«Alatay Aqparat» JSHS ujymy dańqty aqyn Nurlan Orazalındi mereıtoıymen quttyqtaı otyryp, 75 jastyń bıigine shyqqan qazaq óleńiniń aqıyǵy týraly ár kezeńde jazylǵan belgili adamdardyń maqalalary men oramdy oılarynan úzindilerdi oqyrman nazaryna usynyp otyrmyz. Bul kezekte Oljas Súleımenovtiń maqalasyn usynyp otyrmyz.
Áli esimde, Muhtar Áýezovtiń Parıj tórindegi júz jyldyq torqaly toıy tusynda aqyn hám dramatýrg Nurlan Orazalınniń sol jıynǵa qatysqan álemge áıgili qalamgerlermen salystyrǵandaǵy quttyqtaý sóziniń basty aıyrmashylyǵy – Abaı tilinde sóılegendigi edi. UNESCO-nyń májilis zalynda ótken mereıtoılyq sharaǵa jıylǵan jurt aqıyq aqyn ári qoǵam qaıratkeri – Nurlan Orazalınniń shyǵarmashylyǵyna shynaıy qyzyǵýshylyq tanytqany esimde.
Meniń paıymdaýymda, onyń shyǵarmashylyǵynda tamasha ulttyq poetıkalyq dástúr men Batys, Shyǵystyń qýatty shaıyrlyq mektebi bite qaınasyp, úndese úılesip, qamshynyń tisindeı qatar órilip otyrady. Osynaý erekshelik qanatty aqyn týyndylarynyń aýdarmasynda aıqyn kórinip, menmundalap tur. Aqyn jyrlaryndaǵy janartaýdaı atqylaǵan oıly obrazdar aıasyndaǵy burq-sarq qaınaǵan, qaıraqqa janylǵan qýatty sóz aýdarmashysyn odan beter yntalandyryp, yntyqtyra túskeni baıqalady.
Nurlan Orazalınniń alǵashqy óndirdeı óleńderi ótken ǵasyrdyń alpysynshy jyldary jarıalanǵan. Mine, sonaý aryndy «alpysynshy jyldardan» beri daryndy aqynnyń ondaǵan jyr jınaǵy jaryq kórip, 2006 jyly tańdamaly úshtomdyǵy oqyrmanǵa jol tartypty.
«Daryndy adam – ár iste daryndy» degen sóz bar. Zamandas, qalamdas, qanattas inim – Nurlan Orazalınniń san qyrly shyǵarmashylyǵynan ańǵarǵanym: ol – aqtańger aqyn, ótkir tildi kósemsózshi, sheber dramatýrg. Onyń pesalary elimizdiń kóptegen teatrlarynda qoıylyp, sondaı-aq qazaqtyń sańlaq korıfeıleri ter tókken qasıetti óner qarashańyraǵy – Muhtar Áýezov atyndaǵy akademıalyq drama teatrynda da úzdiksiz qoıylyp keledi. Nurlan Orazalın – jumbaǵy men mashaqaty mol arýaqty janrdyń has sheberi, naǵyz bilgiri. Munymen qosa, ol – barǵan jerin tabysqa kenelter talantty basshy, san márte saılanbaly qyzmetterdiń dodasyn jaryp ótken myqty jetekshi, sol qatarda kóp jyldardan beri Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń tóraǵasy bolyp kele jatqanyn aıryqsha atap ótkim keledi.
Nurlannyń baýyrmal, ashyq, parasatty, ustanymyna berik, tabandy minezi óleńderinen de aıqyn kórinedi. Aqyn óleńderindegi tańǵajaıyp tabıǵılyq pen tulǵa boıyndaǵy kisilik keńdik, adamı daryn Reseı men Qazaqstannyń belgili aýdarmashylary tarapynan sátti úılesim tapqan.
Qanyn ishine tartqan qazirgideı jahandaný dáýirinde adamzatqa ortaq san alýan qundylyqtardyń baǵy quldyrap, dástúr sabaqtastyǵy úzile bastaǵan tusta, bizder – aqyndar poetıkalyq rýhtyń altyn kópirin ornyqtyrý úshin kúresýimiz kerek. Nurlan Orazalınniń orys tilinde jaryq kórip otyrǵan alǵashqy jyr jınaǵy osy aıtylǵan qaǵıda men ustanymdy shegeleı túseri anyq. Kitap kóp qyrly poetıkalyq obrazdar men sezim seline baı. Ár paraǵy, ár betinen jalyndy jastyq pen bala kezimizdegi názik sezim, tunyq mahabbattyń jarqyn sátteri eles berip ótkendeı áserge bóleıdi.
Ýaqyttyń qýatty úni men ǵasyrlar qoınaýynan kúmbirlep jetken babalardyń qudiretti rýhy – Nurlannyń poetıkalyq áleminiń kónermes kórkem ózegi, oıdyń aınymas atrıbýttary. Bul qasıetter aqynnyń poetıkalyq pafosy men dúnıeni qabyldaýyna aıryqsha qanat bitirip, Nurlan jyrlaryn planetarlyq oılaý bıigine kóteredi. Tómendegi jyr joldary osy aıtqanymyzdyń artyq dáleldi kerek etpeıtin, óristi, órkendi úlgisi ekeni daýsyz.
«Qulaǵyma jetedi ylǵı bir saryn,
Jel shaıqaǵan daýysyndaı shyrshanyń:
Jelpinip em júırik mingen tek mendeı...
Nege jettim?
Qaıda ákeldi jyr-saǵym?
Ne bitirdim?
Ózimdi-ózim ursamyn.
Jazǵyramyn... Jazalaımyn... Sógemin...
Opyrylyp, oıdan azap shegemin.
Kúrsinem de sózden alyp óshimdi,
ashýymdy aq qaǵazǵa tógemin.
Adammyn men... Jumyrbaspyn, pendemin...
Bireýge asqar. Al bireýge shóńgemin.
Kókiregim – saýaldardyń uıyǵy,
Tirshiligim – ystyǵyndaı kómbeniń...».
(«Chto za melodıa rvótsá v ýshah,
zvonom, kotorogo netý chýdesneı...
Slovno by vsadnık nesótsá vo mrak,
Ia ýstremláús za sobstvennoı pesneı.
Mýchaıýs, kaıýs, stradaıý, kaznús...
Mne ne hvataet besstrashnoı otvagı:
Ia na slova bezzashıtnye zlús,
Chtob otygratsá na beloı býmage!
Tak je, kak vy, ıa zemnoı chelovek:
Mıl – dlá odnıh, a drýgım – nenavısten...
Tolko v grýdı moeı pepel, kak sneg,
Jızn moıa – jar otgoraıýshıh ıstın...»).
(S.Mnasakanán aýd.)
(Túsinikti bolý úshin óleń men óleńniń kórkem aýdarmasyn qatar berip otyrmyz. Aýd.Á.B.)
Ashylǵan paraqtarynan jel oınaǵan jyr jınaq – jaıylǵan aıaly alaqan ispettes: bárimizge ortaq Kúnge arnalǵan duǵa syndy. Men kitap avtory – aqyn Nurlan Orazalındi kóz aldyma osylaı elestetem.
Oljas SÚLEIMENOV,
Qazaqstan Respýblıkasynyń Eńbek Eri,
Qazaqstannyń Halyq jazýshysy,
Qazaqstan Respýblıkasy
Memlekettik syılyǵynyń laýreaty.
Parıj, qazan, 2007 jyl.
Aýdarǵan Álibek BAIBOL.