Sońǵy jyldary din jáne dinı aǵymdarǵa qatysty másele búkil álemde aldyńǵy qatarǵa shyqqany málim. Bul búginde adamzat qoǵamy betpe-bet kelip otyrǵan ekstremızm, terorızm sıaqty qaýipti qubylystar negizinde dinı kózqaras, dinı ustanym qaıshylyǵy da jatqandyǵymen baılanysty.
Dinı sebepterge baılanysty týyndaǵan soǵystar tarıhta az bolmaǵan. Vıkıpedıada bul jaıtqa:
«Tolerantsyzdyqtyń, ásirese dinı azshylyqty resmı qýdalaýdyń tarıhy uzaq. Árbir domınantty din óz irgesin keńeıtý jáne ústemdikke shyǵý kezeńderinde tolerantsyzdyq satysyn basyp ótken. Zaman men zańnyń ózgerýine, turmystyń jaqsarýy men adam sanasynyń jetilýine qaramastan, qazirdiń ózinde ózgelerge telerantsyzdyq tanytatyn dinı senim úlgileri az emes. Jer sharynyń birde-bir aımaǵy dinı tolerantsyzdyq aýrýynan tolyq aınalyp ótken emes», – degen túsinikteme berilgen.
Rasymen de, ásirese keıingi kezde jer-jerde boı kórsetip júrgen bazbir aǵymdardyń ustanymy, ıdeologıasy moraldyq jáne rýhanı tárbıe turǵysynan alǵanda aqylǵa syımaıdy. Naqtyraq aıtqanda, olar din ataýlyǵa tán adamgershilik, ımandylyq, qaıyrym, meıirim sıaqty izgi qaǵıdalardy aıaqasty etip, esesine ultaralyq arazdyq pen dinaralyq alaýyzdyqty qozdyratyn, memleket qaýipsizdigine nuqsan keltiretin áreketterdi quptaýǵa, qoldaýǵa yntaly. Ózderiniń qara nıetin, aram oıyn júzege asyrý úshin olar dindi betke ustaıdy jáne dinnen habarsyz nemese dinı saýaty tómen adamdardyń sanasyn ýlaý arqyly qataryn kóbeıtýdi maqsat etedi. Al onsyz da álemdegi halyqaralyq qatynas kúrdelenip, qyrǵı-qabaqtyq pen senimsizdik órship turǵan qazirgi tańda jaǵdaıdy tek izgi nıet, ózara dıalog pen ortaq kúsh-jiger arqyly ǵana turaqtandyrý asa mańyzdy.
Bul rette Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev atap ótkendeı, Qazaqstan kez kelgen daýly máseleni BUU Jarǵysyna sáıkes tek qana kelissóz ústeli arqyly sheshýdi únemi aıtyp keledi. Týyndaǵan qaıshylyqtardy kúshpen, qorqytýmen nemese sanksıalarmen retteý múmkin emes. Mundaı sátterde gýmanısik ıdealdarǵa júginý asa mańyzdy. Olardyń basty qaınar kózi dástúrli dinder ekeni daýsyz. Bul oraıda elimiz beıbitshilikti saqtaýǵa jáne órkenıetaralyq dıalogty nyǵaıtýǵa múddeli. Onyń birden-bir dáleli – Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń alqaly jıynyn Astanada ótkizýge Qazaqstannyń bastamashy bolýy ekeni daýsyz.
Osy aıtýly shara arqyly Qazaqstan búkil álemdik qoǵamdastyq aldynda ulttyq konsensýstyń jáne qoǵamdy biriktirýdiń úlgisin kórsete bildi. 2003 jyldan beri 3 jyl saıyn turaqty túrde ótip kele jatqan bul alqaly jıyn konfesıaaralyq jáne dinaralyq qatynastar máselelerin talqylaýǵa arnalǵan bedeldi halyqaralyq alańǵa aınaldy. Qasym-Jomart Toqaev elimiz etnosaralyq jáne konfesıaaralyq kelisimdi saqtaý boıynsha úlken tájirıbege ıe jáne osy salada árdaıym tıimdi yntymaqtastyqqa daıyn ekendigine sendiredi. Memleket basshysy qazaq jeri baǵzy zamandardan beri Batys pen Shyǵystyń arasyndaǵy kópir bolyp kelgenin, Uly dala tórinde nebir alyp kóshpeli ımperıalar ómir súrgenin jáne eń bastysy, dinı ustamdylyq – olardyń bárine ortaq sıpat bolǵanyn Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń VII sezinde de basa aıtty. Prezıdentimizdiń pikirinshe, Qazaqstan halqy túrli órkenıetter men dinderdiń dástúrin, tózimdilik pen ashyqtyq qasıetterin qabyldady. Sondyqtan «birligimiz – áralýandyqta» qaǵıdaty elimizdiń negizgi ustanymyna aınaldy.
