ءپرينسيپى بۇزىلىپ كەتكەن: ەكى ادال – جىلقى مەن قوي قاتار تۇرىپ العان...»، – دەپ جازىپتى عابيت مۇسىرەپوۆ. اكادەميك جازۋشىنىڭ اشىنا جازعانى اڭعارىلىپ-اق تۇر.
ارينە، بىرەۋدى كىنالاۋدان اۋلاقپىز. كەشەگى قىزىل يمپەريا كەزىندە جىل رەتى تۇگىلى، ءسوز رەتىن، اي اتاۋىن بىلاي قويعاندا، ءوز اتىمىزدى دا ۇمىتقان كەزدەر بولدى عوي.
جىلقى مەن جىلاننىڭ ورنىن اۋىستىرسا بولدى، ارى قاراي ءبىر ادال، ءبىر ارام بولىپ رەتىمەن كەتە بەرەدى. سوندا جىل رەتى تومەندەگىدەي بولىپ شىعادى:
تىشقان، سيىر، بارىس، قويان، ۇلىما (ۇلۋ)، جىلقى، جىلان، قوي، مەشىن، تاۋىق، يت، دوڭىز.
30 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى تاۋەلسىز ەلمىز. قوعامىمىز وزگەرىپ جاتىر. ادىلەتتى قازاقستان قۇرۋ جولىندا قۇلشىنىس ۇستىندەمىز. وزگە وركەنيەتتى ەلدەر سياقتى وزىمىزگە عانا ءتان ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى قۇنتتاعانىمىز، بابالار جولىن ۇمىتپاعانىمىز ءجون ەمەس پە؟
«ەشتەن كەش جاقسى» دەگەندەي، ءالى دە ارەكەت جاساپ، تاباندىلىق تانىتۋىمىز كەرەك!..