Prezıdent reformalary: aıtyldy – jasaldy
Qazaqstan – áleýmettik memleket, azamattardyń áleýmettik qorǵalýy men ál-aýqaty máseleleri árqashan negizgi basymdyqtardyń qatarynda. Bul rette elimizde bolyp jatqan jańǵyrtý áleýmettik saıasatty da shet qaldyrǵan joq. Mundaǵy eń mańyzdy jobalardyń biri – 2023 jyldan bastap kúshine enedi dep kútilip otyrǵan Áleýmettik kodeks. Osy qujattyń qabyldanýy, buryn ártúrli quqyqtyq aktiler men zańdar aıasynda «shashyrap» kelgen aýqymdy áleýmettik qoldaý sharalaryn bir «muqabanyń» ishine jınaqtaýymen mańyzdy. Bul áleýmettik saıasatqa qajetti júıelilik, belsendilik beredi, tıimsiz sharalardy anyqtap, joıýǵa, qaıtalaýlardy boldyrmaýǵa múmkindik beredi. Áleýmettik kodeks sıfrlyq áleýmettik otbasy kartasyn qurýdy, ana men balany qoldaý sharalaryn kúsheıtýdi, eńbek naryǵyn damytýdy jáne jumysqa ornalastyrýǵa járdemdesýdi uıymdastyrýdyń jańa tásilderin, arnaýly áleýmettik qyzmetter, zeınetaqymen qamsyzdandyrý, múgedektigi bar adamdardy áleýmettik qorǵaý júıesin jetildirýdi, áleýmettik qyzmetkerdiń kásibıligi men mártebesin arttyrýdy jáne basqa sharalardy kózdeıdi.
2022 jyly qabyldanǵan mańyzdy ınstıtýttyq sheshim – Qazaqstanda Halyqtyń áleýmettik osal sanattaryn qoldaý jónindegi ombýdsmenniń jańa laýazymy taǵaıyndalǵandyǵy.
Taǵy bir nazar aýdaratyn jaıt – qoǵamda kásibılik pen eńbeksúıgishtik syndy qundylyqtardy ilgeriletý jáne nyǵaıtý, Eńbek adamynyń bedelin kúsheıtý. Bul taqyryp Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń sóılegen sózderi men tapsyrmalaryna únemi arqaý bolyp keledi. Qazaqstannyń naǵyz qaharmandary – óz isin adal da jaýapkershilikpen atqaratyn adamdar degen ıdeıa ádiletti Qazaqstan qoǵamynyń irgetastarynyń birine aınalýǵa tıis. Tipti ótken jyly Qoǵamda eńbek qundylyǵy ıdeologıasyn nasıhattaýdyń 2023-2025 jyldarǵa arnalǵan keshendi jospary da bekitildi.
Alaıda tipti qaharmandar da jalǵyz ıdeologıaǵa qanaǵattanbaıtyndyǵy anyq. Eńbek adamdarynyń mártebesin kóterip, olardyń eńbegi is júzinde baǵaly ekenin kórsetý kerek. Resmı termınologıany qoldana aıtqanda, qoldaýdyń monetarlyq quraldaryna suranys bar. Sonyń biri – Memleket basshysy jarıalaǵan ETJ (eń tómengi jalaqy) mólsherin kezekti ulǵaıtý: eger 2020 jyly ETJ 42 500 teńge bolsa, 2023 jyly – 70 000 teńge. Eki jylda shamamen 65% ósim. Bul nege mańyzdy? ETJ deńgeıi, memlekettik organdardyń málimeti boıynsha, 1,6 mln jaldamaly jumyskerdiń kirisine tikeleı áser etedi. ETJ-ny osylaı arttyrýdyń kaskadtyq áseri odan da kóp adamǵa tıedi.
Búdjettik sala jumyskerleri tabysynyń ósýi – asa aıqyn kórsetkish. 2023 jyly balabaqsha tárbıeshileriniń, mektepter men kolejder pedagogteriniń, qosymsha bilim berý júıesi mamandarynyń jalaqysy taǵy 25%-ǵa ósedi (oǵan qosa, bilim berý júıesinde ártúrli ústemeaqylar bar – jalaqynyń 50%-yna deıin). Dárigerlerdiń jalaqysy 30 paıyzǵa, medbıkelerdiń jalaqysy 20 paıyzǵa deıin kóteriledi. Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligi júıesinde laýazymdardyń sanatyna qaraı jalaqyny 10-nan 70 paıyzǵa deıin arttyrý josparlanyp otyr. Polısıada da bıyl jalaqyny kóterý qarastyrylǵan, al 2025 jyldan bastap ár úsh jyl saıyn jalaqyny ındeksteýdi engizý josparlanýda. 2023 jyly áskerı qyzmetshilerdiń laýazymdyq jalaqylarynyń jalpy ulǵaıtylýy 2020 jylǵy deńgeımen salystyrǵanda 60%-dy quraıdy.
Jastarǵa erekshe nazar aýdarylady. Kelesi oqý jylynan bastap stýdentterdiń shákirtaqysy 20%-ǵa, magıstranttar men doktoranttardiki 15%-ǵa ósedi. Budan bólek, ótken jyly memlekettik jastar saıasaty jáne áleýmettik qamsyzdandyrý máseleleri boıynsha zańnamaǵa túzetýler qabyldandy. Jańashyldyqtyń biri – jastar sanatynyń jasy 28-den 35-ke deıin ulǵaıtylǵandyǵy. Bul ártúrli salalardaǵy jastarǵa arnalǵan qoldaý sharalarymen (bilim berýden bastap turǵyn úı baǵdarlamasyna deıin) qamtylatyn qazaqstandyqtar sany áldeqaıda kóbeıetinin bildiredi.
2022 jylǵy taǵy bir úlken áleýmettik joba – «Qazaqstan halqyna» qoǵamdyq qory qurylǵandyǵy. Mesenattardyń qarajatymen bul qor qazaqstandyqtardyń áleýmettik máselelerin sheshýge jumylǵan. Ol máseleler – maqsatty (mysaly, qymbat emdeýdi qarjylandyrý nemese oqý aqysyn tóleý) jáne jalpy (áleýmettik ınfraqurylymdy qurý, bilim berý jáne densaýlyq saqtaý obektileri materıaldyq-tehnıkalyq jaraqtandyrýǵa járdemdesý jáne t.b.).