بارلىق قاجەتتى دەرەكتى ەگجەي-تەگجەيلى زەرتتەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى
ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسى stat.gov.kz رە سمي سايتىندا «2021 جىلعى حالىق ساناعىنىڭ» سوڭعى قورىتىندىلارىن جاريالاي باستادى. تاقىرىپتىق جيناقتار تالداۋشىلار ءۇشىن قۇندى دەرەككوز بولىپ، بارلىق قاجەتتى دەرەكتى ەگجەي-تەگجەيلى زەرتتەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سايتتا 9 جيناق جاريالانادى. ولار:
- «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالقى» (1-2 توم)؛
- «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ۇلتتىق قۇرام، ءدىني نانىم جانە تىلدەردى مەڭگەرۋ»؛
- «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءبىلىم بەرۋ»؛
- «قازاقستان رەسپۋبليكاسى حالقىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ قۇرالدارىنىڭ كىرىستەرى مەن كوزدەرى»؛
- «حالىقتىڭ كوشى-قونى»؛
- «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋى» (1-2 توم)؛
- «نەكە جانە وتباسى»؛
- «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءۇي شارۋاشىلىقتارى»؛
- «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى حالىقتىڭ تۇرعىن ءۇي سيپاتتامالارى».
جيناقتار تۇرىندەگى تۇپكىلىكتى قورىتىندىلار قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن ۇلتتىق ساناق جۇرگىزۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارىنا سايكە س جاريالانىپ وتىر، ونداعى جاريالاۋ مەرزىمى – 2023 جىلعى IV توقسان. بۇگىن بيۋرو وقىرماندار ءۇشىن «قازاقستان حالقى» جيناعىنىڭ ءبىرىنشى جانە ەكىنشى تومى بويىنشا تالداۋشىلار اتاپ وتكەن نەگىزگى قورىتىندىلاردى ۇسىنادى.
2009 جىلدان بەرى حالىق سانى 20%-عا ءوستى
2021 جىلعى 1 قىركۇيەكتەگى ساناق قورىتىندىسى بويىنشا حالىق سانى 19 186 015 ادامدى قۇرادى.
ءۇش وڭىردە حالىق سانى 2 ملن ادامنان استى – الماتى (2 146 576) مەن تۇركىستان وبلىستارى (2 054 021) جانە الماتى قالاسى (2 030 285).
بۇل رەتتە ساناق اراسىنداعى كەزەڭدە حالىقتىڭ ەڭ كوپ ءوسۋى استانا قالاسىندا – 2 ەسە (613 مىڭنان 1 234 مىڭ ادامعا دەيىن)، شىمكەنت قالاسىندا 1،5 ەسە (730 مىڭنان 1 112،4 مىڭ ادامعا دەيىن) جانە ماڭعىستاۋ وبلىسىندا (485 مىڭنان 735 مىڭ ادامعا دەيىن) بايقالدى.
ۋربانيزاسيانىڭ الەمدىك ترەندى قازاقستاندا دا بايقالادى
ساناق قورىتىندىسى بويىنشا قالا تۇرعىندارىنىڭ ۇلەسى 5 پايىزدىق تارماققا ءوستى، 56،1%-دان 61،2% دەيىن. تيىسىنشە، اۋىل حالقىنىڭ ۇلەسى 43،9%-دان 38،8%-عا دەيىن ازايدى.
قالا حالقىنىڭ سانى 2،7 ملن-نان استام ادامعا ارتتى. وتكەن 12 جىل ىشىندە قالا حالقىنىڭ ەڭ جوعارى ءوسىمى ەلىمىزدىڭ 6 وڭىرىندە – اقتوبە، اتىراۋ، باتىس قازاقستان، قىزىلوردا، ماڭعىستاۋ، تۇركىستان وبلىستارىندا بايقالدى.
ەڭ ۋربانيزاسيالانعان ايماق – قاراعاندى وبلىسى، وندا حالىقتىڭ 80%-ى – قالا تۇرعىندارى (1 ملن-نان استام ادام).
رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالار بويىنشا، ساناق كەزىندە استانادا 1،23 ملن ادام تۇردى، ەلوردا حالقى 12 جىلدا 2 ەسە ءوستى.
الماتىدا حالىق سانى 2،03 ملن ادامدى قۇرادى، مەگاپوليس تۇرعىندارىنىڭ سانى 580،6 مىڭ ادامعا ارتتى.
شىمكەنت قالاسىنىڭ حالقى 1،1 ملن تۇرعىندى قۇراپ، 381،6 مىڭ ادامعا ءوستى.
ايتا كەتەيىك، ەكى ساناق ارالىعىنداعى كەزەڭدە اتالعان قالالاردىڭ ءارقايسىسىندا قوسىمشا ءبىر-بىر اۋداننان قۇرىلدى.
حالقى 50 مىڭنان 99،9 مىڭ ادامعا دەيىنگى قالالار سانى 8-دەن 14 بىرلىككە دەيىن ءوستى.