– Qazirgi ýaqytta 100-den astam etnos Qazaqstanda ózara túsinistik pen kelisim jaǵdaıynda ómir súredi. 18 konfesıanyń 4 myńǵa jýyq dinı birlestigi erkin jumys istep jatyr. Muny bizdiń baǵa jetpes baılyǵymyz ári myzǵymas basymdyǵymyz dep sanaımyz. Sıeziń ótkizilýi – elimiz ben búkil álemde dıalog pen yntymaqtastyqty nyǵaıtýdy kózdeıtin Qazaqstan saıasatynyń mańyzdy baǵyty. Buǵan deıingi forýmdarda qabyldanǵan deklarasıalarda qandaı ıdeıalardyń atyn jamylǵanyna qaramastan radıkalızm, zorlyq-zombylyq pen qaqtyǵystar árdaıym synǵa alyndy. Qazirgi kúrdeli jaǵdaıda dinı kóshbasshylardyń bir ústel basyna otyryp, kez kelgen qaıshylyqty eńseretin izgi amaldyń úlgisin kúlli álemge kórsetýi asa mańyzdy. Meniń oıymsha, bizdiń sıeziń basty mısıasy men ereksheligi osynda, – dedi Prezıdent.
Sonymen qatar Qasym-Jomart Toqaev atalǵan jıynda jahandyq úderistegi din men rýhanı kóshbasshylardyń rólin qaıta zerdeleýge baǵyttalǵan birqatar tezısti talqylaýǵa usyndy.
– Biz mádenıetke, ekonomıka men qoǵamǵa qatysty teorıalyq tujyrymdar men praktıkalyq ádisterdi túbegeıli jańǵyrtýymyz kerek. Órkenıettiń shynaıy bolmysy men mánin saqtaý úshin qoǵamnyń barlyq salasyna aýqymdy reformalar qajet, – dedi Memleket basshysy.
Qazaqstan Prezıdentiniń pikirinshe, rýhanı kóshbasshylardyń kúsh-jigerin jumyldyrýy jáne dıalogy búkil adamzatqa qazirgi teke-tiresterden shyǵý jolyn kórsetedi.
– Osyndaı aýqymdy dıalog tájirıbesi rýhanı kóshbasshylarǵa túrli bitimgerlik bastamalardy belsendi kóterýge quqyq beredi. Bul álemniń túkpir-túkpirinde bolyp jatqan «qaqtyǵys oshaqtaryndaǵy» áskerı qımyldar men adamdardyń zardap shegýin toqtatý úshin asa mańyzdy. Dinder basshylary – adamzattyń ar-ojdanyn saqtaýshylar. Sondyqtan ózara senimge, qaıyrymdylyq pen beıbitshilikke bastaıtyn joldy sizder ǵana nusqaısyzdar. Qazir adamzat buryn-sońdy bolmaǵan jasampaz is-áreketke muqtaj. Halyqaralyq qaýipsizdiktiń jańa júıesin qalyptastyrý úshin bárimizge beıbitshilik jolyndaǵy jańa jahandyq is-áreket kerek. Bul máselede rýhanı kóshbasshylardyń róli asa zor dep sanaımyn, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysy gýmanızm ıdealdary men berik rýhanı qundylyqtardy ilgeriletýge shaqyrdy. Prezıdent jańa sıfrlyq zamanda rýhanı qundylyqtar men adamgershilik qasıetter týraly máseleni kún tártibine qaıta qoıý kerek dep esepteıdi. Sebebi jas urpaqqa júıesiz beriletin ilim men bilim adamzatty jalpy damý men jaqsylyqqa aparmaıdy.
«Din barlyq kezeńde óziniń negizgi tárbıe berý qyzmetin atqardy. Quran, İnjil, Taýrat jáne basqa da qasıetti kitaptar gýmanızm, janashyrlyq jáne meıirimdilik ıdeıalaryna toly. Olar agresıany jaqtamaıdy, radıkalızmdi qabyldamaıdy, zorlyq-zombylyqty aıyptaıdy, toleranttylyq pen ustamdylyqqa shaqyrady. Qazirgi zamanda dinder kóshbasshylarynyń joǵary mısıasy – adamdarǵa osy mańyzdy aqıqatty jetkizý», – dedi Qazaqstan Prezıdenti.
Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń Tóraǵasy Máýlen Áshimbaev ta sıez ashyq ári ádil dinaralyq dıalog alańy retinde álem damýynyń ózekti máselelerin jan-jaqty talqylaýǵa jáne daý-janjaldardy ózara syılastyq pen túsinistik negizinde sheshýge shaqyrýǵa múmkindik beredi dep esepteıdi. Máýlen Áshimbaev atap ótkendeı, myzǵymas rýhanı jáne adamgershilik qundylyqtar, toleranttylyq pen dıalog mádenıeti qazirgi qoǵamnyń irgetasy bolýǵa tıis.
«Elimizdiń Prezıdenti Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev BUU Bas Assambleıasynyń 78-sessıasynda Qazaqstan óziniń ulttyq múddesin kózdeı otyryp, ózekti halyqaralyq máselelerdi sheshýdiń únemi beıbit jolyn izdeıtin memleket ekenin atap ótti. Bizdiń el dinaralyq jáne konfesıaaralyq dıalogty beıbitshilik pen kelisim mádenıetiniń ajyramas bólshegi retinde dáripteıdi. Qazirgi tańda arandatýshylardyń ózderiniń teris pıǵyldary úshin dinge senýshilerdiń dinı nanym-senimine manıpýlásıa jasaýy úlken alańdaýshylyq týdyrady. Qasıetti kitaptardy órteý, dinı rámizderdi qorlaý – halyqtar men dinder arasyndaǵy dushpandyqty qozdyratyn vandalızm. Memleket basshysy aıtqandaı, mundaı taǵylyq áreketterden sóz bostandyǵynyń nyshany bilinbeıdi. Sondyqtan biz aıtqan qundylyqtar beıbitshilikti jáne jańa álemdik tártiptiń berik negizin qamtamasyz etedi. Bul problemany sheshý jolynda álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylary óte mańyzdy ról atqarady»,
– dedi Máýlen Áshimbaev.
Sonymen qatar, Qazaqstan Prezıdentiniń tapsyrmasymen Sıeziń 2023-2033 jyldarǵa arnalǵan damý tujyrymdamasy bekitilgeni málim. Bul qujat Forýmnyń BUU ınstıtýttarymen jáne basqa da bedeldi halyqaralyq qurylymdarmen yntymaqtastyǵyn nyǵaıtýdy, sondaı-aq, seriktester sheńberin jáne forým qyzmetiniń geografıasyn keńeıtýdi kózdeıdi.
«Tujyrymdamada Forýmnyń aldaǵy jyldardaǵy damý baǵdary qamtylǵan. Sıez mısıasyn keńeıtý qujat jobasynyń negizgi jańalyǵy ekenin atap ótken jón. Qoǵamnyń senimine ıe, bedeldi din qaıratkerleri álemdik qoǵamdastyqtyń aldynda turǵan jahandyq syn-qaterlerdi eńserýge eleýli úles qosa alady. Kedeıshilik, klımattyń ózgerýi máselelerin sheshýde kúsh jumyldyrý, soǵystar men qaqtyǵystardy toqtatýǵa yqpal etý, dıalog jáne ózara qurmet mádenıetin dáripteý baǵyttaryna da serpin beretini anyq. Tujyrymdamada Sıez mısıasyn iske asyrýǵa arnalǵan birqatar jańa tetikter men ınstıtýttar qarastyrylǵan. Sıeziń İzgi nıet elshisi ınstıtýtyn qurý usynylyp otyr. Jas din kóshbasshylarynyń forýmyn jáne basqa da is-sharalardy ótkizý josparlanyp jatyr. Bul Tujyrymdama sıeziń aldaǵy jyldarǵa arnalǵan serpindi jáne jasampaz damý vektoryn aıqyndaıdy», – deıdi Máýlen Áshimbaev.
Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń kelesi, ıaǵnı VIII sezi Astanada 2025 jyly ótedi. Aıtýly sharaǵa tek din qaıratkerleri ǵana emes, sondaı-aq saıası tulǵalar men ǵylym, bilim, zıaly qaýym ókilderiniń de qatysýy talqylanatyn máseleler men qabyldanatyn sheshimderdiń nátıjeli bolýyna jol ashary anyq.