گەندەرلىك قۇرىلىم – وزگەرىسسىز
قازاقستانداعى ايەلدەر سانى ەرلەر سانىنان بۇرىنعىداي باسىم. 2021 جىلعى ساناق قورىتىندىسى بويىنشا ولاردىڭ سانى جارتى ميلليونعا (536،3 مىڭ ادامعا) ارتىق بولدى. پايىزبەن ايتساق، ەرلەر ۇلەسى – 48،6% (9 324 840 ادام)، ايەلدەردىكى – 51،4% (9 861 175 ادام). الدىڭعى ساناقپەن سالىستىرعاندا، ەرلەر سانى 1،6 ملن، ايەلدەر سانى 1،5 ملن ارتتى، قازاقستاندا 1000 ايەلگە 946 ەردەن كەلەدى.
دەموگرافيا ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى 36 جاسقا دەيىنگى ەر ادامدار سانى ايەلدەرگە قاراعاندا كوپ، سودان كەيىن عانا ولاردىڭ سانى اراقاتىناسقا سالعاندا ازايا باستايدى (36 جاستان اسقان ايەلدەر سانى 736 مىڭ ادامعا كوپ). بۇل رەتتە ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ اراقاتىناسى تەك ەكى وڭىردە – قىزىلوردا جانە تۇركىستان وبلىستارىندا كوپ، وندا 1000 ايەلگە سايكەسىنشە 1006 جانە 1027 ەر ادامنان كەلەدى.
الدىڭعى ساناققا قاراعاندا 15–19 جاس جانە 20–24 جاس ارالىعىنداعى ايەلدەر مەن ەرلەردىڭ سانى ازايعانىنا نازار اۋدارۋعا بولادى. بۇل 2009 جىلعى حالىق ساناعى كەزىندە 20–24 جاس ارالىعىنداعى توپتا تۋۋدىڭ ەڭ جوعارى كەزەڭىندە – 1980 جىلداردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا تۋىلعان ۇرپاقتىڭ بولۋىمەن بايلانىستى.
ال 2021 جىلى بۇل جاس توبىن 1990 جىلداردىڭ اياعى مەن 2000 جىلداردىڭ باسىندا دۇنيەگە كەلگەن تۋۋ كورسەتكىشى تومەن بولعان ۇرپاق الماستىردى. سول سياقتى، 15–19 جاس ساناتى بويىنشا 2002–2006 جىلى تۋىلعان ۇرپاق 1990 جىلداردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىنداعى ۇرپاققا قاراعاندا از.
2009 جىلعى ساناقپەن سالىستىرعاندا 55–59، 60–64 جانە 65– 69 جاستاعى ەر ادامدار سانى سايكەسىنشە 50،2%، 117% جانە 69،5% ايتارلىقتاي ءوستى. وسى جاستاعى ايەلدەر سانى دا 2009-عا قاراعاندا سايكەسىنشە 38%، 105،9% جانە 58،3% وسكەن. اتالعان جاس توبىنداعى حالىقتىڭ ءوسۋى ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعىنىڭ ارتۋىمەن، ءومىر ءسۇرۋ جاعدايلارىنىڭ جاقسارۋىمەن بايلانىستى.
قازاقستاندىقتار – جاس ۇلت
قازاقستاندىقتاردىڭ ورتاشا جاسى سالىستىرمالى تۇردە جاس بولىپ كەلەدى. 2009 جىلعى ساناقپەن سالىستىرعاندا، ورتاشا جاس 31-دەن 32 جاسقا دەيىن ءوستى.
ساناق ارالىعىنداعى كەزەڭدە 0-دەن 15 جاسقا دەيىنگى بالالار سانى ايتارلىقتاي ءوستى. ەگەر ولاردىڭ ۇلەسى 2009 جىلى سول كەزدەگى حالىقتىڭ جالپى سانىنىڭ 24،1%-ىن (3،9 ملن ادام) قۇراس ا، سوڭعى س اناق قورىتىندىسى بويىنشا ولاردىڭ ۇلەسى 29،4% (5،6 ملن ادام) بولدى.
65 جاستان اسقان ەگدە جاستاعى حالىقتىڭ ۇلەسى دە ءوستى. 2009 جىلمەن سالىستىرعاندا 2021 جىلى ولاردىڭ ۇلەسى 7،1%-دان 8،2%-عا دەيىن وسكەن (1،6 ملن ادام).
سونىمەن قاتار، ساناق قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستاندا 101 جاستان اسقان 200-دەن استام قارت ادام تۇرعان.
ايتا كەتەيىك، وڭىرلەر اراسىندا بالالار سانى بويىنشا تۇركىستان وبلىسى، 90 جاستان اسقان قاريالار سانى بويىنشا شقو كوش باستاپ تۇر.
«اقشام-اقپارات». (دەرەككوز:https://old.stat.gov.kz).